بررسی وجوه معنا شناختی حضور توغ در هنرهای تجسمی ایران معاصر (بررسی موردی نقاشی- ارتباط تصویری - طراحی)

مطالعات جامعه شناسی

دوره 14، شماره 53، اسفند 1400، صفحه 163-187   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/jss.2021.1909034.1237

نویسندگان

تیلا اصغرزاده منصوری¹؛ محمد عارف^{* 2}؛ پرناز گودرزپروری³

¹گروه پژوهش هنر، دانشکده هنر، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران -ایران.

²گروه نمایش، دانشکده هنر، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران -ایران ،(نویسنده مسئول). )[e-mail]

³گروه ارتباط تصویری ، دانشکده هنر، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران -ایران.

چکیده

هدف از پژوهش‌ حاضر کشف رابطه‌ی بین علامت (به عنوان یک نمونه از صنایع دستی فلزی ایرانی- اسلامی) با هنرهای تجسمی حیطه‌ی مذهبی در سال‌های اخیر کشور است. طوق (توغ) از دیرباز یکی از ابزارهای مخصوص عزاداری سیدالشهدا در فرهنگ و تمدن ایرانی اسلامی است. در سده‌ی نهم و دهم هـ.ق شاهد حضور توغ در نگارگری‌های ایرانی هستیم. و بعدها در دوران پهلوی نیز حضور چشمگیری در نقاشی مکتب سقاخانه به عنوان عنصری از هنر عامیانه مردم ایران داشته است. اما بعد از انقلاب اسلامی ایران بخصوص در سال‌های اخیر شاهد حضور گسترده علامت در طراحی زیر شاخه‌های مختلف ارتباط تصویری (همچون پوستر، تصویرسازی، آرم و لوگو و ...) نقاشی، دکوراسیون، طراحی زیورآلات و مد و لباس بوده‌ایم. پژوهش حاضر به روش توصیفی- تحلیلی سعی دارد به پاسخ سئوالاتی همچون چگونگی حضور علامت در این آثار و معناشناسی صورت‌های مختلف این علامت‌ها در ترکیب با دیگر آثار هنرهای تجسمی بپردازد. شیوه جمع‌آوری اطلاعات کتابخانه‌ای و میدانی بوده و نتیجه‌ی حاصله نشان می‌دهد در سال‌های اخیر علامات عاشورایی علاوه بر کاربرد اصلی خود (ابزار عزاداری) دچار دگرگونی‌هایی نیز شده و کارکردهای جدیدی به خود گرفته است و در گرافیک مذهبی بارزتر از بقیه موارد خودنمایی می‌کند. در ضمن یکی از اصلی‌ترین عناصر طراحی زیورآلات مذهبی با عنوان «پلاک مذهبی» بوده و در کل به عنوان یکی ازنمادهای اصلی هنر شیعی در جهان به شمار می‌رود.

کلیدواژه‌ها

توغ؛ علامت عاشورایی؛ معناشناسی؛ هنر دینی معاصر ایران؛ کارکرد نشانه

مراجع

اصغرزاده منصوری، تیلا (1397). درآمدی بر تصویرسازی دینی در ایران. چاپ اول، تبریز، انتشارات دانشگاه آزاد واحد تبریز.

امیریان، داوود (1381). تولد یک پروانه. تصویرگر عطیه مرکزی، چاپ اول، تهران، انتشارات کانون پرورشی کودکان و نوجوانان.

توحیدی، فائق (1394). فن و هنر فلزکاری در ایران. چاپ اول، قم، انتشارت سمت.

حسام مظاهری، محسن (1387). رسانه شیعه (جامعه‌شناسی آئین‌های سوگواری و هیئت‌های مذهبی در ایران). تهران: نشر سروش.

حسینی، مهدی(1395). سقاخانه: یک جنبش ملی. تهران، فرهنگستان هنر، مؤسسه فرهنگی هنری و پژوهشی صبا.

خانعلیزاده طارمی، عبدالعلی (1390). اسرار علم‌کشی. چاپ اول، مشهد، انتشارات بابکان.

خزایی، محمد (1388). صورت معنوی هنر عاشورایی. بروشور دومین سوگواره پوسترهای عاشورایی، چاپ اول، انتشارات سوره مهر.

زادمحسن، فرزاد (1395). نگاهی بازمانده در نیمه راه (تأملی بر ماجرای نقاشان سقاخانه در کشاکش سنت و مدرنیته‌ی ایرانی). تهران، فرهنگستان هنر، مؤسسه فرهنگی هنری و پژوهشی صبا.

سجودی، فرزان (1397). نشانه‌شناسی کاربردی. چاپ پنجم، تهران، نشر علم.

سیف، هادی (1395). سیری در بازنگری به جنبش سقاخانه. تهران، فرهنگستان هنر، مؤسسه فرهنگی هنری و پژوهشی صبا.

کاظم نژادی، حبیب اله (1395). بررسی ویژگی­های شمایل نگاری شیعی در نقاشی­های قهوه‌خانه­ای عصر قاجار (با تأکید بر واقعه عاشورا). قم، انتشارات مؤسسه شیعه‌شناسی.

گودرزی، مرتضی (1391). تاریخ نقاشی ایران از آغاز تا عصر حاضر. تهران، چاپ سوم، نشر سمت.

مارزلف، اولریش (1393). تصویرسازی داستانی در کتاب‌های چاپ سنگی فارسی. ترجمه شهروز مهاجر، چاپ سوم، انتشارات نظر.

مشهدی نوش آبادی، محمد(1395). توغ های ایرانی. چاپ اول، تهران، نشر دفتر پژوهشهای فرهنگی

مشهدی نوش آبادی، محمد(1395). تصوف ایرانی و عزاداری عاشورا. چاپ سوم، تهران، نشر آرما

معرک‌نژاد، رسول (1395). نگاه اجمالی به پیدایی مکتب سقاخانه. تهران، فرهنگستان هنر، مؤسسه فرهنگی هنری و پژوهشی صبا.

وزیریان، علی (1396). اولین کتاب سال گرافیک مذهبی. چاپ اول، تهران، انتشارات سوره مهر.

الهی، محبوبه (1377). تجلی هنر عاشورا در هنر ایران. چاپ اول، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی.

یاوری، حسین (1380). فلزکاری. چاپ دوم، تهران: نشر سوره مهر.

___ (1395). کتاب عکس و پوستر چهل چراغ نخستین جشنواره مردمی فیلم و عکس چهل چراغ. چاپ اول، تهران، نشر شهید آوینی.

 

 

 

 

مقاله:

اعتمادی، احسان (1377). سقاخانه. تهران، مطالعات هنرهای تجسمی، شماره 3.

بلالی مقدم، آلاله (1392). بیان مفاهیم در طراحی جواهرات. پژوهش هنر،  پاییز 1392، سال اول، شماره 3.

پوران مهر، مهری (1396). مفاهیم رمزی نقش جانوران در جواهرات هخامنشی، اولین کنفرانس ملی نماد‌شناسی در هنر ایران با محوریت هنرهای بومی، دانشگاه بجنورد.

خزایی، محمد (1385). شمایل زمینی تضعیف پیام آسمانی عاشورا. کتاب ماه هنر، فروردین و اردیبهشت 1385، شماره 91 و 92.

خلیلی نجف‌آبادی، فضل‌الله (1389). اقوام مختلف پیرامون عزاداری (قمه‌زنی- زنجیرزنی- سینه‌زنی- سر و صورت خراشیدن). 16/02/1389.

رشیدی‌فر، زهرا (1396). بررسی تطبیقی علامت‌های عزاداری امام حسین (ع) در اصفهان و ابیانه. اولین کنفرانس ملی نمادشناسی در هنر ایران با محوریت هنرهای بومی، دانشگاه بجنورد.

شاطری، میترا، پروانه احمد طجری (1396). مطالعه تأثیرپذیری نگاره‌های شاهنامه طهماسبی از تغییر مذهب در دوره صفویه. تهران، فصلنامه علمی پژوهشی نگره، شماره 42، تابستان 96.

طالبی، حسن؛ بشیری، محمدرضا (1396). بازتاب تصویری و نمادین نگاره‌ی سرو در آیین عاشورایی (با تأکید بر آیین نخل، علم و علامت در خراسان). اولین کنفرانس ملی نمادشناسی در هنر ایران با محوریت هنرهای بومی، دانشگاه بجنورد.

عابددوست، حسین؛ کاظم پور، زیبا (1389). جامعه‌شناسی مکتب نقاشی سقاخانه‌ای. تهران، کتاب ماه هنر، ش 144.

قاضی‌زاده، خشایار؛ شاقلانی‌پور، زهرا (1395). تجلی امام رضا (ع) در نگاره‌های فالنامه­ی طهماسبی همراه با معرفی یک نگاره رضوی و قابلیت انتساب آن به فالنامه­ی طهماسبی، مجله بساتین، نیمه اول و دوم 1395، شماره 5 و 6.

مشهدی نوش‌آبادی، محمد (1389). بررسی کتیبه‌های توغ‌های عزاداری در ایران عصر صفوی، تاریخ و تمدن اسلامی، سال ششم، شماره 22، پاییز و زمستان 89.

مشهدی نوش‌آبادی، محمد (1394). ویژگی‌های ساختاری و نمادین توغ ایرانی. فصلنامه تاریخ و تمدن اسلامی، سال یازدهم، شماره 22، پاییز و زمستان 1394.

منتظرالمقام، اصغر؛ کشاورز، زهرا سادات (1396). بررسی تغییرات اجتماعی مراسم و مناسک عزاداری عاشورا در ایران، فصلنامه علمی- پژوهشی شیعه‌شناسی، سال 15، شماره 58، تابستان 1396.

مهدی‌زاده، علیرضا؛ بلخاری قهی، حسن (1393). تجلی باورهای تشیع در برخی نگاره­های نسخه فالنامه تهماسبی. فصلنامه علمی نگارینه هنر اسلمی، زمستان 1393، شماره 4.

میرشکرایی، محمد (1383). محرم و نشانه‌های نمادین. کتاب ماه هنر، آذر و دی 1383، شماره 75 و 76.

نورعلیشاهی، مهدی (1387). هنر عاشورایی در قالب عکس. روزنامه جام جم، شماره2470.

منابع اینترنتی

• miniaturegraphic.com
• deluxeglamour.com
• shiagallery.com

 

 

پیوست:

صحرانوردی، عرفان (22/06/1373). سازنده بدلیجات و نقره‌جات. مصاحبه از تیلا اصغرزاده منصوری (6/6/1399)

تاران، امیرحسین (31/3/1371). علامت ساز. مصاحبه از تیلا اصغرزاده منصوری در تاریخ (14/2/1400)

 

References

Abed doost, H.,. (2010). Sociology of the Saqakhan school. Book of the Month of Art (144).

Amirian, D. (2002). The birth of a butterfly (1 ed.). Tehran: Children and Adolescents Intellectual Development Center.

Asgharzadeh Mansouri, T. (2018). An introduction to religiouus illustration (1 ed.). Tabriz: Azad University of Tabriz.

Balili Moghaddam, A. (2013). Expression of concepts in jewelry design. Art Research, 1 (3).

Elahi, M. (1998). Manifestation of Ashura art in Iranian art. First edition. Mashhad: Astan Quds Razavi Publications.

Etemadi, E. (1998). Saqakhaneh (drinking fountain in holy shrines). Visual Arts Studies, 3.

Ghazizadeh, K. ,. (2016). Manifestation of Imam Reza in the drawings of Tahmasebi's fortune-telling along with the introduction of a Razavi drawing and its attribution to Tahmasebi's fortune-telling. Basatin (5&6).

Goodarzi, M. (2012). History of Iranian painting from the beginning to the present (3 ed.). Tehran: Samt Publication.

Hesam Mazaheri, M. (2008). Shiite Media (Sociology of Mourning Rituals and Religious Delegations in Iran). Tehran: Soroush Publication .

Hosseini, M. (2016). Saqakhaneh: A national movement. Tehran: Saba Cultural, Artistic and Research Institute.

Kazem Nejadi, H. (2016). A Study of the Features of Shiite Iconography in Qajar Coffee shop's Paintings ( emphasising the Ashura Event). Qom: Shiite Studies Institute Publications.

Khalili Najafabadi, F. (2010). About different tribes' mournings (beheading, chaining, busting, scratching the face).

Khan Alizadeh Taremi , A. (2011). Secrets of “Alam Keshi” (using Alam for Mourning). Mashhad: Babakan Publications.

Khazaii, M. (2006, April and May). The earthly icon weakens the heavenly message of Ashura. Book of the Month of Art (91,92).

Khazaii, M. (2009). The spirituality of Ashuraian art,Brochure of the second mourning of Ashura posters (1 ed.). Soureh Mehr.

Maarak Nejad, R. (2016). A brief look at the development of the Saqakhaneh school. Tehran: Saba Cultural, Artistic and Research Institute, Academy of Art.

Marzolf, O. (2014). Fiction illustration in Persian lithography books (3 ed.). (S. Mohager, Trans.) Nazar Puublication.

Mashadi Noosh Abadi, M. (2010). A Study of the Inscriptions of Mourning Tugs in Safavid Iran. Islamic history and civilization, 6 (12).

Mashhadi Nooshabadi, M. (Fall and Winter 2015). Structural and symbolic features of Iranian Togh. , Year 11, Quarterly Journal of Islamic History and Civilization(22).

Mehdizadeh, A. &. (2014, winter). Manifestation of Shiite beliefs in some paintings of Tahmasebi's fortune teller. Scientific Quarterly of Islamic Art Painting.

MirShokraii, M. (2004, December). Muharram and symbolic signs. Book of the Month of Art (75&76).

Montazerolmagham, A. (2017). Investigating the social changes of Ashura mourning ceremonies and rituals in Iran. Quarterly Journal of Shiite Studies, 15 (85).

Nour Alishahi, M. (2008). Ashura art in the form of photos. Jam-e-Jam newspaper (2470).

Photo and poster book of Chehel Cheragh, the first popular film and photo festival . (2016). Tehran: Shahid Avini Publication.

Pouran Mehr, M. (2017). Symbolic concepts of the role of animals in Achaemenid jewelry. The first national conference on symbolism in Iranian art with a focus on indigenous arts. Bojnourd.

Rashidianfar, Z. (2017). A comparative study of Imam Hussein's mourning signs in Isfahan and Abyaneh. The first conference on symbolism in Iranian art with a focus on indigenous arts, Bojnourd University.

Seif, H. (2016). Reviewing the Saqakhaneh movement. Tehran: Saba Cultural and Artistic Institute, Academy of Art.

Shateri, M. ,. (2017, summer). A study of the influence of Tahmasebi Shahnameh drawings on the changing of religion in the Safavid period. Nagreh Scientific Research Quarterly.

Sojudi, F. (2018). Applied Semiotics (5 ed.). Tehran: Nashre Elm.

Talebi, H. a., Talebi, H., & Bashiri, M. (2017). Visual and symbolic reflection of the hymn in the Ashura school (Emphasis on the ethic of the palm of Alam and Alamat in Khorasan). The first national conference on symbolism in Iranian art with a focus on indigenous arts in Bojnourd University.

Tohidi, F. (2015). The art of metalworking in Iran (1 ed.). Qom: Samt Publication.

Vazirian, A. (2017). The first book of the year of religious graphics. Tehran: Soorah Mehr Publications.

Yavari, H. (2001). Metalworking (2 ed.). Tehran: Soorah Mehr Publications.

Zadmohsen, F. (2016). A look left halfway (a reflection on the story of Saqakhaneh painters in the struggle between Iranian tradition and modernity). Tehran: Saba Cultural, Artistic and Research Institute, Academy of Art.

 

Websites

www.miniaturegraphic.com

www.deluxeglamour.com

www.shiagallery.com

 Attachments:

Interview with: Erfan Sahranavardi, date of interview: 2020 July 5. Instagram: @sahranavardi2