مقایسة انحلال معاملات با خیار و نهادهای مشابه

فقه و مبانی حقوق اسلامی

دوره 13، شماره 3 - شماره پیاپی 36، آذر 1399، صفحه 165-181   

نوع مقاله: مروری

نویسنده

دکتر حیدر باقری اصل

استاد گروه حقوق، دانشگاه تبریز، ایران، تبریز.

چکیده

عوامل مختلفی معاملات را به انحلال می‌کشانند و این عوامل عبارت‌اند از: خیار، جواز، فسخ و رجوع. هرچند هرکدام از نهادهای یادشده به نوعی در انحلال معاملات مؤثرند، ولی متأسفانه موارد زیادی در آثار مکتوب فقیهان و حقوق‌دانان مشاهده می­شود که در استعمال آن‌ها به علت مشابهت، دقت لازم به عمل نمی­آید، به‌طوری‌که یکی، به جای دیگری، به کار می‌رود. این مسئله، موجب اختلاط معنایی و از بین رفتن مرزبندی دقیق و واضح، بین نهادهای مزبور شده است. ازاین‌رو، در مورد نهادهای یادشده، این سؤال اصلی پیش می‌آید که تفاوت و تشابه معنایی و ماهیت فقهی و حقوقی خیار، فسخ، جواز و رجوع در انحلال معاملات چیست؟ هرچند برخی مطالب در لابلای مباحث فقهی و حقوقی در این زمینه بیان گردیده، ولی تفکیک ماهیت این نهادها به‌طور صحیح، بیان نشده است و خلأ علمی در مسئله، وجود دارد. ازاین‌رو، لازم است تحقیق مستقل و جامعی در این خصوص، صورت گیرد و مسئله با دقت کافی، طرح و بررسی شود. تحقیق حاضر، دست به این کار زده و پاسخ سؤال مزبور را با بررسی منابع فقهی و حقوقی و به روش استنباطی و با ابزار کتابخانه‌ای ارایه داده است و به این نتیجه رسیده است که هر چند تشابه­ها خیار با نهادهای فسخ، جواز و رجوع در انحلال معاملات، ایقاع بودن همة آنها ارزیابی می‌شود، ولی هر کدام از نهادهای مزبور در انحلال معاملات تفاوت ماهوی با یکدیگر دارند «فسخ» و نیز «خیار» در عقود لازم و «جواز فسخ» در عقود جایز و «رجوع» در ایقاعات جریان می­یابد. فسخ و خیار حق است و جواز فسخ و رجوع حکم است.

کلیدواژه‌ها

انحلال؛ جواز؛ خیار؛ رجوع؛ فسخ

مراجع