نقد و تحلیل ساختار تعلیمی کتاب«نصاب الصبیان» ابونصر فراهی (مطالعه موردی یک کتاب کودک در نظام آموزشی سبک سنّتی)

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 13، پیاپی 48، تیر 1400، صفحه 115-143   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2021.581902.1237

نویسندگان

ابوالفضل غنی زاده^{* 1}؛ نزهت طاهری فر²

¹استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، ایران.

²دانش آموخته کارشناسی ارشد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

چکیده

در این نوشته، یک کتاب کودک (نصاب­ الصبیان) از دو جنبۀ شکلی و محتوایی، مورد مطالعۀ آمایشی_ تحلیلی قرار می‌گیرد. این کتاب در نظام آموزشی ایران اسلامی حدود ششصد و پنجاه سال مورد استفاده قرارگرفته است.
با پژوهش انجام گرفته روی 3216 واژۀ به‌کاررفته در نصاب­ الصبیان، در یک بستر آمایشی تحلیل ریخت و محتوا؛ الف- از نظر شکلی؛ بسامد زبانی واژگان، محتوای لغات، قافیه غنی و فقیر، واژگان انسانی و غیرانسانی و همچنین جاندار و غیر جاندار بودن بخش غیرانسانی و ب- ازنظر محتوایی؛ موضوع لغات، خوشایندی، ناخوشایندی و خنثایی واژه‌ها، درون‌مایۀ اخلاقی، تخیلی و عاطفی آن‌ها و همچنین عناصر حرکتی، رنگی و موسیقیایی لغات مشخص می‌شود سپس از طریق تعیین بسامد واژگان، عناصر تعلیمی استاندارد و غیراستاندارد کتاب مشخص می‌گردد و در نهایت پس از بررسی‌های لازم، فاصله داشتن این کتاب از معیارهای شعر کودک به اثبات می‌رسد.

کلیدواژه‌ها

شعر تعلیمی؛ شعر کودک؛ نصاب الصبیان

مراجع

کتاب ها

آهی (ایمن)، لیلی و دیگران (1352) گذری در ادبیات کودکان، تهران: شورای کتاب کودک.

بابا صفری (1353) اردبیل در گذرگاه تاریخ، تهران: انتشارات دانشگاه آزاد اردبیل.

پولادی، کمال (‌1384‌) بنیادهای ادبیات کودک، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.

جهان‌دیده، سینا (1379) از معنای خطی تا معنای حجمی، رشت: نشر چوبک.

حجازی، بنفشه (1374) ادبیات کودکان و نوجوانان: ویژگی‌ها و جنبه‌ها، تهران، نشر روشنگران.

رحماندوست، مصطفی (1372) ادبیات کودکان و نوجوانان، کتاب درسی دانش‌سرای تربیت‌ معلم، تهران: وزارت آموزش و پرورش.

زرین‌کوب، عبدالحسین (1361) نقد ادبی، چاپ سوم، تهران: امیرکبیر.

شایگان فر، حمیدرضا (1384) نقد ادبی، چاپ دوم، تهران: دستان.

شعاری نژاد، علی‌اکبر (1364 الف) ادبیات کودکان، تهران: اطلاعات. شعاری نژاد، علی‌اکبر (‌1364 ب) روان‌شناسی رشد، تهران: اطلاعات.

سرامی، قدمعلی (1368) از رنگ گل تا رنج خار؛ شکل شناسی داستان‌های شاهنامه، چاپ اول، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

عزب‌دفتری، بهروز (1382) زبان و علوم هم‌جوار، تبریز: نشر دانشگاه آزاد اسلامی.

علی پور، محمدعلی (1379) آشنایی با ادبیات کودکان، تهران: تیرگان.

فراهی، ابونصر (1372) نصاب الصبیان، تهران: نشر دانشگاهی.

کیانوش، محمود (1355) شعر کودک در ایران، تهران: انتشارات آگاه.

گال، مردیت و والتر، بورگ و جویس، گال (1382) روش‌های تحقیق کمی و کیفی در علوم تربیتی و روان‌شناسی، ترجمه احمدرضا نصر و همکاران،جلد اول، چاپ اول، تهران: سمت.

ماتسویی، تاداشی (1363) ویرایش کتاب‌های کودکان، تهران: نشر شورای کتاب کودک.

محمدی، محمدهادی (1378) روش‌شناسی نقد ادبیات کودکان، تهران: نشر سروش.

محمدی، محمدهادی، قایینی، زهره (1380) تاریخ ادبیات کودکان ایران، تهران: نشر چیستا.

مکاریک، ایرناریما (1384) دانشنامه نظریه‌های ادبی معاصر، ترجمه مهران مهاجر و محمد نبوی، چاپ اول: انتشارات آگه.

ویگوتسکی، لو سمنوویچ (1377) روان‌شناسی هنر، تبریز: نشر دانشگاه تبریز.

مقالات

امید، جواد (1370) ساختار تفکر هنری، مجلۀ چیستا، شمارۀ 81، صص 55 - 69.

رفیعی، علی‌محمد (1382)800 سال از خردسالی تا سالمندی، کتاب ماه کودک و نوجوان، شمارۀ 76، صص 78 – 84.

عبدلی، مهشید (1378) بررسی وضعیت کتاب‌های داستانی کودکان در سال‌های 1372- 1374، فصلنامه کتاب، دوره دهم،شمارۀ 2، صص 101- 111.

عبدلی، مهشید (1383)گرایش‌های موضوعی کتاب‌های داستانی کودکان، فصلنامه کتاب، دور پانزدهم، شمارۀ 2، صص 107- 114.

فروزنده، مسعود (1387) تحلیل ساختاری طرح داستان ورقه و گلشا عیوقی، مجله دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت‌ معلم، دورۀ16، شماره 60، صص65-81.

پایان‌نامه‌ها

ابراهیمی کلهرودی، خدیجه (1378) «ب‍ررس‍‍ی وض‍‍ع‍ی‍ت ت‍رجم‍ه کت‍‍اب ه‍‍ای ک‍ودک‍‍ان ۳ ت‍‍ا ۱۱ س‍‍آل، ۱۳۶۶ – ۱۳۷۵»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاع‌رسانی، دانشکده علوم تربیتی دانشگاه تهران.

طاهری لطفی، میترا (1378) «بررسی وضعیت کتاب‌های کودکان و نوجوانان 1357- 1371»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاع‌رسانی، دانشکده علوم تربیتی دانشگاه تهران.

طوفانی اصل، وحید (1369) «مقایسه کمی انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در دوره‌های 1345- 1351، 1358- 1367»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاع‌رسانی، دانشکده علوم تربیتی، دانشگاه تهران.

میرحسینی، زهره (1366) «سی‍ر م‍وض‍وع‍‍ی در داستان ه‍‍ای ک‍ودک‍‍ان و ن‍وج‍وان‍‍ان (۱۳۶۵ – ۱۳۵۷)»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاع‌رسانی، دانشکده علوم تربیتی، دانشگاه تهران.