تحلیل کالبدی فضای باز گونه های پلان مسکونی بافت تاریخی محله شعربافان لاهیجان

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 13، دوره 18، شماره 1 - شماره پیاپی 62، خرداد 1402، صفحه 185-198   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مریم مولایی¹؛ حسین صفری^{* 2}؛ فرزانه اسدی ملکجهان²

¹دانشجوی دکتری، گروه معماری، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران

²استادیار، گروه معماری، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران

چکیده

ویژگی های معماری و شهری دوران پیشین، هویت شهرها را تبیین می کنند. مطالعه و بررسی بافت های تاریخی شهرها، ساختار فضایی و پیکره بندی فضاهای تاریخی و به طور مشخص بناهای مسکونی، میزان تاثیر ساختار فضا بر الگوهای رفتاری ساکنان را آشکار می کنند. لازم به ذکر است حیاط و فضای باز بناهای مسکونی، مرکز و هسته اصلی برای سازماندهی فضاهای خانه به شمار می رود. این مقاله، پیکره بندی فضای باز بناهای مسکونی بافت تاریخی لاهیجان در محله شعربافان، واقع در بخش مرکزی شهر را در دهه بیست شمسی مورد بررسی وتحلیل قرار داده است. روش تحقیق در پژوهش حاضر با تحلیل توصیفی- استنباطی همراه است که به شیوه کمی و کیفی انجام شده است. در بخش کیفی به بررسی اسناد و مدارک کتابخانه ای پرداخته شده است. در بخش کمی ابتدا ساختار فضایی محله شعربافان بر اساس یک عکس قدیمی متعلق به دهه 20 شمسی توسط نرم افزار Cinema 4D شبیه سازی شد. در مرحله بعد، پلان محدوده شبیه سازی شده در نرم افزار Autocad ترسیم شده و از آن خروجی dxf گرفته شد. برای تحلیل و بررسی سازمان فضایی و نحو فضا، و دستیابی به انواع شاخص‌های آنالیز ترکیبی با استفاده از نقشه محوری، از میان نرم افزارهای موجود در این خصوص، با مطالعه و بررسی، نرم افزار UCL Depth Map برای این تحقیق، استفاده شده است. مقایسه میزان خوانایی بصری و حرکتی نمونه ها، برتری الگوی دو طرف ساز را در خوانایی حرکتی و بصری نسبت به الگوهای یک طرف ساز و وسط ساز نشان می دهد. بیشترین میزان همبستگی در قابلیت درک فضای بصری الگوی دو طرف ساز و کمترین همبستگی در ادراک فضای بصری الگوی یک طرف ساز دیده می شود. در دوران معاصر که تصویر واضحی از گذشته تاریخی شهرها وجود ندارد، اسناد تصویری منابع مهمی برای درک گذشته تاریخی به شمار می روند. علاوه بر آن شبیه سازی فضاهای قدیم بر اساس اطلاعات موجود در عکس ها با روش های رایانه ای و تحلیل ساختار فضایی و کالبدی مدل شبیه سازی شده با نرم افزار چیدمان فضا، مطالعه معماری و فضاهای بافت های تاریخی را امکانپذیر می سازد.

کلیدواژه‌ها

نحو فضا؛ خوانایی؛ Cinema 4D؛ بافت تاریخی؛ لاهیجان

مراجع

ابریشمی، فرشاد؛ خزاعی، رعنا؛ علمی پور، محمد ابراهیم؛ و محمدی دوست لاهیجانی، فریدون. (1392). گیلان قدیم از دیروز تا امروز. تهران: خانه تاریخ و تصویر ابریشمی.

احمدی، حسن؛ حق بیان، رسول؛ نبی زاده، مازیار. (1399). بررسی الگو های رفتاری استفاده کنندگان فضای شهری جهت پایداری اجتماعی محیط (مطالعه موردی: محور تجاری محله ساغریسازان شهر رشت). مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی، 15(2)، 560-545.

بلیلان اصل، لیدا؛ اعتصام، ایرج و اسلامی، سید غلامرضا (1390). نقش فضای بینابین در هویت بخشی به گستره فضایی بافت­های تاریخی ایران، هویت شهر، 8(5)، 71-59.

بنتلی، ای ین؛ الکک، آلن؛ مورین، پال؛ مکگین، سر و اسمیت، گراهام. (1392). محیط­های پاسخده (کتاب راهنمای طراحان). ترجمه مصطفی بهزادفر، تهران: انتشارات دانشگاه علم و فرهنگ.

بوش، آکیکو. (1394). عکاسی معماری. ترجمه محمد خدادادی مترجم­زاده. تهران: مرکب سپید.

پوراحمدی، مجتبی. (1398). بازتعریف ضوابط شهرسازی استقرار بنا با رویکرد حفاظت از بافت­های تاریخی شهرها (نمونه موردی شهر لاهیجان). دانش شهرسازی، 3(2)، 82-65.

پوراحمدی، مجتبی. (1398). معماری خانه­های قاجاری لاهیجان و نظام کنترل ساختمانی مرتبط با آن. رشت: انتشارات دانشگاه گیلان.

تیموری، رویا؛ اذانی، مهری؛ مومنی، مهدی؛ صابری، حمید (1401). تبیین نقش مولفه­های هویت بخش در پایداری محله های بافت قدیم و جدید مناطق 3. 7 شهر اصفهان. فصلنامه مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی، 17(1)، 260-249.

حسن­زاده، مهرنوش؛ سلطان­زاده، حسین. (1395). طبقه بندی راهبردهای برنامه­ریزی بازآفرینی براساس سطح پایداری بافت­های تاریخی. فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 23(1)، 29-19.

حسینی کومله، مصطفی؛ ستوده علمباز، فاطمه. (1392). نقش خاطره جمعی در باززنده سازی بافت­های شهری: ارائه راهکار در خصوص ناحیه تاریخی لاهیجان. نشریه هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، 18(4)، 92-79.

حنیف، احسان. (1397). مفهوم سکونت و تاثیر آن بر حیاط خانه های ایرانی: مطالعه موردی خانه‌های کاشان دوره قاجار. نشریه علمی اندیشه معماری، 2(4)، 44-31.

حیدری، علی اکبر؛ پیوسته­گر، یعقوب؛ کیایی، مریم. (1395). ارزیابی نقش حیاط در ارتقای راندمان عملکردی خانه. صفه، 26(73)، 60-39.

راداحمدی، مینا؛ تهرانی، فرهاد؛ ابویی، رضا. (1390). معرفی و نقد بر چند سند تصویری - تاریخی تازه یافته در مورد میدارن نقش جهان، باغ نظر، 17(2)، 18-3.

ریسمانچیان، امید؛ بل، سایمون. (1394). رویکردی ریخت شناسانه در بررسی جایگاه بافت­های فرسوده در ساختار فضایی شهر (مطالعه موردی: تهران). هویت شهر، 6(1)، 21-19.

رهنمایی، محمدتقی؛ موسی کاظمی، سید مهدی؛ حسینی، سید علی؛ پورخداداد، بهناز. (1401). جغرافیای تاریخیِ شهرهای گیلان از منظرِ گردشگری. مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی، 17(3)، 644-629.

شیرازی، علی اصغر؛ یونسی، میلاد. (1390). تاثیر ملی گرایی بر معماری بناهای حکومتی دوره پهلوی اول. فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 2(4)، 70-59.

عباس­زادگان, مصطفی. (1381). روش چیدمان فضا در فرآیند طراحی شهری. فصلنامه مدیریت شهری،  9(1)، 75-64.

فلکیان، نرجس؛ صفری، حسین؛ کاظمی، علی. (1400). ریخت‌شناسی معماری معنامحور با استفاده از روش چیدمان فضا (مطالعه موردی: مسجد حکیم اصفهان). فصلنامه نگرش­های نو در جغرافیای انسانی، 13(3)، 274-258.

فیضی، محسن؛ اسدپور، علی. (1391). تحلیل محتوای سایت طراحی به وسیله عکاسی سریع توسط دانشجویان (قیاس تطبیقی ایران و ترکیه). معماری و شهرسازی آرمانشهر، 9(2)، 141-129.

کمالی پور، حسام؛ معماریان؛ غلامحسین؛ فیضی، محسن و موسویان، محمد فرید. (1391). ترکیب شکلی و پیکره بندی فضایی در مسکن بومی: مقایسه تطبیقی عرصه بندی فضای مهمان در خانه­های سنتی کرمان. مسکن و محیط روستا، شماره 138، 16-3.

مرکز آمار ایران. (1397). سالنامه آماری کشور 1395. تهران: دفتر ریاست، روابط عمومی و همکاری­های بین الملل.

مهندسین مشاور پویا نقش شهر و بنا. (1392). بازیابی در تاریخ 2 اسفند 1399 از:  https://gilan.mrud.ir

میراعلمی، سیده فائزه؛ صفری، حسین. (1399). ارزیابی فرآیند مسیریابی با استفاده از روش چیدمان فضا در موزه و آرامگاه کاشف السلطنه لاهیجان. معماری و شهرسازی آرمانشهر، شماره 31، 179-169.

همدانی گلشن، حامد. (1394). باز اندیشی نظریه "نحو فضا"، رهیافتی در معماری و طراحی شهری؛ مطالعه موردی: خانه بروجردی­ها، کاشان. نشریه هنرهای زیبا ـ معماری و شهرسازی، 20(2)، 92-85.

:URL 1 سازمان مدیریت و برنامه­ریزی استان گیلان. (1398). سالنامه آماری استان گیلان. https://sdi.mpogl.ir

Askarizad, R. & Safari, H. (2020). The influence of social interactions on the behavioral patterns of the people in urban spaces (case study: The pedestrian zone of Rasht Municipality Square, Iran). Cities, 101, Available online 13 March 2020.

Byrne, B. (2012). 3D Motion Graphics for 2D Artists. Focal Press.

Debevec, P. E., Taylor, C. J. & Malik, J. (1996). Modeling and rendering architecture from photographs: a hybrid geometry- and image-based approach. SIGGRAPH '96 Proceedings of the 23rd annual conference on Computer graphics and interactive techniques, 11-20.

Doratli, N., Hoskara, S. O. & Fasli, M. (2004). An analytical methodology for revitalization strategies in historic urban quarters: A case study of the walled city of Nicosia. North Cyprus. Cities, 21(4), 329–348.

Hillier, B., & Hanson, J. (1984). The Social Logic of Space. Cambridge: Cambrige University Press.

Hillier, B., Penn, A., Hanson, J., Grajews Ki, T., & Xu, J. (1993). Natural movement: Or, configuration and attraction in urban pedestrian movement. Environment and Planning B: Planning and Design, 20, 29-66.

Hillier, B. (2004). Designing safer streets: An evidence-based approach. planning in london, 48, 45-49.

Hillier, B. (2007). Space is the Machine: A Configurational Theory of Architecture. London: space Syntax Laboratory.

J.M. Van Det Voordt, T., Vrielink, D., & B.R. van Wegen, H. (1997). Comparative floorplan-analysis in programming and architectural design. design studies, 18(1), 67-88.

Manum, B. (2009). A-Graph Complementary Software for Axial-Line Analysis. InProceeding of the 7th International Space Syntax Symposium, 070, (pp 1-9). Stockholm, Sweden.

Marki, M., & Folkesson, C. (2000). Accessibility measures for analyzes of land use and traveling with geographical information systems. Proceedings of 2nd KFB-research Conference.

McQuilkin, K., & Powers, A. (2011). Cinema 4D (Third Edition), Focal Press.

Mostafa, A., & Hassan, F. (2013). Mosque layout design: an analytical study of mosque layouts in the early ottoman period. Frontiers of Architectural Research, 2, 445-456.

Peponis, J; Hajinikoloaou, E; Livieratos, C; Fatouros, D. A (1989). The spatial core of urban culture, Ekistics, No 56, 43-55.

Reverson. (2009). developings patial configuration abilities coupled with the space syntax theory for first year architectural studies. inproceedings of the 7th international space syntax symposium, (pp. 1-10). Stockholm, Sweden.