بررسی مؤلفه‌های گفتمان‌مدار کارگزاران اجتماعی در تذکرةالاولیا عطار براساس نقش عرفانی فضیل‌بن‌عیاض و باتکیه‌برالگوی ون لیوون

عرفان اسلامی

دوره 18، شماره 69، مهر 1400، صفحه 257-276   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

فرشته ناصری^*

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی،واحد یادگار امام خمینی(ره) شهر ری، ،دانشگاه آزاد اسلامی،تهران،ایران. [e-mail]

چکیده

در میان آثار ادبیات عرفانی، تذکرة­الاولیا،  به­عنوان یکی از آثار ارزشمند عطار نیشابوری به­جهت پرداختن به حالات ،اندیشه­ها و سخنان عارفان و مشایخ تصوف، طیف وسیعی از روابط و مناسبات اجتماعی را در خود جمع دارد­. تأکید عطار  براین امر سبب می­شود که کارگزاران اجتماعی اثرش به شیوه های مختلف بازنمایی­شوند. این  بازنمایی­ها هدفمند و در جهت القای ایدئولوژی عرفانی عطار بر مخاطب است. هدف اصلی این پژوهش، تحلیل گفتمان ذکر فضیل بن عیاض بر مبنای الگوی ون لیوون و بررسی شیوه­های بازنمایی کارگزاران اجتماعی در آن است. از­آن­جا­که عطار در این حکایت با کمرنگ­سازی نظام گفتمانی سارق و حاکم و همچنین برجسته­سازی نظام گفتمانی عارف در پی معرفت استعلایی و نمایش مقام معنوی فضیل است؛ لذا تحلیل گفتمان فضیل به­عنوان گفتمانی برخاسته از قشر اجتماعی عرفای آن دوران، پرده از نتایج جدیدی بر­می‌دارد. در پژوهش حاضر بر­آن شدیم که به بیان  مناسبات فعال­سازی­ها  ومنفعل­سازی­های  کارگزاران اجتماعی بپردازیم تا دریابیم که عطار چگونه در یک خلاقیت سبکی، مخاطب را با نام افراد، گروه­ها، مکان­ها و زمان­هایی که کارگزاران اجتماعی در آن نقش فعال دارند آشنا­می‌سازد و از چه تمهیداتی جهت تعیین نقش و  فعال­سازی کارگزاران اجتماعی پیرامون کنش فضیل بن عیاض و منفعل­سازی مربوط ­به عملکرد مریدان او  به­ویژه هارون‌الرشید، بهره­جسته­است. این مهم با رویکردی تحلیل ادبی و عرفانی به­انجام­خواهد­رسید.

کلیدواژه‌ها

تحلیل گفتمان؛ انتقادی؛ کارگزار اجتماعی؛ ون لیوون؛ تذکرةالاولیا؛ فضیل بن عیاض

مراجع