چهره‌شناسی و چهره‌پردازی شخصیت در حکایت‌های گلستان سعدی

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 13، پیاپی 48، تیر 1400، صفحه 171-196   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2021.685943

نویسندگان

ابراهیم ظاهری عبده وند^* ؛ پرستو کریمی

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران.

چکیده

چهره­ شناسی و چهره­ پردازی، از جمله موضوع­ های مهم در آثار سعدی است که با شناخت آن­ها، می ­توان به دیدگاه این اندیشمند، دربارۀ چگونگی شناخت انسان پی برد. هدف در این پژوهش نیز بررسی این موضوع­ در حکایت­ هایی از گلستان، با روش توصیفی-تحلیلی (کتابخانه­ ای) است. چهره­ شناسی از نظر فلسفی، عرفانی، عاشقانه و تعلیمی، چهره پردازی فیزیکی، پوششی و روانشناختی و اهمیّت­ هر کدام در دیدگاه سعدی، از جمله موضوع ­های بررسی شده در این پژوهش هستند. نتایج پژوهش نشان می­ دهد از نظر سعدی، چهره­ شناسی یا فراست، به معنی پی بردن به درون شخصیت از طریق کنش­ ها یا ارتباطات غیرکلامی است. از نظر چهره­ پردازی، در حکایت­ های گلستان، شخصیت­ ها، سه چهرۀ فیزیکی، پوششی و روان شناختی دارند که هر کدامشان در موقعیتی، مهم ارزیابی شده است. چهره­ پردازی پوششی و فیزیکی، جایگاه اجتماعی و فرهنگی شخصیت­ ها و شیوۀ ارزشیابی از آنان را نشان می­ دهند و از طریق چهره­ پردازی روانشناختی، درون شخصیت ­ها نشان داده شده است. از نظر کارکرد و انتقال درونمایه، سعدی از طریق افعالی مانند بایستن، شایستن، توانستن و خواستن، چهرۀ روانشناختی شخصیت­ ها را به صورت غیرمستقیم برای خواننده برملا کرده و با ایجاد ارتباط عاطفی، احساس تنفر یا تحسین ­شان را برانگیخته و بدین ترتیب، شیوۀ تفکر آنان را دربارۀ موضوع مورد نظر خود جهت­ دهی کرده است.

کلیدواژه‌ها

گلستان سعدی؛ شخصیت؛ چهره شناسی؛ چهره‌پردازی؛ انسان شناسی

مراجع

کتاب ها

آملی، شمس الدین محمد بن محمود (1381) نفائس الفنون فی عرایس العیون، جلد سوم، تصحیح ابوالحسن شعرائی، تهران: انتشارات اسلامیه.

اخوت، احمد (1392) دستور زبان داستان، اصفهان: نشر فردا.

بشیری، ابوالقاسم و حیدری، مجتبی(1396) روانشناسی شخصیت: نظریه های شخصیت با نگرش به منابع دینی، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.

پاینده، حسین (1397) نظریه ها و نقد ادبی: درسنامه‌ای میان رشته ای، تهران: سمت.

پراپ، ولادیمیر (1368) ریخت شناسی قصه های پریان، ترجمۀ فریدون بدره ای، تهران: طوس.

تودوروف، تزوتان (1388) بوطیقای نثر؛ پژوهش هایی نو دربارۀ حکایت، ترجمۀ انوشیروان گنجی پور، تهران: نشرنی.

تولان، مایکل (1386) روایت شناسی: درآمدی زبانشناختی-انتقادی، ترجمه فاطمه علوی و فاطمه نعمتی، تهران: سمت.

حجتی، سید محمدباقر (1369) روانشناسی از دیدگاه غزالی و دانشمندان اسلامی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

سیگر، لیندا (1388) خلق شخصیت، ترجمۀ مسعود مدنی، تهران: رهروان پویش.

صاحب‌الزمانی، ناصرالدین (1378) آنسوی چهره ها، تهران: زریاب.

فروزانفر، بدیع‌الزمان (1380) شرح مثنوی شریف، دفتر اول، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

کریمی، یوسف (1389) روانشناسی شخصیت، تهران: نشر ویرایش.

کوری، گریگوری(1395) روایت ها و راوی ها، ترجمۀ محمد شهبا، تهران: مینوی خرد.

مرتضوی، منوچهر(1384) مکتب حافظ، تبریز: ستوده.

نویا، پل (1373) تفسیر قرآنی و زبان عرفانی، ترجمۀ اسماعیل سعادت، تهران: نشر مرکز.

مقالات

نویا، پل (1391) رویکرد روایت شناختی به شخصیت (نگاهی به داستان مردگان اثر جویس)، روایت شناسی: راهنمای درک و تحلیل ادبیات داستانی، ترجمه ابوالفضل حری، اراک: حوزه هنری استان اراک.

ظاهری، ابراهیم، صفری، جهانگیر (1397) بررسی روش های واقع نمایی؛ راهکاری برای انتقال مفاهیم اخلاقی در گلستان، پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، سال دهم، شمارۀ 38، صص26-1.

فرهنگی، علی اکبر و فرجی، حسین (1389) زبان بدن از نگاه مولانا در مثنوی معنوی، پژوهشنامۀ فرهنگ و ادب، سال5و6، شمارۀ9، صص 49-462.

محمودی، علیرضا و عبدی، غلامرضا (1395) ارتباطات غیرکلامی در گلستان سعدی، زبان و ادب فارسی، سال69، شمارۀ234، صص133-151.

نیکویی، علیرضا، بخشی، اختیار (1389) مفهوم فراست در گفتمان عرفی و عرفانی، ادب پژوهشی، شمارۀ 13، صص 7-28.

نوری، علیرضا (1381) معیارهای اسلامی پوشش زنان و الگوی مصرف آن، اندیشۀ صادق، شمارۀ9-8، صص122-129.

منابع لاتین

Hamon, Philippe (1977) pour un statut semiologique du personag, Paru dans Roland Barthes, Pootique du reci (Paris: Edition du Seuil, pp115-118.