درد عشق؛ کند و کاوی پیرامون عشق در ذهن و زبان مولوی وحافظ

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

دوره 15، شماره 59، مهر 1400، صفحه 163-188   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/clq.2021.685280

نویسندگان

کریم الهی؛ خلیل بهرامی^* ؛ حسین ایزدی

گروه الهیات، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران

چکیده

عشق یکی از مهم‌ترین عناوین شعر فارسی است و در ساحت ادبیات از ماهیت و انواع و موضوعات پیرامونی آن سخن رفته و مضامین عالی و تعابیر زیبایی را به وجود آورده است. مولانا جلال الدین مولوی، شاعر و عارف قرن هفتم هجری، از جمله شاعران و عرفای بنامی است که تصاویر زیبا و متفاوتی از مسأله عشق در آثار خود به نمایش گذاشته است. این مقاله از طریق کتابخانه‌ای و اسنادی و روش توصیفی- تحلیلی، این موضوع را مورد واکاوی قرار داده است. داده‌ها حاکی از آن است که جایگاه عشق در اشعار او بسی والاست و از اقسام زمینی و فرازمینی بحث شده. او عشق زمینی را سایه یا واسطه عشق ملکوتی می‌داند. از نظر مولوی عشق در همه هستی سریان دارد. وی به دنبال بزرگانی همچون سنایی و عطار و نظامی زوایای کم‌تر کاویده‌ای از موضوع عشق را در برابر دیدگان افراد قرار داده. طرح این مسأله عاشقانه که شاعر باید با قهر و لطف معشوق مدارا نماید و اندوهبار نگردد از ویژگی‌های اوست.

کلیدواژه‌ها

مولوی؛ عشق؛ حرکت حبی؛ تقابل با عقل

مراجع

قرآن کریم.

اب‍ن‌ع‍رب‍ی‌، محی الدین. 1377ش، فصوص الحکم، به کوشش ابوالعلاء عفیفی، بیروت: دار الکتاب العربی.

حافظ شیرازی، شمس الدین محمد. 1362ش، دیوان اشعار، به تصحیح پژمان بختیاری، تهران: امیرکبیر.

رازی، نجم الدین. 1381ش، مرصاد العباد، به اهتمام محمدامین ریاحی، چاپ دوازدهم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

زرین کوب، عبدالحسین. 1368ش، با کاروان حله، چاپ ششم، تهران: علمی.

زرین کوب، عبدالحسین. 1370ش، پله پله تا ملاقات خدا، چاپ اول، تهران: علمی.

زمانی، کریم. 1388ش، شرح جامع مثنوی معنوی، چاپ سی ام، تهران: اطلاعات.

شاه نعمت الله ولی. 1386ش، دیوان اشعار، چاپ دوم، کرمان: انتشارات خدمات فرهنگی کرمان.

شمیسا، سیروس. 1378ش، سیر غزل از آغاز تا امروز، چاپ پنجم، تهران: فردوسی.

صفا، ذبیح اللّه. 1369ش، تاریخ ادبیات ایران، ج2، تهران: فردوس.

صفی‌علی‌شاه، محمدحسن. 1378ش، دیوان اشعار، تهران: اقبال.

عطار نیشابوری، فریدالدین. 1382ش، منطق الطیر، به اهتمام سید صادق گوهرین، تهران: علمی و فرهنگی.

عین‌القضات همدانی، عبدالله بن محمد بن علی میانجی. 1341ش، تمهیدات، تصحیح عفیف عسیران، تهران: دانشگاه تهران.

غزالی، ابوحامد. 1361ش، کیمیای سعادت، به کوشش حسین خدیو جم، چاپ دوم، تهران: علمی و فرهنگی.

فروزانفر، بدیع‌الزمان. 1375ش، زندگی مولانا جلال‌الدین محمد بلخی مشهور به مولوی، تهران: شرکت مطالعات و نشر کتاب پارسه.

فیض کاشانی، محمد محسن(ملا محسن). 1342ش، کلمات مکنونه، تحقیق عزیزالله عطاردی، تهران: فراهانی.

قشیری، ابوالقاسم. 1361ش، رساله قشیریه، با تصحیحات بدیع الزمان فروزانفر، تهران: علمی و فرهنگی.

مایل هروی، نجیب. 1387ش، سر عنوان انسان کامل، دانشنامه بزرگ اسلامی، تهران: مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.

مولوی، جلال الدین محمد. 1377ش، کلیات شمس یا دیوان کبیر، به تصحیح بدیع ‌الزمان فروزانفر، تهران: نغمه.

مولوی، جلال الدین محمد. 1380ش، مثنوی معنوی، تصحیح رینولد الین نیکلسن، چاپ دهم، تهران: نشر شهراد.

مولوی، جلال الدین محمد. 1389ش، فیه ما فیه، به تصحیح بدیع الزمان فروزانفر، جلد سیزدهم، تهران: امیرکبیر.

ناس، جان بایر. 1387ش، تاریخ جامع ادیان، مترجم: علی‌اصغر حکمت، چاپ هجدهم، تهران: علمی و فرهنگی.

 

مقالات

آریان، حسین و لیلی عباسی منتظری. 1393ش، «مفهوم عشق از دیدگاه مولانا و یونس امره»، فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی، شماره 56.

امامی، نصرالله و اسماعیل عبدی مکوند. 1389ش، «آتش عشق از دیدگاه مولانا»، پژوهشنامه زبان و ادبیات فارسی، دوره2، شماره 5.

باوندی پور، صدیقه. 1395ش، «بررسی تطبیقی اندیشه‌های عرفانی سنایی غزنوی و مولانا»، نخستین همایش ارتباطات، زبان و ادبیات فارسی و مطالعات زبان شناختی.

بیانی، شیرین. 1388ش، «عشق از دیدگاه مولانا جلال الدین محمد بلخی»، پژوهشنامه ادب حماسی (پژوهش نامه فرهنگ و ادب)، دوره 1، شماره9.

فریدی، مریم و مهدی تدین. 1393ش، «تجلی وحدت در مثنوی مولانا و تائیه ابن فارض»، پژوهش‌های ادب عرفانی(گوهر گویا)، سال هشتم، شماره اول، پیاپی ۲۶، بهار و تابستان.

میکاییلی، اشرف، نوین حسین و رؤیا حامد.  ۱۳۹۵ش، «ارتباط عقل و عشق از دیدگاه مولانا»، کنگره بین المللی زبان و ادبیات، تربت حیدریه، دانشگاه تربیت حیدریه.