بررسی تطبیقی «توحید و توکّل» در رساله قشیریه با طبقات الصّوفیة خواجه عبدالله انصاری

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

دوره 15، شماره 59، مهر 1400، صفحه 287-305   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/clq.2021.685285

نویسنده

مهرنوش منصوری میمندی

استادیار دانشگاه فرهنگیان هرمزگان

چکیده

در این مقاله اصطلاحات عرفانی «توحید» و «توکل» در «رساله قشیریه» به شیوه تطبیقی با کتاب «طبقات الصّوفیة» خواجه عبدالله انصاری مورد بررسی قرار گرفته است. خواجه عبدالله بر خلاف قشیری باب خاصی را به هیچ کدام از این اصطلاحات اختصاص نداده است، بلکه در مجالس وعظ خود به مقتضای کلام به پاره‌ای از مفاهیم عرفانی پرداخته است. سخنان همه صوفیان درباره توحید نشان از اقرار آن‌ها به یگانگی خداوند است. قشیری خود نیز مستقیماً به این موضوع صحّه می‌گذارد و خواجه عبدالله در تعریف توحید بر آن است که توحید «من» فرد در میان نباشد و تنها سخن از «اویی» باشد و بس. قشیری و خواجه عبدالله در باب توکّل سخنان سایر صوفیان را نقل می‌کنند. بی گمان این دو درباره توکّل با سخنان صوفیانی که از آنان به عنوان سند استفاده می‌کنند، هم‌رأی هستند. قشیری و خواجه عبدالله علاوه برتشریح منازل سلوک، به بیان سخنان بزرگان تصوف در این زمینه اهتمام ورزیده‌اند.

کلیدواژه‌ها

توکّل؛ توحید؛ تصوف؛ عرفان؛ منازل سلوک

مراجع

قرآن کریم.

انصاری هروی، خواجه عبدالله. 1378ش، صد میدان، تهران: طهوری.

انصاری هروی، خواجه عبدالله. ۱۳۷۹ش، منازل السائرین، تهران: الزّهرا.

انصاری هروی، خواجه عبدالله. ۱۳۹۶ش، طبقات الصّوفیة، تصحیح محمد سرور مولایی، چاپ سوم، تهران: توس.

پشت دار، علی محمد. ۱۳۹۵ش، برگزیده رساله قشیریه، چاپ ششم، تهران: دانشگاه پیام نور.

قشیری، ابوالقاسم. ۱۳۹۱ش، رساله قشیریه، ترجمه ابوعلی عثمانی، تهران: زوار.

کاشانی، عزّالدین محمود. ۱۳۸۵ش، مصباح الهدایة ومفتاح الکفایة، تصحیح کرباسی و خالقی، چاپ دوم، تهران: زوار.

مولوی، جلال الدین. ۱۳۸۵ش، مثنوی، به کوشش مهدی آذر یزدی، چاپ سوم، تهران: پژوهش.

نادرعلی، سید عادل. ۱۳۹۷ش، شرح اصطلاحات عرفانی، قم: آیت اشراق.

هجویری، علی بن عثمان. ۱۳۸۴ش، کشف المحجوب، تصحیح محمود عابدی، چاپ دوم، تهران: سروش.

 

مقالات و پایان‌نامه‌ها

ارزن کار و دهقانیان. بهار 1396ش، «بررسی تطبیقی مقام توکّل و درجات آن در قرآن و متون تعلیمی صوفیه تا قرن هشتم»، فصلنامه عرفانیات در ادب فارسی.

ثواب و شعبانزاده. بهار و تابستان 1393ش، «تبارشناسی توکل عرفانی در رساله قشیریه بر مبنای نظریه گادامر»، مطالعات عرفانی، صص۱۰۸-۸۵.

منصوری، مهدی. 1393ش، «تحلیل و بررسی مفاهیم عرفانی در طبقات الصّوفیة خواجه عبدالله انصاری»، پایان نامه کارشناسی ارشد، گروه زبان و ادبیات فارسی.

موسوی سیرجانی، سهیلا. پاییز ۱۳۹۱ش، «تطبیق مفهوم توکل در نگاه خواجه عبدالله انصاری و سنایی»، مطالعات ادبیات تطبیقی، صص ۱۰۸-۱۳۷.

نوریان، فاطمه. ۱۳۹۰ش، «بررسی تطبیقی اصطلاحات عرفانی نهج البلاغه با کشف المحجوب، رساله قشیریه و مصباح الهدایة»، پایان نامه کارشناسی ارشد، گروه زبان و ادبیات فارسی.