تحلیل گفتمان معلولیت به مثابه یک مسأله اجتماعی (با تأکید بر قوانین معاصر ایران)

مطالعات جامعه شناسی

مقاله 1، دوره 14، شماره 52، آذر 1400، صفحه 7-25   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/jss.2021.1935602.1361

نویسندگان

فرزاد محمدی پور¹؛ سروش فتحی^{* 2}؛ طهمورث شیری³

¹دانشجوی دکتری جامعه شناسی مسایل اجتماعی ایران،واحد تهران مرکز،دانشگاه آزاد اسلامی،تهران،ایران.

²دانشیار گروه جامعه شناسی، دانشکده علوم انسانی، واحد تهران غرب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران(نویسنده مسئول)[e-mail]

³دانشیارگروه جامعه شناسی،عضوهیات علمی دانشگاه آزاداسلامی واحد تهران مرکز،دانشگاه آزاد اسلامی،تهران،ایران.

چکیده

    معلولیت و جایگاه ویژه آن در مباحث اجتماعی و پروبلماتیک شدن آن -که حاصل رویکرد های منفی، درک‌ها و برداشت‌ های نادرست و فعالیت‌ های سازمانی است که از فرایند استثنا سازی و نشان گذاری برآمده‌اند-توجه اندیشمندان این حوزه را از نگرش"پزشکی محور" به نگاه با زاویه اجتماعی تغییرداده است. با سیری در چگونگی و چرایی شکل گیری گفتمان ها می توان عناصرگفتمانی و محیط غالب پیدایش گفتمان را به عنوان دو موضوع اساسی در بروز و ظهور هر نوع گفتمانی ردیابی نمود. هدف این مطالعه، بررسی گفتمان معلولیت و بازتعریف آن در قوانین معاصر ایران در یک پس زمینه و بافت تاریخی می باشد. همچنین، پژوهش حاضر می کوشد با تمرکز بر چگونگی تغییر این گفتمان، باز تعریف گفتمانی معلولیت در متون قوانین معاصر ایران را واکاوی کند. از لحاظ نظری، در پی بهره گیری از نظریه دیرینه شناسی فوکو (تبارپژوهی نظام های اجتماعی) و "تاریخیت" گفتمانی است. این مطالعه با رجوع به اسناد رسمی، مدارک مکتوب، کتب و مقالات به بازشناسی سیرتاریخی بروز و تغییر گفتمان اجتماعی- قانونی و فرهنگی درخصوص "گفتمان معلولیت" پرداخته و حتی الامکان، به ارائه شواهد و مثال ها می پردازد. روش انجام این بررسی عمدتا تاریخ محور بوده است.یافته ها نشان می دهد قوانین به عنوان نشانه تجلی قدرت دستگاه حاکمه- یا همان زمینه شکل گیری گفتمان منظور نظر فوکو- در خصوص ایجاد نگرش شهروندی به افراد دارای معلولیت محصول تحولات ایجاد شده درگونه های گفتمانی معلولیت و تحریر قوانین "حمایتگرانه" از آنها دفعتاً و یکباره در ساختار اجتماعی ایران حاصل نگردیده و در واقع به نوعی ادامه روند نوخواهی و پیدایی مطالبه گری اجتماعی افراد دارای معلولیت محسوب می گردد. این گونه مطالبه گری های حق مدارانه از یک سو حاصل جنبش های اجتماعی چه در ایران معاصر و چه در ابعاد وسیع تر محصول افزایش آگاهی های اجتماعی و وسعت یافتن حوزه مطالبات شهروندی به حساب می آید.

کلیدواژه‌ها

گفتمان؛ معلولیت؛ قوانین؛ دیرینه شناسی

مراجع

• آزادارمکی،ت،وشرفی ساعی،م ،ح(1390)،تبیین جامعه شناختی روابط جنسی آنومیک درایران.خانواده پژوهی،462-435.
• اسدی،زهره(1387)،بررسی مشکلات اجتماعی واقتصادی زنان دارای همسرمعلول جسمی وحرکتی،پایان نامه کارشناسی ارشدمدیریت توانبخشی،دانشگاه علوم بهزیستی وتوانبخشی
• استوری، ج (1385)، مطالعات فرهنگی درباره فرهنگ عامه، ترجمه حسین پاینده، تهران: نشر آگه.
• باباپور،جعفر،خدایی،محمدرضا،میراب زاده،آرش(1393)،بیمارستان روانپزشکی رازی درگذرتاریخ،مجله روانپزشکی وروانشناسی،دوره بیستم صص282-276
• بشیریه‌،حسین‌،(1378) ،گذار به دموکراسی،تهران،ایران،انتشارات نگاه معاصر
• بوستانی، د؛ ودیگری (1388)، مقدمه ای بر ابعاد و گستره دستگاه نظری میشل فوکو. مجله علوم اجتماعی دانشکده ادبیات وعلوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد. بهار و تابستان. صص 99-53.
• پورمحمدی،نعیمه،(1395)،معلولیت ومعلولان ازنگاه الهیات وفلسفه پست مدرن،نشست پژوهشکده ادیان ومذاهب 12 اسفند.
• پایگاه اینترنتی پیمان نامه حمایت از حقوق افراد دارای معلولیت سال2002 www.ada.gov
• توسلی،غلامعباس،(1383)نظریه های جامعه شناسی،تهران،ایران،انتشارات سمت
• سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران،اسناد شماره های،2454151-3310575—1686359-1395819
• سایت مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامیhttps://rc.majlis.ir/fa/law/show/96182
• شریفیان ثانی،مریم،سجادی،حمیرا،طلوعی،فرشته،کاظم نژاد،انوشیروان(1385)دختران وزنان دچارمعلولیت جسمی-حرکتی:نیازهاومشکلات،مجله توانبخشی تابستان 85،دوره7،صص41-48
• جبلی، خدیجه ( 1391)،جامعه شناسی معلولیت، تهران:انتشارات علمی.
• جلائی پور، حمیدرضا، محمدی،جمال(1387 )، نظریه های متأخر جامعه شناسی،تهران، نشر نی، چاپ اول.
• حسینی، نگین (1393) ،درآمدی بر مطالعات معلولیت با رویکرد جامعه شناسی. انتشارات سیمای شرق.
• عبدالهی، حمید، اکبر پیری و موقرنریین، منصور ( 1390)، داغ ننگ وهویت اجتماعی، بررسی موردی عوامل اجتماعی داغ ننگ زننده برافراد دارای معلولیت جسمانی آشکارمجله بررسی مسائل اجتماعی ایران. سال دوم، شماره پنجم و ششم.
• غفاری،غلامرضا وتاج الدین،محمدباقر( 1384) ،شناسایی مولفه های محرومیت اجتماعی. فصلنامه رفاه اجتماعی، سال چهارم، شمارۀ 17 .
• کلدی،علیرضا (1379)،بررسی نگرش مردم نسبت به معلولین ،فصلنامه علوم اجتماعی،شماره 11و12 ،ص 185.
• صالح پور، ی. وادیب سرشکی، ن. (2001 )معلولیت و فرهنگ ایرانی،دانشگاه بهداشت وعلوم توانبخشی، گروه نیازهای ویژه،تهران،ایران
• محسنی،منوچهر(1357)،جامعه شناسی پزشکی وبهداشت،کتابخانه طهوری،تهران،ایران
• موسسه مطالعات تاریخ معاصرایران،مطلب شماره8055 http://www.iichs.ir/s/8055
• هیلندر،ا.(2006 )اساس توانبخشی مبتنی برجوامع،دوره معلولیت وبازتوانی سازمان بهداشت جهانی،ژنو، سوییس.
• یورگنسن، ماریان و لوئیز فیلیپس (1389)نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمه‌ هادی جلیلی،تهران،ایران،نشرنی
• Asch, Adrienne. 2004. “Critical Race Theory, Feminism, and Disability.” In Gendering Disability, edited by Bonnie G. Smith and Beth Huchinson, 9-44. New Jersey: Rutgers University Press, 2004.
• Eliyason, Yan. 2007. “We should recall that the quality of a society is ultimately determined by how it deals with and treats its mostvulnerable citizens.
• Foucault, M. (1970). The Archeology of Knowledge. Trans. A. M. Sheridan Smith, London: Tavistock Publications.
• Haegele, J. and S. Hodge. 2016. “Disability Discourse: Overview and Critiques of the Medical and Social Models.” Quest 68(2): 193-206.
• Harpur Paul, ‘Embracing the New Disability Rights Paradigm: The Importance of the Convention on the Rights of Persons with Disabilities’ (2012) 27 Disability & Society 1, 2.
• Katz,I&Glass،C." An Ambivalance Theory of Behavior Tower the stigmatized"،in w.Austin et al.(eds) The social psycholgy of Intergroup Relations.Monterey،CA.Brooks.1979
• Lord Janet E and Michael A. Stein, ‘The Domestic Incorporation of Human Rights Law and the United Nations Convention on the Rights of Persons with Disabilities’ (2008) 83 Washington Law Review 449, 452.
• Meekosha, Helen and Karen Soldatic. 2011.“Human Rights and the Global South: the case of disability.” Third World Quarterly 32(8): 1383–1398.
• Rimmerman, Arie. 2013. Social Inclusion of Persons with disabilities: National and International Perspectives. New York: Cambridge University Press.
• Stein, Michael Ashley and Penelope J.S. Stein. 2007. “Beyond Disability Civil Rights.” Harvard Law School, http://digitalcommons.ilr.cornell.edu/gladnetcollect.
• Toboso, Mario. “Rethinking disability in Amartya Sen’s approach: ICT and equality of opportunity.” Ethics and Information Technology 13(2): 107-118..