بررسی تطبیقی طنز سیاه در "دیوان شوخ" از ابوالقاسم حالت و "بدوی سرخ پوست" از محمد ماغوط

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

دوره 15، شماره 59، مهر 1400، صفحه 241-265   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/clq.2021.685283

نویسندگان

فاطمه گوشه نشین^{* 1}؛ پروین تاجبخش²؛ زینب شرافتی گورابی³

¹استادیار زبان و ادبیات عربی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

²دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

³دانش‌آموختة زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

ادبیات هموارهیکی از ابزارهای مهم نقد در جوامع بوده است و ادیبان و نویسندگان آن را به صورت غیر مستقیم و نمادین به ‌کار برده‌اند. یکی از روش‌هایی که ادیبان برای بیان مشکلات اجتماعی و همدردی با مردم از آن بهره می‌جویند، طنز است. طنز سیاه خنده‌ای است آمیخته به درد که از درون فرد عاصی برای مقابله با عقاید و رفتارهای سیاسی و اجتماعی رایج و نادرست برمی‌آید. اشعار ابوالقاسم حالت و محمد ماغوط سرشار از این نوع طنز است که آن را برای بیان مشکلاتی چون فقر، دخالت بیگانان و... استفاده کرده‌اند. اما ماغوط طنز سیاه را در مفهومی گسترده‌تر به کار برده و به موضوعاتی چون جنگ، زندان، و مسائل دنیای عرب نیز پرداخته است. این دو شاعر از تکنیک‌هایی چون تناقض، تحقیر، و کوچک‌نمایی استفاده کرده‌اند. اما در عین حال از عبارات و واژگانی استفاده نکرده‌اند که منافی اخلاق و فرهنگ باشد. شرایط متفاوت فردی و اجتماعی این دو شاعر باعث شده که لحن کلام حالت ملایم و گزندگی کلام ماغوط بیش‌تر باشد.

کلیدواژه‌ها

طنز سیاه؛ معضلات اجتماعی؛ آزادی‌خواهی؛ دیوان شوخ

مراجع

اسکرین، کلارمونت پرسیوال. 1363ش، جنگ‌های جهانی در ایران، ترجمه حسین نجف‌آبادی تهرانی، چاپ اول، تهران: نوین.

اصلانی، محمدرضا. 1394ش، فرهنگ واژگان و اصطلاحات طنز، چاپ اول، تهران: مروارید.

آدم، لؤی.2001م، محمد الماغوط، وطن فی وطن، چاپ اول، دمشق: دار المدی.

آرین‌پور، یحیی. 1372ش، از صبا تا نیما، چاپ پنجم، تهران: زوار.

بیدج، موسی. 1393ش، بدوی سرخ‌پوست، مجموعه اشعار محمد الماغوط، تهران: نگاه.

جوادی، حسن، 1384ش، تاریخ طنز در ادبیات فارسی، چاپ اول، تهران: کاروان.

حاکمی، اسماعیل. 1386ش، ادبیات معاصر، چاپ چهاردهم، تهران: دانشگاه پیام نور.

حالت، ابوالقاسم. 1365ش، دیوان شوخ، چاپ دوم، تهران: سنایی.

حقیقت، عبدالرفیع. 1368ش، فرهنگ شاعران زبان پارسی از آغاز تا امروز، چاپ اول، تهران: مؤلفان و مترجمان ایران.

دهخدا، علی اکبر. 1377ش، لغتنامه، جلد 10، تهران: مؤسسه لغتنامه دهخدا.

سلیمانی، محسن. 1396ش، طنزپردازی به زبان ساده، چاپ اول، تهران: سروش.

سیدحسینی، رضا. 1387ش، مکتب‌های ادبی، چاپ چهاردهم، تهران: نگاه.

صویلح، خلیل. 2002م، اغتصاب کان وأخواتها، دمشق: دار البلد.

قائم مقامی، جهانگیر. 1354ش، ایران امروز، چاپ اول، تهران: شورای عالی فرهنگ و هنر.

کلینی، محمد بن یعقوب. 1365ش، اصول کافی، ترجمه سید جواد مصطفوی، جلد سوم، چاپ اول، تهران: نور، بنیاد رسالت.

الماغوط، محمد. 2006م، البدوی الأحمر، چاپ اول، دمشق: المدی.

موکه، داگلاس کالین. 1389، آیرونی، ترجمه حسن افشار، تهران: مرکز.

میرصادقی، میمنت. 1377ش، واژه‌نامه هنر داستان‌نویسی، چاپ اول، تهران: کتاب مهناز.

نجفی، ابوالحسن. 1378ش، فرهنگ فارسی عامیانه، ج 2، تهران: نیلوفر.

 

مقالات

ساکنیان دهکردی، مهسا. 1387ش، «رویکردی به ادبیات طنز با جستاری در شعر ابوالقاسم حالت»، فصلنامه دانشکده ادبیات و علوم انسانی، سال سوم، شماره 8 و9، صص94-69.

شیری، قهرمان. 1377ش، «راز طنزآوری»، پژوهش‌های ارتباطی، سال ششم، شماره 13و 14، صص216-200.

قادری، فاطمه و مهری زینی. 1388ش، «زمینه اجتماعی اشعار شاملو و ماغوط»، مجله ادبیات تطبیقی، سال اول، شماره اول، صص132-109.

گودرزی، حسن و حسین مرتضایی. 1393ش، «طنز در آثار محمد الماغوط»، مجله لسان مبین، سال پنجم، شماره پانزدهم، صص100-79.

محمدی، علی و فاطمه تسلیمی جهرمی. 1395ش، «بررسی تطبیقی طنز سیاه در ادبیات داستانی با تکیه بر مکتب سوررئالیسم»، مجله پژوهش ادبیات معاصر جهان، دوره21، شماره 2، صص429-403.

ملاابراهیمی، عزت و معصومه حاجی عموشا. 1395ش، «کاربرد اسلوب طنز در سروده‌های نسیم شمال و ابراهیم طوقان»، مجله مطالعات ادبیات تطبیقی، سال دهم، شماره38، صص70-51.