سبک شناسی تاریخ عالم آرای عباسی اثر اسکندر بیگ منشی

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 13، پیاپی 48، تیر 1400، صفحه 359-381   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2021.685955

نویسندگان

مرجان رضاتاجی¹؛ احمد ذاکری^{* 2}

¹دانش آموختۀ دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج،

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.

چکیده

عالم آرای عباسی، کتابی است در باب تاریخ پادشاهان صفوی، از زمان شاه اسماعیل یکم تا پایان پادشاهی شاه عباس یکم، که توسط اسکندر بیگ ترکمان، ملقب به منشی، یکی از دبیران دربار صفوی نوشته شده است. این کتاب در کل مهم ترین سند تاریخی دوران شاه عباس یکم و پنج سال ابتدایی سلطنت شاه صفی محسوب می­ گردد که به نثری ساده اما آشفته نوشته شده و از بهترین کتاب­های تاریخی دورۀ خود به شمار می­ آید.
در مقالۀ حاضر، کتاب عالم آرای عباسی براساس سه رویکرد زبانی، ادبی و فکری بررسی شده که از مهم ترین ویژگی­ های زبانی این کتاب، می­ توان به فراوانی واژگان مغولی غریب و نامأنوس در هر سطر، اقتباس از آیات و احادیث، استشهاد به اشعار عربی و فارسی اشاره کرد. در این اثر اطناب و کثرت مترادفات بسامد بسیار بالایی دارد تا حدی که به تکرار و گزافه­ گویی منجر شده است. از بین رفتن جمله­ بندی­ های موجز به شیوۀ قدیم وفخامت و جزالت نثر به ضعف تألیف و سستی الفاظ مبدل گشته است و به نوعی آن ابهت و استحکامی که در زبان دری موج میزند، در این اثر وجود ندارد. در بعد ادبی گرایش زیاد نویسنده به انواع سجع، جناس، تشبیه و کنایه است. و در حوزۀ ویژگی­ های فکری به سنت­ های گفتاری(اعتقادات، ارز­ش­ ها، دانش­ ها) و سنت­ های رفتاری(رسوم اخلاقی و قومی، باورها)و سنت­ های مادی (کیفیت کالاها، بناها و ابزار) پرداخته است. مقالة پیش رو می­ کوشد تا چگونگی سبک این اثر را بررسی نماید.

کلیدواژه‌ها

عالم آرای عباسی؛ ویژگی های سبکی؛ سطح زبانی؛ سطح ادبی؛ سطح فکری

مراجع

اسکندر بیک منشی، (ترکمان) (1392 ) عالم آرای عباسی، تصحیح ایرج افشار، چاپ پنجم، تهران: امیرکبیر.

بهار، محمد تقی (1388) سبک شناسی، چاپ سوم، تهران: زوار.

دهخدا، علی اکبر (1377) لغت نامۀ فارسی، چاپ اول، تهران: دانشگاه تهران.

شمیسا، سیروس (1378) نگاهی تازه به بدیع، چاپ یازدهم، تهران: فردوس.

شمیسا، سیروس (1387) سبک شناسی نثر، تهران، چاپ دوازدهم، تهران: میترا.

صفا، ذبیح الله (1378) تاریخ ادبیات ایران، جلد4، تلخیص محمد ترابی، چاپ اول ، تهران: فردوس.

فتوحی، محمود (1391) سبک شناسی نظریه ها، تهران: سخن.

معین، محمد (1388) فرهنگ فارسی، چاپ بیست ششم، تهران: امیرکبیر.