تاثیر استحکام مدیریتی بر افشای اطلاعات با توجه به نقش تعدیل‌گر بلوغ بدهی در بورس اوراق بهادار تهران Investigating the effect of managerial Entrenchment on disclosure Given the role of debt maturity moderator of companies accepted in Tehran Stock Exchange

اقتصاد مالی

دوره 15، شماره 55، شهریور 1400، صفحه 297-312   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

نجمه حبیبی¹؛ محمد مهدی عباسیان^{* 2}؛ عباسعلی پورآقاجان³

¹دانشجوی دکتری حسابداری، واحد قائمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، مازندران، ایران

²استادیار گروه حسابداری، واحد قائمشهر، دانشکده مدیریت و حسابداری، دانشگاه آزاد اسلامی، قائمشهر، ایران

³عضو هیات علمی دانشگاه آزاد قائمشهر مازندران. ایران

چکیده

هدف از انجام این تحقیق بررسی نقش تعدیلگر بلوغ بدهی در رابطه تاثیر استحکام مدیریتی بر کیفیت سود در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران بود. این تحقیق به روش توصیفی- همبستگی انجام شد. جامعه آماری تحقیق را کلیه شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران طی سال‌های 1392 تا 1396 تشکیل می‌دهند که تعداد 119 شرکت در تمام طول دوره تحقیق در بازار بورس فعال بوده و مورد مطالعه قرار گرفته‌اند. داده‌های تحقیق از صورت‌های مالی شرکت‌ها استخراج گردیده و با استفاده از مدل‌های رگرسیونی به روش داده‌های ترکیبی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته‌های تحقیق نشان داد که بین استحکام مدیریتی بر کیفیت سود رابطه مثبت و معنی‌داری دارد و استحکام مدیریتی با توجه به نقش تعدیلگر بلوغ بدهی بر کیفیت سود شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تاثیرگذار نیست.
Investigating the effect of managerial Entrenchment on disclosure Given the role of debt maturity moderator of companies accepted in Tehran Stock Exchange

    
Najme Habib
Mohammad Mehdi Abbasian
Abbas Alipour Aghajan

The purpose of this study was to investigate the impact of managerial Entrenchment on profit quality regarding the moderating role of debt maturity in listed companies in Tehran Stock Exchange. This is a descriptive-correlational study and it is an applied research. The statistical population of the study consisted of all companies listed in Tehran Stock Exchange during the years 1392 to 1396. The research data were extracted from corporate financial statements and analyzed by regression models using combined data method. Findings showed that there is a positive and significant relationship between managerial strength and profit quality and managerial strength does not affect the profit quality of companies listed on the Tehran Stock Exchange due to the moderating role of debt maturity.
 

کلیدواژه‌ها

استحکام مدیریتی؛ کیفیت سود؛ بلوغ بدهی طبقه بندی JEL: G31.O23.P51

اصل مقاله

بررسی تأثیر استحکام مدیریتی بر کیفیت سود با توجه به نقش تعدیلگر بلوغ بدهی در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران

 

نجمه حبیبی ^[1]، دکتر محمد مهدی عباسیان *^[2]، دکتر عباسعلی پورآقاجان ^[3]

 

چکیده

هدف از انجام این تحقیق بررسی نقش تعدیلگر بلوغ بدهی در رابطه تاثیر استحکام مدیریتی بر کیفیت سود در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران بود. این تحقیق به روش توصیفی- همبستگی انجام شد. جامعه آماری تحقیق را کلیه شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران طی سال‌های 1392 تا 1396 تشکیل می‌دهند که تعداد 119 شرکت در تمام طول دوره تحقیق در بازار بورس فعال بوده و مورد مطالعه قرار گرفته‌اند. داده‌های تحقیق از صورت‌های مالی شرکت‌ها استخراج گردیده و با استفاده از مدل‌های رگرسیونی به روش داده‌های ترکیبی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته‌های تحقیق نشان داد که بین استحکام مدیریتی بر کیفیت سود رابطه مثبت و معنی‌داری دارد و استحکام مدیریتی با توجه به نقش تعدیلگر بلوغ بدهی بر کیفیت سود شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تاثیرگذار نیست.

 

واژگان کلیدی: استحکام مدیریتی، کیفیت سود، بلوغ بدهی

 

طبقه بندی JEL: G31.O23.P51

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

۱- مقدمه

نقش اصلی اطلاعات حسابداری در بازارهای مالی فراهم کردن زمینه­های لازم برای تخصیص بهینه­ی منابع است. در پی رسوایی­های مالی (مانند: پدیده شاندیز و... ) اخیر، اطمینان و اعتماد سرمایه­گذاران به سیستم گزارش­گری مالی ضعیف شده و کیفیت سود به عنوان یک عامل مهم در تعیین اعتبار و قابلیت اعتماد ارقام گزارش شده پدیدار گشت (آزاد و پورزمانی، 1399). در نتیجه، تعیین کیفیت اطلاعات حسابداری و نتایج حاصل از آن، مورد علاقه­ی سرمایه­گذاران، مدیران، قانون­گذاران و تدوین­کنندگان استانداردها است. تحلیل­گران مالی، مدیران و سرمایه­گذاران در سال­های اخیر به گزارش سودآوری شرکت­ها توجه زیادی داشته­اند (بذرائی و همکاران، 1400). مدیران علاقه­مند به حفظ رشد سود هستند زیرا، پاداش آنان اغلب به سود شرکت وابسته است. سود حسابداری و اجزای آن از جمله اطلاعاتی محسوب می­شود که در هنگام تصمیم­گیری توسط افراد در نظر گرفته می­شود (لعل خضری و همکاران، 1399). سود حسابداری مبتنی بر ارقام تعهدی از نظر بسیاری از کاربران اطلاعات صورت­های مالی، ابزاری برای سنجش عملکرد شرکت­ها محسوب می­شود (خادمی و همکاران، 1399). منظور از ارزیابی عملکرد شرکت­ها ارزیابی کلی وضعیت مالی و نتایج عملیات برای تصمیم­گیر­ی­های منطقی است. سهام­داران که مهم­ترین گروه کاربران اطلاعات صورت­های مالی هستند منافع خود را در اطلاعات سود جستجو می­کنند. سود حسابداری نشانه­ای است که موجب تغییر باورها و رفتار سرمایه­گذاران می­شود. کیفیت سود می­تواند در گزارش­گری مالی اطمینان سرمایه­گذاران را در بازارهای مالی تحت تاثیر قرار دهد. از عوامل مهم مؤثر در کیفیت سود می­توان به روش­های متعدد حسابداری، نارسایی­های موجود در فرآیند برآوردها و پیش بینی­ها، اختیار عمل مدیران و تاثیرپذیری سود از مبانی گزارش­گری و صلاح­دید مدیران اشاره کرد (اسماعیل‌زاده و کیوان‌فر، 1397). عبارت کیفیت سود به توانایی مدیران در استفاده از اقلام اختیاری در اندازه­گیری و گزارش­گری سود اشاره دارد. اقلام اختیاری ممکن است شامل انتخاب از بین اصول یا استانداردهای حسابداری و به کارگیری برآوردها و زمان بندی معاملات برای شناسایی اقلام غیرعادی در سود باشد (پور فتحی و کفایی، 1399). در طول سه دهه اخیر بحث کیفیت سود مورد توجه خاص پژوهشگران قرار گرفته و تلاش بر این بوده است که با دست یافتن به یک روش منطقی و معتبر، کیفیت سود مورد ارزیابی قرار گرفته و عوامل تاثیر­گذار بر آن شناسایی شود (هو[i]، 2013). کیفیت سود زمانی مطرح می­شود که تحلیل­گران مالی تعیین کنند، تا چه میزان سود گزارش شده، منعکس کننده ی سود واقعی است. برداشت عموم سرمایه­گذاران از مفهوم سود واقعی، سود حاصل از عملیات عادی است که قابل تکرار در سال­های مالی آینده و ایجاد کننده جریان­های نقدی است. مفهوم کیفیت سود به دو ویژگی سودمندی در تصمیم­گیری و ارتباط بین کیفیت سود و سود اقتصادی اشاره می­کند (باغومیان و نقدی، 1393). سودی که ناشی از فعالیت­های غیر عادی و غیر مترقبه نباشد از پایداری بیشتری برخوردار است .به عبارت دیگر قابلیت دوام و تکرار پذیری سود به عنوان پایداری سود تعریف می شود. تحلیل­گران مالی و سرمایه گذاران در تعیین جریان های نقدی آتی به رقم سود حسابداری به عنوان تنها شاخص تعیین کننده توجه نمی­کنند، بلکه برای آنها پایداری وتکرار پذیر بودن سود گزارش شده بسیار مهم است .آن ها پایداری بیشتر از رقم نهایی سود به اقلام تشکیل دهنده آن توجه می­کنند (استین[ii] و همکاران، 1989).

از طرفی کارایی و توسعه هر سازمان تا حد زیادی به استفاده صحیح از نیروی انسانی بستگی دارد. مدیران در سازمان­ها، تدوین‌کنندگان خط‌مشی و صاحبان قدرت هستند و عملکرد سازمان‌ها با قدرت آنان در ارتباط است. اندازه‌گیری توانایی یا استعداد مدیریتی مانند بررسی تمرکز مدیریتی، عملکرد شرکت، تصمیمات سرمایه‌گذاری، خسارت‌ها، حاکمیت شرکتی و تفاوت‌های بهره‌وری در بین کشورها مرکز سوال‌های بسیاری از پژوهش‌هاست (اخگر و قربانی، 1398). پژوهش‌های قبلی نشان می‌دهند که ویژگی یک مدیر خاص (مانند: توانایی، استعداد، شهرت و لقب) بر روی ستانده‌های اقتصادی (مانند درآمد و سود) اثر می‌گذارند. بنابراین به همان اندازه که در عمل قابل توجه هستند، در مطالعات اقتصادی، مدیریت مالی و حسابداری نیز از اهمیت ویژه‌های برخوردارند (آزاد و پورزمانی، 1399). نتایج پژوهش­های اعتمادی و همکاران (1389)، بابا لویان و همکاران (1399) نشان می‌دهد که بین مالکیت مدیریتی و سود سهام پرداختنی رابطه منفی وجود دارد. سرمایه‌گذاران درون سازمانی (از قبیل مدیران) با توجه به این موضوع، که در شرکت حضور دارند، مایلند سود سهام تقسیم نشود تا به این طریق کنترل خود را بر وجوه نقد قابل توزیع، حفظ کنند (نورمحمدی و همکاران، 1399). اگر سود سهام و مالکیت مدیریتی روش‌های جایگزین برای کاهش هزینه‌های نمایندگی مربوط به جریان‌های نقد آزاد باشند. در نتیجه، رابطه بین آن‌ها باید منفی باشد. اطلاعات سود برای اینکه به تصمیم استفاده کنندگان مربوط باشد، باید در زمانی که موثر واقع شود، در دسترس استفاده کنندگان قرار گیرد. به عبارت دیگر اطلاعات باید به موقع باشد. اگر اطلاعات مربوط به سود به موقع باشند، بازده مورد انتظار سرمایه گذاران نیز واقعی خواهد بود. سامانی‌پور و همکاران (1399) انتخاب بلوغ بدهی برای یک شرکت ضروری دانست. انتخاب یک ترکیب بلوغ خاص ممکن است به شرکت‌ها کمک کند تا از انحلال شرکت‌ها جلوگیری کنند، همچنین بلوغ بدهی را می‌توان به عنوان نقش تعدیلگر در تاثیر استحکام مدیریتی بر کیفیت سود بررسی کرد لذا در این پژوهش به دنبال این سوال می‌باشیم که: «آیا استحکام مدیریتی بر کیفیت سود با توجه به نقش تعدیلگر بلوغ بدهی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تاثیرگذار است؟»

 

 

۲- چارچوب نظری

۲-۱- پیشینه تحقیق

اسماعیل‌زاده و کیوان‌فر (۱۳۹۷) در پژوهشی به رابطه بین استحکام مدیریت، مدیریت سود و ارزش شرکت‌ها پرداخته‌اند. در مطالعه حاضر تلاش شد تا با استفاده از داده های ۱۳۵ شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، مدل داده‌های ترکیبی و رگرسیون چندمتغیره، ضمن بررسی تأثیرپذیری رفتار مدیریت سود شرکت‌ها از استحکام مدیریت، نقش استحکام مدیریت در تأثیر رویکردهای مدیریت سود بر ارزش بازار شرکت مورد بررسی قرار گیرد. نتایج بررسی‌ها نشان داد که استحکام مدیریت موجب کاهش استفاده از مدیریت سود می‌گردد و استحکام مدیریت موجب کاهش تأثیر منفی مدیریت سود بر ارزش شرکت می‌گردد.

محمدی و همکاران (۱۳۹۶)، در پژوهشی به بررسی تأثیر ویژگی­های مدیرعامل بر انعطاف پذیری مالی در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداختند. نتایج حاصل از پژوهش نشان می‌دهد که از بین ویژگی های مدیرعامل، دوره تصدی مدیرعامل دارای تأثیر معنادار و منفی بر انعطاف پذیری مالی می‌باشد و بین تحصیلات، تخصص، تجربه مدیر عامل و انعطاف‌پذیری شرکت‌ها ارتباط معناداری مشاهده نشد.

صالحی و همکاران (۲۰۱۸) در پژوهشی به ارتباط بین استحکام مدیریتی، مدیریت سود و نوآوری در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس ایران پرداختند. نتایج حاکی از رابطه منفی و معنادار بین استحکام مدیریتی و مدیریت سود مبتنی بر اقلام تعهدی است. علاوه بر این، مدیران معتقدند به احتمال زیاد دستکاری در فعالیت‌های واقعی فعالیت در شرایط ایران دخالت کمتری دارند. علاوه بر این، یافته‌ها نشان می‌دهد که بین استحکام مدیریتی و نوآوری شرکت ارتباط مثبت و معناداری وجود دارد.

دی‌مئو و همکاران^[4] (۲۰۱۷) در پژوهشی به بررسی تاثیر استحکام مدیریتی بر رابطه بین مدیریت سود و ارزش شرکت پرداختند. نتایج پژوهش آن‌ها نشان داد که اگر مدیریت سود مدیریت شود، بر ارزش فعلی شرکت تاثیر منفی داشته است و استحکام مدیریتی نیز بر ارزش شرکت تاثیرگذار بوده است. همچنین، مشخص شد که این اثرات وابستگی به مدیریت سود فقط برای شرکت‌های مستقر در دلاور^[5] حضور دارد.

 

۲-۲- فرضیه‌های تحقیق

فرضیه اصلی: استحکام مدیریتی بر کیفیت سود با توجه به نقش تعدیلگر بلوغ بدهی در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تأثیر دارد.

فرضیه‌های فرعی

1. استحکام مدیریتی بر کیفیت سود شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تأثیر دارد.
2. بلوغ بدهی بر کیفیت سود شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تأثیر دارد.
3. استحکام مدیریتی با توجه به نقش تعدیلگر بلوغ بدهی بر کیفیت سود شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تأثیر دارد.

 

۲-۳- روش تحقیق

روش پژوهش این تحقیق از نظر ماهیت و محتوا از نوع همبستگی است، که با استفاده از داده‌های مستخرج از صورت‌های مالی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران به تحلیل رابطه‌ی همبستگی می‌پردازد.

جامعه آماری تحقیق حاضر را کلیه شرکت‌های پذیرفته شده و فعال در بورس اوراق بهادار تهران تشکیل می‌دهند که طی سال‌های 139۲ تا 139۶ در بورس فعالیت داشته اند و جهت تعیین حجم نمونه مناسب از این جامعه، از روش حذف سیستماتیک و اعمال محدودیت‌های نمونه‌گیری زیر استفاده خواهد شد:

1. پایان سال مالی شرکت ها منتهی به پایان اسفند ماه باشد.
2. شرکت هادر طول سالهای 13۹۲ تا 139۶ در بورس حضور مستمر داشته باشند.
3. شرکت ها در دوره مورد مطالعه تغییر سال مالی نداشته باشد.
4. اطلاعات مالی شرکت در دوره مورد مطالعه در دسترس باشد.
5. جزء شرکت‌های هلدینگ، بیمه و سرمایه گذاری نباشد.

در نهایت پس از اعمال محدودیت‌های نمونه گیری، تعداد ۱۱۹ شرکت مورد مطالعه قرار گرفتند.

مدل تحقیق

در این تحقیق مطابق با مبانی نظری تحقیق به منظور آزمون فرضیه‌ها از مدل‌های رگرسیونی زیر استفاده می‌شود:

 

 

به طوری که در این مدل،

متغیرهای وابسته:

 =معرف کیفیت سود شرکت i در سال t می‌باشد که از باقیمانده مدل زیر محاسبه می‌شود:

 

=  برابر با کل اقلام تعهدی شرکت i در سال t است.

=  معرف جریان وجه نقد شرکت i در سال t است که از تقسیم جریان وجه نقدی بر مجموع دارایی‌ها بدست می‌آید.

=  برابر با تغییرات درآمد شرکت i در سال t است.

=  برابر با تغییرات بدهی شرکت i در سال t است.

=  برابر با ارزش اموال، ماشین آلات و تجهیزات شرکتi  در سال t است.

=  برابر با بازده دارایی های شرکت i در سال t است که از نسبت سود خالص به مجموع دارایی‌ شرکت.

 

متغیر مستقل:

: معرف استحکام مدیریتی شرکت i در سال t است که به صورت زیر محاسبه می‌شود:

برای اندازه‌‌گیری استحکام، از یک متغیر ساختگی استفاده نمودیم که پنج ویژگی مختلف مرتبط با استحکام مدیریتی را در خود جای داده است. استفاده از متغیر ساختگی که شامل پنج بُعد مختلف از استحکام می‌شود، این انتظار را ایجاد می‌نماید که نویز و اختلالی را که این پروکسی‌‌ها ممکن است ایجاد نمایند، البته اگر به تنهایی استفاده شوند، کاهش دهد. پنج پروکسی که در متغیر ساختگی ما برای استحکام استفاده می‌شوند: تصدی شغل مدیر ارشد، دوگانگی شغل مدیرعامل، مالکیت مدیریتی، استقلال مدیرعامل.

۱) اگر مدیرعامل بیشتر از سه سال در سمت خود باشد برابر ۱ و در غیر این صورت برابر ۰ در نظر گرفته می‌شود.

۲) اگر مدیرعامل همزمان رئیس هیئت مدیره باشد برابر ۱ و در غیر این صورت برابر ۰ در نظر گرفته می‌شود.

۳) اگر سهام مدیران ارشد در محدوده ۱۸ تا ۵۰ درصد کل سهام شرکت باشد برابر ۱ و در غیر این صورت برابر ۰ در نظر گرفته می‌شود.

۴) اگر مدیر عامل مستقل باشد برابر ۱ و در غیر این صورت ۰ در نظر گرفته می‌شود.

۵) پرداخت و دستمزد مدیرعامل به این صورت که گزینه‌ای برای انگیزه مدیرعامل می‌باشد به عبارتی هرچه نسبت بالاتری از پرداخت کل به مدیرعامل تعلق بگیرد، جبهه گیری مدیرعامل کمتر می‌شود.

با در نظر گرفتن این موارد جمع پنج مورد فوق تقسیم بر ۵ نشان دهنده استحکام مدیریتی در شرکت می‌باشد.

 

متغیر تعدیلگر:

=  معرف بلوغ بدهی شرکت i در سال t است که از نسبت بدهی‌های بلند مدت به مجموع بدهی‌های کل شرکت محاسبه می‌شود.

متغیرهای کنترلی:

=  معرف اندازه هیئت مدیره شرکت i در سال t است.

=  معرف نسبت مدیران غیر موظف به کل هیئت مدیره شرکت i در سال t است.

Leverage: معرف اهرم مالی شرکت i در سال t است که از نسبت مجموع بدهی‌ها به کل دارایی‌های شرکت محاسبه می‌شود.

Firm Size: معرف اندازه شرکت i در سال t است که برابر لگاریتم طبیعی مجموع دارایی‌های شرکت محاسبه می‌شود.

Profit: معرف سودآوری شرکت i در سال t است که از نسبت سود خالص به کل دارایی‌های شرکت محاسبه می‌شود.

= معرف نقدینگی شرکت i در سال t می‌باشد. که نسبت وجه نقد به مجموع دارایی های شرکت محاسبه می‌شود.

برای جمع‌آوری اطلاعات از روش‌های زیر استفاده می‌گردد: مطالعات کتابخانه‌ای: جهت گردآوری اطلاعات در زمینه مبانی نظری و ادبیات تحقیق موضوع، از منابع کتابخانه‌ای، مقالات، کتاب‌های مورد نیاز و نیز از شبکه جهانی اطلاعات استفاده می‌گردد. تحقیقات میدانی: به منظور جمع‌آوری داده‌ها و اطلاعات برای تجزیه و تحلیل از صورت‌های مالی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران و نرم افزار ره آورد نوین استفاده شد. 

تجزیه و تحلیل اطلاعات در قالب دو بخش آمار توصیفی و استنباطی صورت پذیرفته است: بخش آمار توصیفی شامل شاخص‌های تمرکز و پراکنش هر یک از متغیرهای تحقیق برای مجموعه شرکت‌ها، طی سال‌های مورد مطالعه است که شامل شاخص‌هایی چون: میانگین، انحراف معیار، ضریب چولگی و کشیدگی می‌باشد. بخش آمار استنباطی به آزمون فرضیه‌های تحقیق و پیش-آزمون‌های مربوطه پرداخته می‌شود. آزمون‌های مورد استفاده در این بخش عبارتند از: آزمون جارک برا^[6] برای بررسی نرمال بودن توزیع داده‌ها استفاده می‌گردد. پس از تعیین روش تخمین مدل (تابلویی و یا تلفیقی) و همچنین تعیین اثرات مطلوب مدل (تصادفی یا ثابت) از برازش مدل رگرسیون خطی چندگانه به روش داده‌های ترکیبی استفاده می‌شود. به منظور تعیین خوبی برازش مدل رگرسیونی تحقیق، از شاخص‌های ضریب تعیین، آزمون تحلیل واریانس مدل رگرسیونی و آماره دوربین واتسون استفاده می‌شود. ضریب تعیین مدل گویای توان مدل در پیش بینی مقادیر آینده متغیرهای وابسته است. آزمون تحلیل واریانس نشان دهنده مناسب بودن کلی مدل رگرسیونی است و آماره دوربین واتسون نیز جهت تایید عدم وجود خودهمبستگی بین اجزای خطای مدل رگرسیونی تحقیق مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. قابل ذکر است که داده‌های جمع‌آوری شده با استفاده از نرم افزار (Excel) پس از اصلاحات و طبقه‌بندی لازم بر اساس متغیرهای مورد بررسی وارد نرم افزار Eviews10  شده و تجزیه و تحلیل‌های نهایی انجام شده است.

 

۳- یافته‌ها

با توجه به شاخص‌های ارائه شده در جدول (1) مشاهده می‌شود که میانگین شاخص استحکام مدیریتی شرکت برابر با 37/0 و به موقع بودن و میانگین کیفیت سود نیز برابر 91/0 بدست آمده است. بلوغ بدهی به طور متوسط برابر با 11/0، اندازه هیئت مدیره و درصد مدیران غیر موظف هیئت مدیره در شرکت‌ها نیز برابر با 07/5 نفر و 58/0 درصد بوده است. همچنین میانگین اهرم مالی، اندازه شرکت، سودآوری و نقدینگی شرکت‌ها به ترتیب برابر با 61/0، 39/14، 09/0 و 04/0 به دست آمده است.

 

جدول (1)- آمار توصیفی متغیرهای تحقیق

متغیر	نماد	میانگین	میانه	بیشینه	کمینه	انحراف معیار	چولگی	کشیدگی
کیفیت سود	DA	91/0	35/0	24/27	0002/0	45/2	84/0	83/5
استحکام مدیریتی	ENTRENCHMENT	37/0	40/0	1	0	21/0	07/0	55/2
بلوغ بدهی	DEBT	11/0	07/0	71/0	0	15/0	05/0	81/4
اندازه هیئت مدیره	BODS	07/5	5	7	5	38/0	22/0	13/5
مدیران غیر موظف	PEND	58/0	60/0	80/0	0	26/0	80/0-	15/3
اهرم مالی	LEVERAGE	61/0	59/0	00/4	002/0	31/0	36/0	09/3
اندازه شرکت	FIRMSIZE	39/14	12/14	37/19	53/10	49/1	86/0	88/3
سودآوری	PROFIT	09/0	08/0	62/0	06/1-	17/0	88/0-	09/6
نقدینگی	LIQDT	04/0	02/0	46/0	0001/0	05/0	26/0	78/1

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

به منظور بررسی مانایی متغیرهای تحقیق از آزمون دیکی فولر تعمیم یافته^[7] (نوع فیشر) استفاده شده است. این آزمون فرضیه وجود ریشه واحد در مقادیر سری را مورد آزمون قرار می‌دهد. همانطور که جدول 2 نشان می‌دهد، سطوح معناداری تمامی آزمون‌های مذکور از خطای نوع اول 05/0 کوچک‌تر هستند و در نتیجه فرضیه صفر آماری آزمون مبنی بر وجود ریشه واحد رد شده و می‌توان پذیرفت که سری‌های مورد مطالعه در این سطح خطا مانا هستند و بنابراین، رفتار مقادیر متغیرها، در طول زمان دستخوش تغییرات رونددار نخواهد شد.

 

جدول (2)- نتایج آزمون مانایی متغیرهای تحقیق

متغیر	نماد	آماره دیکی فولر	سطح معناداری
کیفیت سود	DA	67/24-	000/0
استحکام مدیریتی	ENTRENCHMENT	83/17-	000/0
بلوغ بدهی	DEBT	01/10-	000/0
اندازه هیئت مدیره	BODS	28/7-	000/0
مدیران غیر موظف	PEND	16/7-	000/0
اهرم مالی	LEVERAGE	28/11-	000/0
اندازه شرکت	FIRMSIZE	90/6-	000/0
سودآوری	PROFIT	95/12-	000/0
نقدینگی	LIQDT	50/16-	000/0

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

قبل از انجام آزمون فرضیات تحقیق با استفاده از باقیمانده‌ مدل زیر شاخص کیفیت سود را پیدا کرده و در نهایت با توجه به مدل سوم پژوهش آزمون مورد نظر با توجه به آزمون‌های چاو و هاسمن انتخاب می‌شود.

 

به طوری که در این مدل،  معرف اقلام تعهدی کل شرکت،  معرف جریان وجه نقد شرکت،   معرف تغییرات درآمد شرکت،  معرف تغییرات بدهی و  معرف ارزش اموال، ماشین آلات و تجهیزات شرکت،  معرف بازده دارایی‌های شرکت است و .

نتایج آزمون مدل فوق در جدول 3 نشان داده شده است:

 

جدول (3)- نتایج آزمون اولیه برای متغیر کیفیت سود

متغیر مستقل	Beta	std.	t-stat	prob.	VIF
C	56966685-	64091482	888834/0	3745/0	-
1/A(-1)	0/1619420	7/149264	84932/10	0000/0	884529/1
(REVARR)/A(-1)	403324/0	028999/0	90816/13	0000/0	220346/2
PPE/A(-1)	108535/0	012183/0	909033/8	0000/0	185275/3
ROA(-1)	64/29422-	0/2145268	013715/0-	9891/0	000054/1
Adjusted R-squared	423274/0
F-statistic	8044/109
Prob(F-statistic)	000000/0
Durbin-Watson stat	979738/1

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

بر اساس شاخص‌های نیکویی برازش مدل مشاهده می‌شود که سطح معناداری آماره F تحلیل واریانس کمتر از خطای نوع اول 05/0 بدست آمده و نشان از معناداری مدل رگرسیونی مورد تخمین دارد. همچنین ضریب تعیین اصلاح شده مدل نیز نشان می‌دهد که ۳۲/۴۲ درصد از تغییرات موجود در معیار اقلام تعهدی شرکت‌ها توسط متغیرهای مستقل این مدل تبیین می گردد. جدول (4) خلاصه یافته‌های مدل تحقیق را نشان می‌دهد.

 

جدول (4)- نتایج تخمین مدل رگرسیونی سوم تحقیق

متغیر مستقل	ضریب رگرسیونی	انحراف استاندارد	آماره t	احتمال معناداری
مقدار ثابت C	122129/4- C	687015/0 C	000060/6- C	0000/0 C
استحکام مدیریتی	406337/0-	164596/0	468693/2-	0139/0
بلوغ بدهی	007549/0-	305964/0	024673/0-	9803/0
استحکام مدیریتی* بلوغ بدهی	738733/0-	684553/0	079148/1-	2811/0
اندازه هیئت مدیره	025642/0-	027836/0	921190/0-	3574/0
مدیران غیر موظف	044888/0	051380/0	873658/0	3828/0
اهرم مالی	059066/0	137226/0	430427/0	6671/0
اندازه شرکت	345676/0	049632/0	964788/6	0000/0
سودآوری	252291/0-	0280600/0	899112/0-	3691/0
نقدینگی	898285/0	268019/0	351577/3	0009/0
ضریب تعیین تعدیل شده	235562/0
آماره F	441271/2
احتمال معناداری آماره F	000000/0
آماره دوربین واتسون	133249/2

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

نتایج آزمون فرضیه اول: استحکام مدیریتی بر کیفیت سود شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تاثیرگذار است.

با توجه به سطح معناداری بدست آمده برای سنجش اثر استحکام مدیریتی بر کیفیت سود شرکت و مقایسه آن با خطای نوع اول 05/0، مشاهده می‌شود که استحکام مدیریتی تأثیر معکوس و معناداری بر روی کیفیت سود شرکت‌ها داشته است. از این رو استحکام مدیریتی بر کیفیت سود شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تاثیرگذار است و فرضیه دوم تحقیق در سطح خطای 05/0 مورد تایید قرار می‌گیرد.

نتایج آزمون فرضیه دوم: بلوغ بدهی بر کیفیت سود شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تاثیرگذار است.

با توجه به سطح معناداری بدست آمده برای سنجش اثر بلوغ بدهی بر کیفیت سود شرکت و مقایسه آن با خطای نوع اول 05/0، مشاهده می‌شود که بلوغ بدهی تأثیر معناداری بر روی کیفیت سود شرکت‌ها نداشته است. از این رو بلوغ بدهی بر کیفیت سود شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تاثیرگذار نیست و فرضیه ششم تحقیق در سطح خطای 05/0 رد می‌شود.

نتایج آزمون فرضیه سوم: استحکام مدیریتی با توجه به نقش تعدیلگر بلوغ بدهی بر کیفیت سود شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تاثیرگذار است.

با توجه به سطح معناداری بدست آمده برای سنجش اثر استحکام مدیریتی با توجه به نقش تعدیلگر بلوغ بدهی بر کیفیت سود شرکت و مقایسه آن با خطای نوع اول 05/0، مشاهده می‌شود که استحکام مدیریتی با توجه به نقش تعدیلگر بلوغ بدهی تأثیر معناداری بر روی کیفیت سود شرکت‌ها نداشته است. از این رو استحکام مدیریتی با توجه به نقش تعدیلگر بلوغ بدهی بر کیفیت سود شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تاثیرگذار نیست و فرضیه نهم تحقیق در سطح خطای 05/0 رد می‌شود.

نتایج آزمون‌های نیکویی برازش مدل سوم:

بر اساس شاخص‌های نیکویی برازش مدل مشاهده می‌شود که سطح معناداری آماره F تحلیل واریانس کمتر از خطای نوع اول 05/0 بدست آمده و نشان از معناداری مدل رگرسیونی مورد تخمین دارد. همچنین ضریب تعیین اصلاح شده مدل نیز نشان می‌دهد که ۵۵/۲۳ درصد از تغییرات موجود در کیفیت سود شرکت توسط متغیرهای مستقل این مدل تبیین می‌گردد. همچنین از آنجایی که آماره دوربین واتسون بین مقدار تجربی ۱.۵ تا ۲.۵ قرار دارد لذا فرض استقلال خطاها تایید می‌شود.

 

۴- بحث و نتیجه‌گیری

نتایج آزمون اثر استحکام مدیریتی بر روی کیفیت سود در شرکت‌ها نشان داد که استحکام مدیریتی با سطح معناداری کوچکتر از 05/0 و اثرگذاری معکوس و معناداری بر روی کیفیت سود شرکت ها داشته ‏است. از این رو رابطه معکوس و معناداری بین استحکام مدیریتی و کیفیت سود شرکت‌ها وجود دارد. ‏بنابراین فرضیه سوم تحقیق در سطح خطای 05/0 مورد تایید قرار گرفت.‏ به عبارتی نتایج بررسی‌های مطالعه حاضر نشان داد که استحکام مدیریتی موجب کاهش استفاده از کیفیت سود می‌گردد و استحکام مدیریت موجب کاهش تأثیر منفی مدیریت سود بر ارزش شرکت می‌گردد. یافته‌های این فرضیه با نتایج تحقیقات عیدی و همکاران (1399)، کردستانی و همکاران (1398) همسو بوده است. دستکاری در سود کمتر در میان مدیران مستحکم رایج می‌باشد، اما، حتی در شرایط فشار اندک بازار سرمایه بر مدیریت درجه‌‌ای از مدیریت سود را می‌توان مشاهده نمود. بنابراین، سؤال این است که اگر سرمایه‌‌گذاران واکنش متفاوتی در مقابل علامت‌‌ها و اخطار‌‌های مدیریت سود نشان می‌دهند وابسته به این می‌باشد که مدیران مستحکم هستند یا خیر. آیا استحکام مدیریتی تأثیراتی بر درک بازار سرمایه از مدیریت سود دارد یا خیر، مسئله‌‌ای است که در تحقیقات گذشته مطرح نشده است. با این حال، دو دیدگاه رقابتی می‌تواند از دانش موجود حاصل گردد. از سوی دیگر، بخشی از این ادبیات استدلال می‌کند که استحکام مدیران ارشد منجر به تخصیص نامناسب منابع شرکت‌ها می‌گردد (شلیفر و ویشنی[iii]، 1989). بیک[iv] و همکاران (2009) معتقدند که مالکیت مدیریتی و سود سهام مشکلات نمایندگی را حل می‌کند. بنابراین، مالکیت مدیریتی و سود سهام ممکن است به عنوان روش‌های جایگزین برای کاهش هزینه‌های نمایندگی بکار رود. البته، بکاربردن هم زمان این دو روش برای حل یک مشکل غیرمؤثر است. برگر و افک[v] (1997) نیز بیان می‌دارد که سرمایه‌گذاران نهادی از طریق جمع آوری اطلاعات و قیمت گذاری تصمیمات مدیریت به طور ضمنی و از طریق اداره نحوه عمل شرکت به طور صریح بر شرکت نظارت می‌کنند. در مقابل هنوز اندیشمندان زیادی وجود دارند که معتقدند نهادها به طور مؤثر بر شرکت نظارت نمی‌کنند، چراکه آنها از تجربه کافی برخوردار نبوده و از حضور مفت سواران ناخشنودند یا ممکن است سیاست مدارانه با مدیران کنار بیایند. سود یکی از اساسی­ترین عناصر صورت­های مالی است که همواره مورد توجه قرار گرفته است و از آن به عنوان معیاری برای ارزیابی تداوم فعالیت، کارآیی و بازنگری ساختار قراردادهای نمایندگان واحد اقتصادی یاد می­شود. شواهد نشان داده است که سود حسابداری شاخص خوبی برای بازده­های سهام و پیش بینی  جریان­های نقدی آینده است، اما به دلیل استفاده از محدودیت­های محافظه­کاری و اهمیت در تعیین سود حسابداری، برخی از تحلیل­گران به این نتیجه رسیدند که سود اقتصادی نسبت به سود حسابداری، شاخص بهتری برای پیش­بینی جریان­های نقدی آینده است. نظریه کیفیت سود برای اولین بار توسط تحلیل­گران مالی و کارگزاران بورس مطرح شد، زیرا آنان احساس می­کردند سود گزارش شده قدرت سود را آن چنان که در ذهن مجسم می­شود نشان نمی­دهد. آنان دریافتند که پیش­بینی سودهای آینده بر مبنای نتایج گزارش شده، کار مشکلی است. افزون بر این، تحلیل­گران فهمیدند که تجزیه و تحلیل صورت­های مالی شرکت­ها به دلیل نقاط ضعف متعدد در اندازه­گیری اطلاعات حسابداری کار مشکلی می­باشد. سوال اساسی این است که چرا تحلیل­گران مالی در ارزیابی خود از سود خالص گزارش شده و یا سود هر سهم شرکت (بدون تعدیل ) استفاده نمی­کنند. نتایج آزمون اثر بلوغ بدهی بر روی کیفیت سود در شرکت‌ها نشان داد که بلوغ بدهی با سطح معناداری بزرگتر از 05/0، اثرگذاری معناداری بر روی کیفیت سود شرکت‌ها نداشته ‏است. از این رو رابطه معناداری بین بلوغ بدهی و کیفیت سود شرکت‌ها وجود ندارد. ‏بنابراین فرضیه ششم تحقیق در سطح خطای 05/0 رد می‌شود.‏ برخی از تحقیقات بر عدم وجود ارتباط میان این عوامل تاکید داشته اند، برخی دیگر به وجود رابطه معکوس اذعان داشته و برخی دیگر نیز رابطه مستقیم میان این شاخص‌ها را نتیجه گرفته‌اند. نتایج تحقیقات پیشین در این حوزه، پیامدهای متفاوتی داشته است.

نتایج آزمون اثر استحکام مدیریتی با توجه به نقش تعدیلگر بلوغ بدهی بر روی کیفیت سود صورت‌های مالی در شرکت‌ها نشان داد که اثر تداخلی استحکام مدیریتی با بلوغ بدهی با سطح معناداری بزرگتر از 05/0، اثرگذاری معناداری بر روی کیفیت سود صورت‌های مالی شرکت‌ها نداشته ‏است. از این رو استحکام مدیریتی با توجه به نقش تعدیلگر بلوغ بدهی بر کیفیت سود صورت‌های مالی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تاثیرگذار نیست. ‏بنابراین فرضیه نهم تحقیق در سطح خطای 05/0 رد می‌شود.‏ برخی از تحقیقات بر عدم وجود ارتباط میان این عوامل تاکید داشته اند، برخی دیگر به وجود رابطه معکوس اذعان داشته و برخی دیگر نیز رابطه مستقیم میان این شاخص ها را نتیجه گرفته اند. نتایج تحقیقات پیشین در این حوزه، پیامدهای متفاوتی داشته است (نوعی اقدم و همکاران، 1399). سرمایه گذاران تلاش می کنند چشم انداز سودهای آتی شرکت را ترسیم کنند. چشم انداز سود به ترکیب ویژگی های مطلوب و نامطلوب سود اشاره دارد. شرکتی که عناصر و اقلام با ثباتی در صورت سود و زیان خود دارد، نسبت به شرکتی که اقلام بی ثبات درسود و زیان خود دارد از کیفیت سود بالاتری برخوردار است اگرچه در برخی موارد پیشنهاد می شود که در بررسی پایداری سود، اقلام غیر تکراری باید حذف شود وباید توجه داشت که ممکن است این اقلام برخی از سابقه و تاریخ سود شرکت باشد، در این صورت آنها دارای بار اطلاعاتی هستند. همچنین در مورد حذف اثر تغییرات روش های حسابداری که بر پایداری سود تأثیر دارد،  باید توجه داشت که اگر چنین تغییراتی به صورت واقع گرایانه ای انتخاب شده باشد، مطلوب تلقی و اثری منفی بر پایداری سود نخواهد داشت.

به سرمایه‌گذاران در بازار سرمایه کشور توصیه می‌گردد که ضمن توجه به تأثیر منفی کیفیت سود واقعی و مبتنی بر اقلام تعهدی بر ارزش بازار شرکت، در نظر داشته باشند که هر چه جایگاه مدیرعامل در شرکت مستحکم‌تر باشد، از این تأثیر منفی کاسته می‌گردد. لذا سرمایه‌گذاران از این نتیجه می‌توانند برای انتخاب گزینه‌های سرمایه‌گذاری بهره ببرند.

 

 

[1] - دانشجوی دکتری حسابداری، واحد قائمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، مازندران، ایران. [e-mail]

[2] - استادیار گروه حسابداری، واحد قائمشهر، دانشکده مدیریت و حسابداری، دانشگاه آزاد اسلامی، قائمشهر، ایران. (نویسنده مسئول)

 [e-mail]

[3] - استادیار گروه حسابداری، واحد قائمشهر، دانشکده مدیریت و حسابداری، دانشگاه آزاد اسلامی، قائمشهر، ایران.

 [e-mail]

[4] Di Meo et al

[5] Delaware

[6] Jarque-Bra

[7]Augmented Dickey Fouler

 

[i] .Ho

[ii]. Stein

[iii]. Shleifer & Vishny

[iv]. Beak

[v]. Berger & Ofek

مراجع

• اخگر، محمدامین؛ قربانی، راضیه (۱۳۹۸). ارتباط بین تامین مالی خارجی و افشای داوطلبانه با تاکید بر وضعیت مالی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، سال یازدهم، شماره ۴۲، ص ۲۰۳-۲۲۷.
• اسماعیل‌زاده، علی؛ کیوان‌فر، مختار (۱۳۹۷). رابطه بین استحکام مدیریت، مدیریت سود و ارزش شرکت‌ها، پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، سال دهم، شماره ۳۹، ص ۸۱-۱۰۶.
• اعتمادی، حسین؛ آذر، عادل؛ ناظمی اردکانی، مهدی (۱۳۸۹). بررسی نقش تخصص حسابرس در صنعت بر مدیریت واقعی سود و عملکرد عملیاتی آتی. دانش حسابداری، دوره ۱، شماره ۱، ص ۹-۲۸.
• باغومیان، رافیک؛ نقدی، سجاد (۱۳۹۳)، تاثیر سازوکارهای حاکمیت شرکتی بر میزان افشای اختیاری در گزارشگری سالانه شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، مجله دانش حسابداری، سال پنجم، شماره ۱۶، بهار ۹۳، صص ۱۱۹-۱۳۶.
• کردستانی، غلامرضا؛ بهرامفر، نقی؛ امیری، علی (۱۳۹۸). تاثیر کیفیت افشا بر عدم تقارن اطلاعاتی، پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، سال یازدهم، شماره ۴۲، ص ۱۵۹-۱۷۸.
• مهدوی، غلامحسین؛ علیزاده طلاتپه، وحید (۱۳۹۴)، بررسی رابطه بین حاکمیت شرکتی و سطح افشای داوطلبانه در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، مجله ی پیشرفت های حسابداری دانشگاه شیراز، دوره هفتم، شماره ی اول، صص ۲۰۳-۲۳۰.
• Beak, H. Y. , Darlene, R. J. , & Joung, W. K. ,(2009), "Managerial Ownership, Corporate Governance, and Voluntary Disclosure", Journal of Business & Economic Studies, 15(2), 44-61.
• Berger, P., Ofek, E., (1997). Diversification’s effect on firm value. J. Finan. Econ. 37, 39–65.
• Gompers, P., Ishii, J., Metrick, A., (2003). Corporate governance and equity prices. Q. J. Econ. 118 (1), 107–156.
• Ho, P., and Taylor, G. (2013). Corporate governance and different types of voluntary disclosure. Pacific Accounting Review, 25 (1), 4-29.
• Larcker, D.F., Richardson, S.A., Tuna, I., (2007). Corporate governance, accounting outcomes, and organizational performance. Account. Rev. 82 (4), 963–1008.
• Shleifer, A., Vishny, R.W., (1989). Management entrenchment. The case of manager-specific investments. J. Finan. Econ. 25 (1), 123–139.
• Stein, J.C., (1989). Efficient capital markets, inefficient firms: a model of myopic corporate behavior. Q. J. Econ. 104 (4), 655–669.

 

یادداشت‌ها