مبانی حقوقی تردید در صلاحیت قاضی با نگاهی به فقه امامیه

فصلنامه حقوق قضایی

دوره 24، شماره 24، خرداد 1398، صفحه 31-42   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

یحیی جعفری¹؛ احمدرضا خزایی^{* 2}؛ جمشید معصومی³

¹دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

²دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

³استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

مواجه شدن با تردید صلاحیت قاضی پس از انتصاب وی به سمت قضا، موضوعی است که از آن می­توان به چالش همیشگی قوه قضائیه در نظارت بر عملکرد قضات یاد کرد؛ گر چه برخی تغییرات در اوضاع و احوال اقتصادی، سیاسی و اجتماعی جامعه تا حدودی می­تواند موجبات تزلزل در خلقیات و در نتیجه اوصاف یک قاضی را موجب شود، لکن جایگاه خطیر قضاوت و ایضاً عواقب دنیوی و اخروی عملکردِ ناصواب قاضی، حساسیت این مهم را دو چندان کرده است. این پژوهش در پی تحلیل حقوقیِ تردید در صلاحیت قاضی با نگاهی مستند به فقه امامیه و بررسی چالش­های فرارو است تا چراغی هر چند کم­سو در این حوزه، که علیرغم اهمیت زیاد آن در مکتوبات و مستندات فقیر است، روشن شود.

کلیدواژه‌ها

تردید؛ صلاحیت قاضی؛ عملکرد قاضی؛ قاضی؛ قضا

مراجع

قرآن کریم؛

نهج‌البلاغه؛

1. ابن­بابویه قمی، محمدبن­علی­بن­حسین [شیخ صدوق]، من لایحضره الفقیه، محقق: علی­اکبر غفاری، جماعه المدرّسین فی الحوزه العلمیه، قم، بی تا، چاپ دوم؛
2. ادیبی­مهر، محمد، سلوک دادرسی در فرهنگ و تمدن اسلامی ـ اخلاق حرفه­ای قضاء، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، تهران، 1388 ﻫ ش؛
3. انصاریان، حسین‌‌، شرح نهج­البلاغه، پیام آزادی، تهران، 1379 ﻫ ش، چاپ سوم؛

حیدرزاده، هادی، تعقیب انتظامی قضات، آزاده، تهران، 1373 ﻫ ش، چاپ دوم؛

4. دهخدا، علی­اکبر، لغت­نامه، دانشگاه تهران، تهران، 1341 ﻫ ش؛
5. رامپوری، غیاث الدین محمدبن جلال الدین بن شرف الدین، غیاث اللغات، امیرکبیر، تهران، 1375 ﻫ ش، چاپ دوم؛
6. ص‍فی‌ پ‍وری‌، ع‍ب‍دال‍رح‍ی‍م‌ ب‍ن‌ ع‍ب‍دال‍ک‍ری‍م‌، منتهی الارب فی لغه العرب، تصحیح و تعلیق: محمد‌حسن فؤادیان و علیرضا حاجیان‌نژاد، دانشگاه تهران، تهران، 1388 ﻫ ش؛
7. عاملی، محمدبن­حسن [حر عاملی]، وسائل الشیعه الی مسائل الشریعه، دار احیاء التراث العربیه، بیروت، بی ­تا؛
8. عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، امیرکبیر، تهران، 1379 ﻫ ش، چاپ بیستم؛
9. فرهنگ لغت آبادیس، برگرفته در تاریخ 10/4/1399، ساعت 15:00 از سایت اینترنتی:

https://dictionary.abadis.ir/?lntype=fatoen,dehkhoda,fatofa,moeen,amid,name,wiki,wikiislamic&word=%D9%85%D8%A8%D8%A7%D9%86%DB%8C&from=ac

10. فولادوند، محمدمهدی، ترجمه قرآن مجید، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، تهران، 1376 ﻫ ش/ 1418 ﻫ ق؛
11. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ـ انتشارات ریاست جمهوری؛
12. قربانی، علی و موحدی، جعفر، "ماهیت برائت در فقه و حقوق"، مجله حقوق دادگستری، شماره 80، زمستان 1391، صص 61 ـ 85؛
13. مجله طوبی، "اخلاق قضاوت از دیدگاه اسلام (1)"، اسفند 1385، شماره 15، برگرفته از سایت اینترنتی پایگاه اطلاع­رسانی حوزه به نشانی:

https://hawzah.net/fa/Magazine/View/3280/4979/43109/%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82-%D9%82%D8%B6%D8%A7%D9%88%D8%AA-%D8%A7%D8%B2-%D8%AF%DB%8C%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85-(1)

14. محمدی ری­شهری، میزان­الحکمه، قم، دارالحدیث، 1375؛
15. موسوی، مجتبی، کلمه فی القضاء یا مباحثی پیرامون بعضی مسائل قضاء، اقبال، تهران، 1367؛
16. موسوی خمینى، روح‌الله [امام خمینی (ره)]، شرح چهل حدیث (اربعین حدیث)، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى (ره)، قم، 1380 ﻫ ش، چاپ بیست و چهارم