بررسی تطبیقی اسطوره در رمان‌های منتخب آلخو کارپانتیه و محمود دولت‌آبادی

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

دوره 15، شماره 59، مهر 1400، صفحه 39-66   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/clq.2021.685275

نویسندگان

اکرم رجبی¹؛ رقیه صدرایی^{* 2}؛ عبدالحسین فرزاد³

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران

³دانشیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران

چکیده

اسطوره‌ها در خلق آثار ادبی، به‌ویژه رمان، نقش بزرگی ایفا می‌کنند. رمان‌های «قلمرو این‌ عالم» و «قرن روشنفکری» آلخو کارپاتیه و «روزگار سپری شده مردم سالخورده» محمود دولت‌آبادی، از جمله رمان‌هایی هستند که در سبک و سیاق رئالیسم جادویی، ترکیبی از دنیای واقعی و وهمی و اساطیری ایجاد کرده است. در زیر لایه واقع‌گرا و تاریخی این رمان‌ها، ژرف‌ساخت دنیای اساطیری، حضوری جدی و مداوم دارد. بر همین اساس، هدف اصلی این مقاله بررسی تطبیقی اسطوره‌ها در سه رمان مذکور است. آلخو کارپانتیه و محمود دولت‌آبادی نویسندگانی از دو ملت متفاوت با دو زبان متفاوت‌اند که روابط تاریخی میان آن‌ها برقرار نبوده است. در دوران معاصر هم این دو نویسنده شناخت و آگاهی از یکدیگر نداشتند که از آثار، اندیشه‌ها، جریانات و گونه‌ها، سبک و ساختار داستان‌نویسی یکدیگر تأثیر و تأثری گرفته باشند. به همین دلیل، در مقاله حاضر با روش تحلیلی- توصیفی در چارچوب رویکرد ادبیات تطبیقی مکتب آمریکایی کنش‌ها و مفاهیم بنیادین اسطوره‌ها در لایه‌های پنهان این سه رمان‌ بررسی و تحلیل می‌شود.

کلیدواژه‌ها

رمان؛ رئالیسم؛ رئالیسم جادویی؛ رستاخیز؛ اهریمن

مراجع

کتابنامه

امامی، نصرالله. 1385ش، مبانی و روش‌های نقد ادبی، تهران: جامی.

بایار، ژان پیر. 1371ش، رمزپردازی آتش، ترجمه جلال ستاری، تهران: نشر مرکز.

پورداود، ابراهیم. 1374ش، رساله سوشیانش، چ دوم، تهران: فروهر.

جواری، محمدحسین. 1383ش، اسطوره در ادبیات تطبیقی، به نقل از اسطوره و ادبیات(مجموعه مقالات)، چ1، تهران: سمت.

دولت آبادی، محمود. 1377ش، روزگار سپری شده مردم سالخورده، کتاب اول: اقلیم باد، چ5، تهران: چشمه.

دولت آبادی، محمود. 1379ش، روزگار سپری شده مردم سالخورده، کتاب سوم: پایان جغد، تهران: چشمه.

دولت آبادی، محمود. روزگار سپری شده مردم سالخورده، کتاب دوم: برزخ خس، چ 2، تهران: چشمه.

روتون، ک ک. 1381ش، اسطوره، ترجمه ابوالقاسم اسماعیل‌پور، چ2، تهران: مرکز.

سناپور، حسین. 1390ش، جادوهای داستان، تهران: چشمه.

فرانکو، جین. 1361ش، فرهنگ نو در آمریکای لاتین، ترجمه مهین دانشور، تهران: امیرکبیر.

کارپانتیه، آلخو. 1390ش، قلمرو این عالم، ترجمه کاوه میرعباسی، چاپ اول، تهران: نیکا.

کارپانتیه، آلخو. 1394ش، قرن روشنفکری، ترجمه سروش حبیبی، چاپ اول، تهران: نیلوفر.

کاسیرر، ارنست. 1387ش، فلسفه صورت‌های سمبلیک(اندیشه اسطوره‌ای)، ترجمه یدالله موقن، تهران: هرمس.

گیبرت، ریتا. 1396ش، هفت صدا‌(مصاحبه با هفت نویسنده آمریکای لاتین)، ترجمه نازی عظیما، چ4، تهران: آگه.

مصاحب، غلامحسین. 1380ش، دائرة المعارف فارسی، ج3، بخش3، چ3، تهران: امیرکبیر.

مصطفوی، علی اصغر. 1381ش، اسطوره سوشیانس، تهران: توس.

معین، محمد. 1371ش، فرهنگ فارسی، ج اول، تهران: امیرکبیر.

مینتا، استفن. 1386ش، گابریل گارسیا مارکز: زندگینامه و نقد و بررسی آثار، ترجمه فروغ پوریاوری، تهران: روشنگران و مطالعات زنان.

هینلز، جان داسل. 1383ش، شناخت اساطیر ایران، ترجمه محمدحسین باجلان فرخی، تهران: اساطیر.

یاحقی، محمدجعفر. 1386ش، فرهنگ اساطیر، تهران: سروش.

الیاده، میرچا. 1362ش، چشم‌اندازهای اسطوره، تهران: توس.

یاوری، حورا .1388ش، داستان فارسی و سرگذشت مدرنیته در ایران:گفتارهایی در نقد ادبی، چ اول، تهران: سخن.

 

مقالات

بارت، رولان. 1380ش، «اسطوره در زمانه حاضر»، ترجمه یوسف اباذری، ارغنون، ش18، صص 136-85.

باقری، بهادر و محسن وثاقتی جلال. 1392ش، «بازآفرینی اسطوره‌ سوشیانس در روزگار سپری شده مردم سالخورده محمود دولت آبادی»، پژوهش‌های ادبی، ش40، صص38-9.

پارسی‌نژاد، کامران. 1382ش، «مبانی و ساختار رئالیسم جادویی»، ادبیات داستانی، ش67-66.

حق‌روستا، مریم. 1385ش، «تفاوت میان رئالیسم جادویی و رئالیسم شگفت‌انگیز و نقش زاویه دید در آن‌ها با بررسی آثار گابریل گارسیا مارکز و آلخو کارپنتیر»، پژوهش ادبیات معاصر جهان، دوره 11، ش 30، صص34-17.

رضایتی کیشه خاله، محرم و بهزاد برکت و مجید جلاله‌وند. 1393ش، «اسطوره مرگ و باززایی در سووشون و کلیدر»، ادب پژوهی، ش27، صص40-9.

سجادی راد، سیدکریم و صدیقه سجادی راد.1390ش، «بررسی تطبیقی اسطوره گاو در اساطیر ملل مختلف»، مطالعات ادبیات تطبیقی، دانشگاه آزاد اسلامی جیرفت، ش 19، صص44-29.

سلحشور، مریم. 1395ش، «بررسی ویژگی‌های سبکی در رمان روزگار سپری‌شده مردم سالخورده(اثر محمود دولت‌آبادی)»، مجموعه مقالات انجمن ترویج زبان و ادب فارسی ایران، دانشگاه گیلان، دوره 11.

سلمانی‌نژاد مهرآبادی، ساغر و عبدالرضا سیف. 1395ش، «بررسی اسطوره و انواع آن در شعر معاصر(با نگاهی به شعر موسوی گرمارودی)»، نقد ادبی و بلاغت، سال 5، ش1، صص38-19.

قنبری کرمانشاهی، مریم و صادق ابراهیمی کاوری. 1397ش، «بررسی تطبیقی اسطوره شعر صلاح عبدالصبور و نیما یوشیج»، مطالعات ادبیات تطبیقی، دانشگاه آزاد اسلامی جیرفت، ش46، صص155- 129.

موسوی نیا، نورا. 1384ش، «اسطوره و رئالیسم جادویی»، کتاب ماه هنر، شهریور.

نیکوبخت، ناصر و مریم رامین نیا. 1384ش، «بررسی رئالیسم جادویی و تحلیل رمان اهل غرق»، پژوهش‌های ادبی، س2 ش8، صص154-139.

واثق عباسی، عبدالله و همکاران. 1394ش، «تحلیل ساختار اسطوره‌ باد در شاهنامه»، شعر پژوهی (بوستان ادب)، سال هفتم، ش 3، صص170-153.

وهابی دریاکناری، رقیه، مریم حسینی. 1394ش، «اسطوره قربانی در آثار بهرام بیضایی»، ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، ش46، صص337-299.