چگونگی مضمون‌آفرینی‌های صائب با سیمرغ اساطیری و عرفانی

عرفان اسلامی

دوره 18، شماره 69، مهر 1400، صفحه 151-166   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

ساغر سلمانی نژاد مهرآبادی^*

استادیارگروه زبان و ادبیات فارسی و زبان انگلیسی، دانشگاه صنعتی خواجه‌نصیرالدین طوسی، تهران، ایران. [e-mail]

چکیده

سیمرغ پرنده‌ای اساطیری است که از گذشته‌های دور تاکنون در حوزه تفکر، تمدن، فرهنگ و اندیشۀ ایرانیان بال­و­پر­گشوده و در اشکال گوناگون خود را به­نمایش­گذاشته­است. قدیمی‌ترین متن حاوی اسطورۀ سیمرغ، اوستاست و در حوزۀ زبان و ادبیات فارسی، شاهنامه از مهم­ترین مجال‌های ظهور سیمرغ است  و در قرن ششم، سیمرغ در حیطۀ ادبیات عرفانی نیز تجلی­می‌یابد. این پرند­ۀ اساطیری در هر دوره با نقش و رنگ متناسب آن زمان بروز و ظهور داشته­است. سبک هندی سبک مضمون­آفرینی با ایده‌های گذشته است و صائب تبریزی از بزرگ‌ترین شاعران این سبک به­شمار­می‌رود که در دوره رکود عرفان، به مضامین عرفانی بسیاری توجه­نشان­داده­است.
 در این مقاله  که به شیوه توصیفی- تحلیلی انجام­شده­است، برآنیم تا چگونگی بروز و ظهور سیمرغ اساطیری- حماسی و سیمرغ عرفانی را در شعر صائب بررسی­کنیم.  بنابراین سؤال موردنظر این است که با­توجه­به تلاش‌های گوناگون صائب برای مخالف‌خوانی و مضمون‌آفرینی در حوزه­های مختلف، وی از سیمرغ چگونه برای مضمون‌سازی استفاده­کرده­است و بیشتر در چه حوزه و برای بیان چه مفاهیمی از این پرنده اساطیری بهره­گرفته­است؟
پژوهش نشان­می‌دهد که صائب علاوه­بر بهره‌گیری از داستان سیمرغ اساطیری در شاهنامه، از سیمرغ عرفانی در منطق‌الطیر نیز بهره­گرفته­است و ابهت، جلال و شکوه سیمرغ، عنصری برگرفته از هر دو حیطۀ حماسی و عرفانی است که در شعر صائب به­زیبایی  استفاده­شده­است.

کلیدواژه‌ها

مضمون‌آفرینی؛ سبک هندی؛ سیمرغ؛ اسطوره؛ حماسه؛ عرفان؛ شعر صائب

مراجع