مرگ اندیشی و نوزایی در قصه های ایرانی انجوی شیرازی

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 13، پیاپی 48، تیر 1400، صفحه 83-113   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2021.685937

نویسندگان

سحر یوسفی¹؛ محمد ایرانی^{* 2}؛ خلیل بیگزاده²؛ امیرعباس عزیزی فر³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.

³استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.

چکیده

مرگ و مرگ ­­اندیشی از بن­مایه­ های برجسته در قصه ­­های عامیانه است و اندیشۀ نوزایی برخاسته از مرگ­اندیشی از باورهای جمعی و اسطوره­ ای کهن است. مرگ و نوزایی، صورت­ های متعددی در قصه­ ها دارند و در تعدادی از نمونه­ ها بیانی نمادین دارند. شناخت این صورت­ ها و نمادها، درک عمیق­ تری از مرگ ­اندیشیِ عامه نمایان می ­سازد. نگارندگان برای دست‌یابی به اَشکال مرگ ­اندیشی و نوزایی در مجموعۀ چهار جلدی قصه ­های ایرانی انجوی شیرازی از شیوۀ توصیفی- تحلیلی بهره برده و صورت‌های مرگ، نوزایی و نمادهای مرگ‌اندیشی و نوزایی را شناسایی، استخراج و تحلیل کرده‌اند. یافته­ های پژوهش نشان می ­دهند مرگ دو نمود طبیعی و غیرطبیعی در قصه­ ها دارند و صورت­های غیرطبیعی مرگ، که پربسامدترین گونۀ مرگ در قصه­ هاست، عبارتند از: اقدام موفق، اقدام ناموفق و مرگ با پایان باز، رویگردانی از کشتن، خودکشی، مرگ بر اثر حوادث، دیدار با مردگان و شایعۀ مرگ. ظهور و بروز نمادهای مرگ در شکل­ های اقدام موفق، اقدام ناموفق و نتیجۀ نامشخص در کشتن و مرگ بر اثر حوادث است. صورت­ های نوزایی در قصه ­ها شامل ولادت مجدد، انتقال نفس، استحاله، تناسخ و رستاخیز است، نمادهای آن هم در تمامی شکل­ های نوزایی بسامد دارند و در پاره­ای از نمونه­ ها با نمادهای مرگ مشترکند.

کلیدواژه‌ها

مرگ؛ مرگ اندیشی؛ نوزایی؛ نماد؛ قصه های ایرانی

مراجع

کتاب ها

آموزگار، ژاله و احمد تفضلی (1387) اسطورۀ زندگی زرتشت، چاپ هشتم، تهران: چشمه.

انجوی شیرازی، سید ابوالقاسم (1393) دخترنارنج و ترنج، جلد دوم، چاپ سوم، تهران: امیرکبیر.

انجوی شیرازی، سید ابوالقاسم (1393) گل به صنوبر چه کرد، جلد اول، تهران: امیرکبیر.

انجوی شیرازی، سید ابوالقاسم (1355) عروسک سنگ صبور (قصه های ایرانی)، چاپ اول، تهران: امیرکبیر.

انجوی شیرازی، سید ابوالقاسم (1353) قصه های ایرانی، چاپ اول، تهران: امیرکبیر.

ایلیاده، میرچا (1376) رساله در تاریخ ادیان، ترجمۀ جلال ستاری، چاپ دوم، تهران: سروش.

بهار، مهرداد (1386) پژوهشی در اساطیر ایران، چاپ ششم، تهران: آگه.

چایدستر، دیوید (1380) شور زندگی، ترجمۀ غلامحسین توکلی، چاپ اول، قم: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.

دلاشو، لوفر (1364) زبان رمزی افسانه ها، ترجمۀ جلال ستاری، چاپ اول، تهران: توس.

سرامی، قدمعلی (1392) از رنگ گل تا رنج خار (شکل شناسی داستان های شاهنامه)، چاپ ششم، تهران: علمی و فرهنگی.

شوالیه، ژان و آلن گربران (1387) فرهنگ نمادها، ترجمۀ سودابه فضایلی و علیرضا سیداحمدیان، پنج جلد. تهران: جیحون.

فروم، اریک (1388) زبان از یاد رفته (درک و تعبیر رؤیا، داستان های کودکان، اساطیر)، ترجمۀ ابراهیم امانت، چاپ نهم، تهران: فیروزه.

فلاماریون، کامیل (1373) مرگ و اسرار آن، ترجمۀ بهنام جمالیان، چاپ اول، تهران: مرکز نشر فرهنگی مشرق.

کوپر، جی. سی. (1392) فرهنگ نمادهای آیینی، ترجمۀ رقیه بهزادی، چاپ اول، تهران: انتشارات علمی.

گرین ویلفرد و همکاران (1385) مبانی نقد ادبی، ترجمۀ فرزانه طاهری، چاپ چهارم، تهران: نیلوفر.

گودوین، دافلد (1372) فوبی، ترجمۀ نصرالله پورافکاری، چاپ اول، تهران: رشد.

میهن دوست، محسن (1380) پژوهش عمومی فرهنگ عامه، چاپ اول، تهران: توس.

نورآقایی، آرش (1387) عدد نماد اسطوره، چاپ اول، تهران: نقد افکار.

وال، ژان (1370) بحث در مابعدالطبیه، ترجمۀ یحیی مهدوی، چاپ اول، تهران: خوارزمی.

واینر، فیلیپ پی (1385) فرهنگ تاریخ اندیشه ها، ترجمۀ گروه مترجمان، چاپ اول، تهران: سعاد.

هال، جیمز (1390) فرهنگ نگاره‌ای نمادها در هنر شرق و غرب، ترجمۀ رقیه بهزادی، چاپ پنجم، تهران: فرهنگ معاصر.

هندرسن، جوزف.ل (1359) اساطیر باستانی و انسان امروز، ترجمۀ ابوطالب صارمی، چاپ دوم، تهران: امیرکبیر.

هنری هوک، ساموئل (1381) اساطیر خاورمیانه، ترجمۀ علی اصغر بهرامی و فرنگیس مزداپور، چاپ سوم، تهران: روشنگران و مطالعات زنان.

هیلنز، جان (1379) شناخت اساطیر ایران، ترجمۀ ژاله آموزگار و احمد تفضلی، چاپ ششم، تهران: آویشن.

یونگ، کارل گوستاو (1390) چهار صورت مثالی، ترجمۀ پروین فرامرزی، چاپ سوم، مشهد: آستان قدس رضوی.

یونگ، کارل گوستاو (1387) انسان و سمبول هایش، ترجمۀ محمود سلطانی، چاپ ششم، تهران: جامی.

یونگ، کارل گوستاو (1382) اصول نظری و شیوۀ روانشناسی تحلیلی یونگ، ترجمۀ پروین رضایی، چاپ اول، تهران: ارجمند.

یونگ، کارل گوستاو (1373) روانشناسی و کیمیاگری، ترجمۀ پروین فرامرزی، چاپ اول، مشهد: آستان قدس رضوی.

مقالات

صرفی، محمدرضا (1382) درآمدی بر نمادپردازی در ادبیات، فرهنگ، دورۀ شانزدهم، شماره‌های 47 و 46، صص 177-159.

غفوری، عاطفه (1397) بازگشت از مرگ در قصه های عامیانۀ ایرانی، فرهنگ و ادبیات عامه، سال ششم، شمارۀ 24، صص 18-1.

فخرائیان، رجب و همکاران (1394) تحلیل نمادشناسانۀ قصه های عامیانه (با تأکید بر مجموعۀ گل به صنوبر چه کرد)، سبک شناسی نظم و نثر فارسی، سال هشتم، شمارۀ چهارم، صص 217-201.