ارزیابی عوامل کالبدی مؤثر بر رضایتمندی جانبازان جسمی - حرکتی از معماری مجتمع‌های مسکونی (مطالعه موردی: شهر اردبیل)

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 7، دوره 18، شماره 1 - شماره پیاپی 62، خرداد 1402، صفحه 97-111   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

سید علی فخری¹؛ توحید حاتمی خانقاهی^{* 2}؛ یوسف جهان زمین³؛ مهرداد ابراهیمیان¹

¹دانشجوی کارشناسی ارشد معماری، دانشکده فنی و مهندسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

²استادیار گروه معماری دانشگاه محقق اردبیلی

³استادیار گروه معماری، دانشکده فنی و مهندسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

چکیده

مسکن پاسخگو به نیازهای ساکنین همواره مورد مطالبه انسان‌ها بوده است. اگر ساکنین، افرادی با ویژگی‌ها و محدودیت‌های خاص باشند، نقش طراح مسکن در پاسخ‌گویی به این نیازهای ویژه، مهم است. در حال حاضر با توجه به تعداد قابل‌توجه افراد معلول و ناتوان جسمی و حرکتی در جامعه و به خصوص شهر اردبیل، نیازهای فیزیکی، فضایی و حرکتی این قشر اجتماع به نحو مطلوب مدنظر قرار نمی‌گیرد؛ بنابراین آنچه مسکن اجتماعی به این‌گونه افراد عرضه می‌دارد، گزینه‌های محدودی برای انتخاب محل سکونت و مکان‌های ارتباطات اجتماعی‌شان است که باعث هرچه بیشتر منزوی شدن آن‌ها می‌گردد.

هدف از پژوهش حاضر، ذهن کاوی جانبازان در مورد عوامل کالبدی مؤثر بر رضایتمندی از معماری مجتمع‌های مسکونی است. برای این منظور از روش تحقیق کیو برای شناخت مؤلفه‌های کالبدی مؤثر بر رضایتمندی ذهنی جانبازان استفاده شد. جامعه آماری کیو، جانبازان جسمی- حرکتی ساکن مجتمع‌های مسکونی در شهر اردبیل بودند. میزان همبستگی دیدگاه‌های مخاطبین در مورد گزاره‌های کیو، با استفاده از داده‌های جدول حاصل از مرتب‌سازی و به روش تحلیل عاملی در نرم‌افزار 16 SPSS بررسی شد. نتایج به‌دست‌آمده مبین وجود دو ذهنیت بین مخاطبین بود. ذهنیت اول اغلب به مسائل مرتبط با نوع و سطح دسترسی به خدمات و امکانات و ذهنیت دوم بیشتر تأکید بر ابعاد و نسبت فضاهای مورد طراحی اشاره داشت. تأثیر توجه طراح به موارد به‌ظاهر کم‌اهمیت اعم از دسترسی‌ها، ارتباط فضاها و ابعاد و اندازه‌ها و موارد مشابه، بخش عمده‌ای از دغدغه‌های ذهنی جانبازان می‌باشد می‌تواند گامی مثبت در جهت مقابله بهتر با تنش‌های ناشی محدودیت‌های جسمی جانبازان نمود.

کلیدواژه‌ها

"مسکن جانبازان"؛ "ذهن‌کاوی"؛ "رضایتمندی"؛ "روش تحقیق کیو"اردبیل"

مراجع

بختیاری، محمود؛ صالحی، مسعود؛ زایری، فرید؛ یاوری، پروین؛ دلپیشه، علی؛ مباشری، فرزانه؛ کریملو، مسعود. (۱۳۹۱). مقایسه کیفیت زندگی معلولین جسمی- حرکتی با افراد سالم با استفاده از پرسشنامه WHOQOL ۱۰۰. مجله اپیدمیولوژی ایران. ۸(۲)، ۶۵-۷۲.

پورغفارمغفرتی، محمدرضا و پوررمضان، عیسی. (1395). ارزیابی وضعیت شاخص‌های اجتماعی مسکن (مطالعه موردی: مناطق روستایی شهرستان رشت). مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه های انسانی. 11(37)، 61-80.

بیسادی، مونا. (1385). مناسب سازی مسکن افراد با محدودیت جسمی - حرکتی. همایش ملی مناسب سازی محیط شهری، تهران.

حاتمی خانقاهی، توحید. (1395). عوامل موثر بر طراحی خانه­های روستایی، (ارزیابی امکان سنجی استفاده از روش تحقیق کیو). رساله دکتری. دانشکده معماری و شهرسازی. دانشگاه شهید بهشتی تهران.

حسینی، سیدباقر و نوروزیان ملکی، سعید. (1387). مناسب سازی مسکن و شهربرای افراد دارای ناتوانی­های جسمی- حرکتی. نشریه     بین­المللی مهندسی صنایع و مدیریت تولید. 19(10)، 195-206.

خدایاریان، مهسا؛ واعظی، علی اکبر؛ جلالپور، صدیقه؛ جلالپور، طیبه وحاجی حسینی، حافظ. (1393). بررسی کیفیت زندگی معلولان ضایعات نخاعی شهر یزد در سال ۱۳۹۳. علوم مراقبتی نظامی. 1(2)، 88-98.

خوشگویان‌فرد، علیرضا. (1386). روش شناسی کیو. تهران: مرکز تحقیقات صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران.

رفیع­زاده، ندا. (1382). طراحی معماری مناسب برای سالمندان. صفه، 13(4-3)، 111-117.

زرگر، اکبر و حاتمی خانقاهی، توحید (1393). وجوه مؤثر بر طراحی مسکن روستایی. مسکن و محیط روستا. ۳۳(۱۴۸)، ۴۵-۶۲

سلیمانی، علیرضا؛ حسین­زاده، رباب؛ حسین­زاده، اسماعیل و آقایی، نرمین. (1397). سنجش مطلوبیت طراحی فضاهای شهری برای معلولان جسمی­بارویکردپایداری شهری، مطالعه موردی: پیاده راه‌های ارومیه. فصلنامه علمی پژوهش­های بوم­شناسی شهری. 9(18)، 117-133.

شاهنده، هانیه؛ وامقی، روشنک؛ حاتمی­زاده، نیکتا و کاظم­نژاد، انوشیروان. (1384) کیفیت زندگی افراد مبتلا به ضایعات نخاعی. مجله دانشکده بهداشت و انستیتو تحقیقات بهداشتی. ۳(۳)، ۱-۸.

طبی مسرور، ابوالقاسم و رضایی مؤید، صادق. (1394). ارزیابی میزان رضایت شهروندی از کیفیت­های  سکونتی در مجتمع­های  مسکونی. مورد پژوهی: مجتمع­های مسکونی شهر همدان. مطالعات مدیریت شهری. 14(6)، 61- 79.

علی الحسابی، مهران و برهانی داریان، فرناز. (1385). مسکن انعطاف پذیر برای معلولین. همایش ملی مناسب سازی محیط شهری. تهران.

غیاثی، محمد هادی؛ عظیمی، شراره و شهابیان، پویان. (1392). سنجش میزان ارتباط رضایتمندی سکونتی با متغیرهای مسکن، واحد همسایگی و محله (مطالعه موردی : مجتمع مسکونی پزشکان فارابی). هویت شهر، 7(15)، 49-60.

فیروزی، محمد علی؛ نعمتی، مرتضی و داری­پور، نادیا. (1395). ارزیابی سطح رضایت‌مندی ساکنان از طرح مسکن مهر در استان خوزستان با تأکید بر مسکن پایدار (مطالعه موردی: شهرستان امیدیه). مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه های انسانی، 11(34)، 53-66.

قائم، گیسو؛ حبیبی، محسن و حاج میرفتاح، فاطمه. (1371). مسکن و معلولین مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن. تهران: مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن.

لنگ، جان. (1381). ایجاد نظریه معماری. ترجمه علی رضا عینی فر. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

مجیدی، فاطمه السادات  .(1391). بررسی و مطالعه موردی مسکن جهت بهبود کیفیت زندگی جانبازان و معلولین (جسمی - حرکتی). طب جانباز بهار. 4(3)، 12-19.

محمدی دوست، سلیمان؛ خانیزاده، علی و نمازیان، فریبا. (1397). سنجش میزان رضایتمندی از مسکن مهر با تأکید بر ابعاد پایداری اجتماع  (مطالعه موردی: مسکن مهر شهر یاسوج). مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی، 13(1)، 251-266.

مخبر، عباس. (1363). ابعاد اجتماعی مسکن: هدفها، معیارها، شاخصهای اجتماعی و مشارکت. تهران: سازمان برنامه و بودجه، مرکز مدارک اقتصادی-اجتماعی و انتشارات.

Akhtar-Danesh, N., Baumann, A., & Cordingley, L. (2008). Q-Methodology in Nursing Research: A Promising Method for the Study of Subjectivity. Western Journal of Nursing Research, 30(6), 759-773.

Baker Emma, B.A. (2000). Public Housing Tenant Relocation Residential Mobility Satisfaction and Development of a Tenent's Spatial Desion Support System. The University of Adelaide. Thesis submitted for the degree of Doctor of Philosophy.233.

Campbell, A., Converse, P.E., & Rodgers, W.L. (1976). The Quality of American Life: Perceptions, Evaluations, and Satisfaction. Russell Sage Foundation. New York. USA.

Duenckmann, F. (2010). The village in the mind: applying Q-methodology to re-constructing constructions of rurality. Journal of Rural Studies, 26(3), 284-295.

Durk, D. (2010). Architecture Scheduling: Information management for design. Translation by Amir Saeed Mahmoudi, Tehran: Tehran University Press.

Fernández-Portero, C., Alarcón, D., & Padura, Á. B. (2017). Dwelling conditions and life satisfaction of older people through residential satisfaction. Journal of Environmental Psychology, 49, 1-7

Francescato, G., Weidemann, S., & Anderson, J.R. (2017). Evaluating the Built Environment from the Users’ Perspective: Implications of Attitudinal Models of Satisfaction. Building Performance Evaluation, 87-97.

Gharebaghi, A., Mostafavi, M., Edwards, G., Fougeyrollas, P., Morales-Coayla, P., Routhier, F., Leblond, J., & Noreau, L. (2017). A Confidence-Based Approach for the Assessment of Accessibility of Pedestrian Network for Manual Wheelchair Users. ICACI 2017. (Lecture Notes in Geoinformation and Cartography). Springer, Cham.

Heaman, J., &  Urbanos, C. (2016). Citiesalive: Towards a walking world. ARUP. London.

Lansing, J. B., & Marans, R.W. (1969). Planner’s notebook evaluation of neighborhood quality. Journal of the American Institute of Planners (AIP Journal), 35(3), 195–199.

Lin, S., & Li, Z. (2017). Residential satisfaction of migrants in Wenzhou, an ‘ordinary city’of China. Habitat International, 66, 76-85.

Mbeng, L, O., Jane, P., Paul, S. P., & Roy, F. (2009). Assessing Public Attitudes and Behaviour to Household Waste Management in Cameroon to Drive Strategy Development: A Q Methodological Approach, Sustainability.

The World Bank. (2017). World Report onDisability. Last Updated: Mar 29.

Van Poll, R. (1997). The Perceived Quality of the Urban Residential Environment A Multi-Attribute Evaluation. Gronigen University Press.

Wolhwill, J.F., & Kohn, I. (1973). The Environment as Experienced by the Migrant: An Adaptationlevel Approach. Representative Research in the Social Psychology, 4(1), 135-164.

Wu, W., Wang, M. X., Zhu, N., Zhang, W., & Sun, H. (2019). Residential satisfaction about urban greenness: Heterogeneous effects across social and spatial gradients. Urban Forestry & Urban Greening, 38, 133-144.