تعیین معیارها و سنجش وضعیت تاب آوری کاربری اراضی شهری در منطقه 22 شهر تهران

جغرافیای طبیعی

دوره 14، شماره 54، بهمن 1400، صفحه 127-146   

نوع مقاله: مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

ال ناز رضایی^{* 1}؛ اسماعیل صالحی²؛ اکرم الملوک لاهیجانیان³؛ امیرهوشنگ احسانی⁴

¹دانشجوی دکتری مدیریت محیط زیست، واحد علوم و تحقیقات ،دانشگاه آزاد اسلامی تهران، ایران

²دانشیار گروه مدیریت و برنامه ریزی محیط زیست ،،دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران ،ایران

³دانشیار دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست ، واحد علوم و تحقیقات ،دانشگاه آزاد اسلامی تهران،ایران

⁴دانشیار پردیس دانشکده های فنی دانشکده محیط زیست ،دانشگاه تهران،ایران

چکیده

دسترسی عادلانه به زمین و استفاده بهینه از آن یکی از مؤلفه‌های اساسی در توسعه پایدار و عدالت اجتماعی است. امروزه مفهوم زمین و فضاهای شهری هم به لحاظ طبیعی و کالبدی و هم به لحاظ اقتصادی– اجتماعی تغییر کیفی پیدا کرده و در نتیجه ابعاد و اهداف کاربری اراضی شهری نیز بسیار وسیع و غنی‌تر شده است. در سال‌های اخیر رشد بی‌رویه و شتابان شهرها، مشکلات شهری بسیاری ایجاد نموده است. یکی از این مشکلات قابل توجه در شهرها عدم آمادگی لازم در صورت وقوع بلایای طبیعی در کلان شهر ها می باشد. به منظور جلوگیری از این امر، سنجش و تحلیل تاب آوری کاربری اراضی شهری  از اهمیت بسیاری برخوردار است(اکبری مطلق، م 1393).هدف کلی از مقاله حاضر، بدست آوردن عوامل موثر در میزان تاب آوری کاربری اراضی شهری و تعیین میزان اهمیت هر یک از معیارها و شاخص های منطقه 22 شهر تهران می باشد.روش تحقیق این پژوهش، توصیفی تحلیلی و ماهیت آن کاربردی است. در این مقاله ابتدا مبانی نظری از طریق جمع آوری اطلاعات و مطالعات اسنادی صورت پذیرفت. در ادامه در جهت سنجش میزان تاب آوری کاربری اراضی شهری، معیار ها ,  و شاخص های تاب آوری بر اساس رویکرد دلفی و بررسی پژوهش های متعدد و شرایط حاکم بر منطقه تعیین شد. پس از تدوین مدل مفهومی تاب آوری کاربری اراضی در منطقه،  به کمک 20 نفر از اعضای هیئت علمی و کارشناسان متخصص در زمینه برنامه ریزی و مدیریت شهری ، مقایسات زوجی شاخص ها انجام شد. در ادامه به منظور ارزیابی و بررسی نهایی میزان تاب آوری از روش FAHP، سیستم اطلاعات جغرافیاییGIS بهره گرفته شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که وضعیت تاب آوری در چهار بعد تعریف شده ساختاری-طبیعی، ساختاری –کالبدی، اجتماعی-اقتصادی-فرهنگی و فضایی-عملکردی به ترتیب54/0، 20/0 ، 069/0 و 193/0 است. که نشان از وضعیت تاب آوری نسبتاً قابل قبول در منطقه است. که معیار ساختاری-طبیعی بیشترین امتیاز را به خود اختصاص داده است.

کلیدواژه‌ها

تاب‌آوری؛ کاربری اراضی شهری؛ ارزیابی؛ بلایای طبیعی

مراجع

1-اکبری مطلق، م. (1393): عوامل ایجاد سرزندگی در فضای شهری، پژوهشکده شهرسازی و معماری سپیدار.

2-امینی، ا. (1385): تبیین نقش و عملکرد برنامه‌ریزی بافت شهری در کاهش آسیب‌پذیری شهر در برابر زلزله، رساله دکتری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات.

3- بحرینی، ح. (1385): فرآیند طراحی شهری، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم.

4-فرزاد بهتاش، م. پیر بابایی، م. کین ژاد، م. آقا بابایی، م. (1392): تعیین ابعاد و مؤلفه‌های تاب‌آوری شهرهای اسلامی، فصل­نامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شماره 3.

5- بهرامی، س، (1371): مجموعه مباحث و روش‌های شهرسازی محیط‌زیست: تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران چاپ اول.

6- پریور، پ. فریادی، ش. یاوری، ا، صالحی، ا. هراتی، پ. (1392): بسط راهبردهای پایداری اکولوژیک برای افزایش تاب‌آوری محیط‌زیست: (نمونه موردی: مناطق 1 و 3 شهرداری تهران). مجله محیط‌شناسی، شماره 1.

7- رضویان، م. (1381): برنامه‌ریزی کاربری اراضی شهری، انتشارات منشی.

8-صارمی، ح. ابراهیم پور، م. (1391): بررسی شاخص‌های مسکن ایران و جهان (مطالعه موردی: ایران، انگلیس و فرانسه)، نشریه هویت شهر، شماره دهم، سال ششم.

9- شریف نیا، ف. (1391): بررسی رابطه کاربری زمین شهری و میزان تاب‌آوری در برابر زلزله و ارائه راهکارها درزمینۀ برنامه‌ریزی شهری؛ (نمونه موردی: منطقه تهران)، دانشکده پردیس هنرهای زیبا دانشکده شهرسازی.

10-فردوسی، س. شکری فیروز جاه، پ. (1393): بررسی میزان تاب‌آوری شبکه معابر شهری؛ (مطالعه موردی: شهر دامغان)، فصل­نامه علمی- ترویجی پدافند غیرعامل، شماره 1.

11- فلاحی، ع. جلالی، ت. (1392): بازسازی تاب آور از دیدگاه طراحی شهری پس از زلزله 1382 بم، نشریه هنرهای زیبا، شماره 3.

12- معرب، ی. (1395): ارزیابی تاب‌آوری کاربری اراضی شهری بر پایه رویکرد توسعه پایدار. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.

13- مهندسین مشاور شاران. (1391): گزارش طرح تفصیلی منطقه 22 شهرداری تهران، تهران.

 

14- Amaratunga D, Haigh, R. (2011): Post-Disaster Reconstruction Of The Built Environment Building For Resilience; Wileyblackwell; U.K.

15- Allenby, B. And Fink, J. (2005): Toward Inherently Secure And Resilient Societies. Science. 309: 1034- 1036.

16- Buswinka, Tamara.(1996): A Study The Capability Of The State Of Michigan To Mitigation Flood Hazard, Based Upon The National Academy Of Public Administration Criteran. Master Of Urban And Regionl Planning, Michigan State University.

17- Merga. (2012): Evaluation Of Land Use Planning And Implementation With Respect To Environmental Issues In Sululta Town, Thesis Advisor: Hailu Worku(Phd), Ethiopian Institute Of Architecture, Building, Construction And City Development / Eiabc

18- Wisner Ben And Walker Peter. (2005): Beyond Kobe; A Proactive Look At The World Conference On Disaster Reduction. 18-22 January 2005, Kobe Japan [Report]/ Feinstein International Famine Center. A Report For The Swiss Department Of Humanitarian Aid.

19- Usamah, Muhibuddin. (2013): Land Tenure Security And Resilience To Multiple Disasters: A Study Of Camalig Municipality, Province Of Albay, The Philippines, A Thesis Submitted In Fulfillment Of The Requirements For The Degree Of Doctor Of Philosophy.