نشانه-معنا شناسی مکان در داستان زادن زال

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 13، پیاپی 48، تیر 1400، صفحه 145-169   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2021.1881218.1700

نویسندگان

لیلا خزل¹؛ فرهاد طهماسبی^{* 2}؛ ساره زیرک³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اسلامشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اسلامشهر، ایران.

³استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

چکیده

مطالعۀ تاثیر و کارکرد مکان ­ها، حاوی اطلاعات و معانی است که موضوع بحث دانش نشانه ­شناسی و بخصوص نشانه­ شناسی فرهنگی است. اصول نشانه شناسی که در بسیاری از دانش ­های ادراکی ریشه دارد، با تکیه بر مفهوم نشانه، و بررسی عوامل نشانگی با وجوه مختلف معنایی، می­ تواند گامی در جهت معنا بخشی به این پدیده برای مخاطب باشد. در این راستا، این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی مکان­ ها در داستان زادن زال در شاهنامۀ فردوسی پرداخته، تا با دیدگاهی معناگرا و تحلیل نقش نشانه­ های مکانی، انواع مکان را نمایان سازد، و با تکیه بر اصول علم نشانه-معناشناسی به بررسی فرآیندهای تاویل مکان­ ها در این داستان بپردازد. نتایج نشان می­ دهد، بیشتر رویدادهای داستان در کوه البرز که مکانی اساطیری است صورت می­ گیرد. حتی اکثر مکان­ های روایی این داستان نیز در کوه البرز قرار دارد و مکان­ های دیگر، بیشتر به فضا شدگی تمایل دارند و از مکان بودگی خود دور می­ شوند و جنبه تخیلی آنها نیرومندتر می­ گردد و نشانگی جدیدی را می­ پذیرند که ریشه در تجربیات ذهنی، همچون اسطوره ­ها، تاریخ، فرهنگ و خاطرات جمعی یک ملت دارد. مکان­ ها جنبه اسطوره ای داستان زادن زال را تقویت می­ کنند.

کلیدواژه‌ها

نشانه؛ نشانه-معنا شناسی؛ نشانه شناسی فرهنگی؛ مکان؛ داستان زادن زال

مراجع

کتاب ها

الیاده، میرچاه (1376) رساله در تاریخ ادیان، ترجمه جلال ستاری، چاپ دوم، تهران: انتشارات سروش.

پالمر، فرانک (1391) نگاهی تازه به معنی شناسی، ترجمه کورش صفوی، چاپ ششم، تهران: نشر مرکز.

پرتوی، پروین (1394) پدیدار شناسی مکان، چاپ سوم، تهران: موسسه تالیف، ترجمه و نشر آثار هنری.

ساسانی، فرهاد (1389) معناکاوی:به سوی نشانه شناسی اجتماعی، چاپ اول، تهران: نشر علم.

سجودی، فرزان (1390) مکان، جنسیت و بازنمایی سینمایی، در مجموعه مقالات نشانه شناسی فرهنگی، به کوشش فرزان سجودی، چاپ دوم، تهران: نشر علم.

سنسون، گوران (1396) خود، دیگری را می بیند:معنای دیگری در نشانه شناسی فرهنگی، در مجموعه مقالات نشانه شناسی فرهنگی، به کوشش فرزان سجودی، چاپ دوم، تهران: نشر علم.

شعیری، حمیدرضا (1388) راهی به نشانه-معناشناسی سیال با بررسی موردی ققنوس نیما، چاپ اول، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

شعیری، حمیدرضا (1391) نوع شناسی مکان و نقش آن در تولید و تهدید معنا، در مجموعه مقالات نشانه شناسی مکان، به کوشش فرهاد ساسانی، چاپ اول، تهران: نشر افکار.

فردوسی، ابوالقاسم (1386) شاهنامه بر اساس نسخه نه جلدی چاپ مسکو، به کوشش سعید حمیدیان، چاپ نهم، تهران: نشره قطره.

کاسیرر، ارنست (1387) زبان و اسطوره، ترجمه محسن ثلاثی، چاپ اول، تهران: انتشارات مروارید.

گیرو، پی یر (1392) نشانه شناسی، ترجمه محمد نبوی، چاپ چهارم، تهران: نشر آگاه.

مدنی پور، علی (1379) طراحی فضای شهری نگرشی بر فرآیندهای اجتماعی و مکانی، ترجمه فرهاد مرتضایی، تهران: شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری.

مینوی، مجتبی (1372) فردوسی و شعر او، چاپ سوم، تهران: انتشارات توس.

نرسیسیانس، امیلیا (1396) انسان-نشانه-فرهنگ، چاپ چهارم، تهران: نشر افکار.

واحد دوست، مهوش (1397) نهادینه های اساطیری در شاهنامه فردوسی، چاپ اول، تهران: انتشارات سروش.

یاحقی، محمد جعفر (1375) فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی، چاپ دوم، تهران: انتشارات سروش.

بی نا (1391) مینوی خرد، ترجمه احمد تفضلی، به کوشش ژاله آموزگار، چاپ پنجم، تهران: انتشارات توس.

بی نا (1391) وندیداد حصه سوم کتاب اوستا، ترجمه سید محمد علی داعی الاسلام، چاپ اول، تهران: نشر کتابخانه دانش.

مقالات

اسماعیلپور، ابوالقاسم (1396) دماوند در اساطیر ایرانی، دو ماهنامه فرهنگ و ادبیات عامه، سال5، شماره 14، خرداد و تیر، صص116-97.

پور جعفر، محمد رضا و دیگران (1388) بازشناسی اثر معنا در جاودانگی مکان نمونۀ موردی: روستای هورامان تخت کردستان، فصل‌نامه مسکن و محیط روستا، شماره 125، دوره 28، صص 17-2.

جعفری کمانگر، فاطمه و مدبری، محمود (1382) کوه و تجلی آن در شاهنامه فردوسی، فصلنامه پژوهش های ادبی، پاییز و زمستان، صص72 تا66.

فلاحت، محمد صادق و نوحی، سمیرا (1391) ماهیت نشانه ها و نقش آن در ارتقای حس مکان فضای معماری، نشریه هنرهای زیبا، شماره 1، دوره 17، صص25-17.

کولاییان، درویش علی (1391) کدامین هند، کدام هندوستان، 3 اسفند.

<htt://Kulaian.com/content/mazandaran-and History/911203201210html>