بررسی تطبیقی درونمایه ستم‌ستیزی در اشعار پروین اعتصامی و احمد عبدالمعطی حجازی

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

دوره 15، شماره 59، مهر 1400، صفحه 87-109   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/clq.2021.685277

نویسندگان

مهدی شاهرخ¹؛ علی بابایی دم‌طسوج²؛ سید سلیمان سادات اشکور^{* 3}

¹عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه مازندران(استادیار)

²مدرس زبان و ادبیات عربی دانشگاه یاسوج

³عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهدشت(استادیار).

چکیده

پروین اعتصامی یکی از شاعران پرآوازه شعر معاصر فارسی است که مخالفت با ستم و ستمگران و همدردی با محرومان و ستم‌دیدگان از درونمایه‌های مهم شعر اوست. احمد عبدالمعطی حجازی نیز یکی از پیشگامان شعر معاصر عربی و از شاعران متعهد مصری است که شعرهایش تصویری از درد و اندوه مردم جامعه خود از جمله مبارزه آن‌ها با ظلم است. این پژوهش در تلاش است با تکیه ‌بر شیوه توصیفی- تحلیلی، نمودهای مشترک درونمایۀ ظلم‌ستیزی را میان این دو شاعر مورد پژوهش و واکاوی قرار دهد. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد مواردی چون جست‌وجوی اتوپیای تهی از ظلم و بیداد، اعتراض به بی‌عدالتی‌ در توزیع درآمدها و وضع مالیات‌های سنگین، و انتقاد از بی‌مهری در تعامل با یتیمان و کودکان بی‌سرپرست، از جمله نمودهای مشترک ستم‌ستیزی در اشعار دو شاعر است. اما با این ‌وجود، پروین برای بیان انتقادات خود از زبان تمثیل، فابل و بیانی کنایه­وار بهره می­گیرد، اما در شعر حجازی، خبری از تمثیل­های دور از ذهن نیست و او جسورانه و با صراحت کامل به انتقاد از شرایط سیاسی و اجتماعی حاکم بر جامعه می‌پردازد.

کلیدواژه‌ها

درونمایه‌های اجتماعی؛ ظلم‌ستیزی؛ پروین اعتصامی؛ احمد عبدالمعطی حجازی

مراجع

قرآن کریم.

اعتصامی، پروین. 1377ش، دیوان اشعار پروین اعتصامی، به کوشش: دکتر حسن احمدی گیوی، چاپ اول، تهران: قطره.

برقعی، سید محمد باقر. 1329ش، سخنوران نامی معاصر، تهران: امیرکبیر.

جحا، میشال خلیل. 2003ش، أعلام الشعر العربی الحدیث من أحمد شوقی إلی محمود درویش، بیروت: دار العودة.

حجازی، احمد عبدالمعطی. 1982م، دیوان احمد عبدالمعطی حجازی، ط3، بیروت: دار العودة.

دهباشی، علی. 1370ش، یادنامه پروین اعتصامی، تهران: دنیای مادر.

ذاکر حسین، عبدالرحیم. 1377ش، ادبیات سیاسی ایران در عصر مشروطیت، ج2، چاپ1، تهران: علم.

زرین‌کوب، عبدالحسین. 1383ش، از گذشته ادبی ایران، چاپ دوم، تهران: سخن.

قدمیاری، مجید. 1388ش، معجزه پروین، تهران: سخن.

نمینی، حسین. 1362ش، جاودانه پروین اعتصامی، تهران: نشر کتاب فروزان.

 

مقالات

دبیر سیاقی، محمد. 1376ش، «پروین اعتصامی و کتاب تهمتِ شاعری بر ما مپسند»، کلک، ش۸۵- ۸۸.

رضائی، رمضان. 1390ش، «مقایسه مضامین اجتماعی در شعر پروین اعتصامی و احمد صافی النجفی»، فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی، سال5، شماره16، صص98-75.

رضوانیان، قدسیه و مریم محمودی نوسر. 1392ش، «رمانتیسم اجتماعی در شعر پروین اعتصامی»، ادب فارسی، دوره2، سال 3، شماره 2، پیاپی 12، صص95-114.

سیفی، طیبه و نرگس انصاری. 1389ش، «دلالت‌های نمادین رنگ سبز در شعر عبدالمعطی حجازی»، مجله زبان و ادبیات عربی، شماره2، صص 49-71.

صاحلی‌زاده، سکینه و سهراب سعیدی و محمد اسفندیاری مهنی. 1395ش، «بررسی مکتب رمانتیسم و نئوکلاسیسم در اشعار م. سرشک و عبدالمعطی حجازی»، فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی، سال 10، شماره 39، صص107-118.

مدیر شانه‌چی، محسن. 1386ش، «سیری در اندیشه سیاسی و اجتماعی پروین اعتصامی»، پژوهش حقوق و سیاست، سال9، شماره 23، صص 201-226.

مرادی، فاطمه و رضا سمیع‌زاده. 1392ش، «ضرورت تعلیم و تربیت زنان در اندیشه قاسم امین مصری و پروین اعتصامی»، فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی، سال7، شماره28، صص101-126.

ممتحن، مهدی و حسن مجیدی و سکینه صارمی گروی. 1391ش، «تطبیق نوستالژی در اندیشه جبران و نیما»، فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی، سال6، شماره 21، صص 189-215.

ممتحن، مهدی و رحیم انصاری‌پور و مجید خزاعی. 1391ش، «بررسی تطبیقی مضمون فقر در اشعار معروف رصافی و پروین اعتصامی»، سال6، فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی، شماره22، صص46-27.

ممتحن، مهدی و لیلا خوشکام. 1392ش، «بررسی مضامین اشعار عاشقانه فریدون مشیری و نزار قبانی»، فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی، سال7، شماره 27، صص 53-81.

ممتحن، مهدی و مریم فرخی‌پور و شیما فرجی‌فر. 1393ش، «زن در اندیشه بزرگان ادب معاصر فارسی و تازی»، فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی، سال8، شماره 29، صص 59- 86.

ممتحن، مهدی. 1386ش الف، «اتجاهات الأدب المقارن نشأته وحداثته»، فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی، سال1، شماره1، صص93-110.

ممتحن، مهدی. 1386ش ب، «تأثیر سروده‌های عربی بر قصاید عنصری»، فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی، سال1، شماره3، صص 183-202.

مؤید، حشمت. 1368ش، «جایگاه پروین اعتصامی در شعر فارسی»، مجله ایران‌شناسی، شماره 2، صص 212-239.

نجفی ایوکی، علی و سید رضا میراحمدی و سمیه خداوردی. 1396ش، «سبک‌شناسی سروده أوراس عبدالمعطی حجازی»، مجله نقد ادب معاصر عربی، دوره 7، شماره 12، صص218-195.

نعمتی، فاروق و ایوب مرادی. 1392ش، «مضامین شعری مشترک پروین اعتصامی و عائشه تیمور»، فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی، سال7، شماره 25، صص117-138.