تجزیه قیمت نفت خام و تاثیر آن بر بازده شاخص قیمت سهام منتخب با روش VECM Decomposition Crude Oil Price and its Impact on the Efficiency of Selected Stock Price Index with VECM

اقتصاد مالی

دوره 15، شماره 55، شهریور 1400، صفحه 313-332   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

ویدا ورهرامی^{* 1}؛ محمدجواد مرادعلیان²

¹گروه اقتصاد، دانشکده اقتصاد و علوم سیاسی دانشگاه شهیدبهشتی تهران،ایران

²گروه اقتصاد، دانشکده اقتصاد و علوم سیاسی دانشگاه شهیدبهشتی تهران،ایران.

چکیده

با توجه به تاثیر گسترده‌ی نوسانات قیمت نفت بر بخش‌های مختلف اقتصادی ایران، عکس‌العمل سرمایه‌گذارانی که نیازمند درک اثر دقیق تغییرات قیمت نفت بر روی بازده شاخص قیمت سهام هستند، مهم است. لذا هدف این مقاله، بررسی تاثیر نوسانات مثبت و منفی قیمت نفت خام بر بازده شاخص قیمت سهام گروه‌های استخراج نفت گاز و خدمات جنبی جز اکتشاف، فرآورده‌های نفتی کک و سوخت هسته‌ای و لاستیک و پلاستیک می‌باشد. برای این منظور از الگوی خود تصحیح برداری(VECM)، توابع واکنش آنی و تجزیه واریانس استفاده شده است. نتایج این پژوهش نشان داد که نوسان مثبت قیمت بر بازده شاخص سهام  هر سه گروه اثرگذار است  و بیشترین اثر را به ترتیب بر بازده شاخص سهام  گروه فراورده های نفتی کک و سوخت هسته‌ای، استخراج نفت گاز و خدمات جنبی جز اکتشاف و لاستیک و پلاستیک داراست؛ در حالی که نوسان منفی قیمت تنها بر بازده شاخص سهام گروه استخراج نفت گاز و خدمات جنبی جز اکتشاف تاثیر گذار می‌باشد. با توجه به آزمون واکنش آنی هر سه گروه  بازده شاخص سهام  نسبت به شوک مثبت در مدل، نتیجه شد که واکنش پویا در هر سه گروه  بازده شاخص سهام  نسبت به شوک مثبت دو متغیر نوسان مثبت و منفی قیمت نفت وجود دارد بطوری که بر بازده شاخص سهام  گروه فراورده‌های نفتی کک و سوخت هسته‌ای اثر مثبت دارد اما در دو گروه بازده شاخص سهام  دیگر با اثر منفی روبرو هستیم
Decomposition Crude Oil Price and its Impact on the Efficiency of Selected Stock Price Index with VECM
 
    
Vida Varahrami
Mohammad Javad Moradalian
 

Due to the widespread impact of oil price fluctuations on economic sectors of Iran, the reaction of investors who need to understand the exact impact of oil price changes on stock price index returns. Therefore, the purpose of this article, is to reviews the impact of fluctuations in crude oil prices as positive and negative on the stock prices index of the oil, gas and mining services group side except exploration, oil products and nuclear fuel ck, rubber and plastics. Results of this study showed that the positive price fluctuation on the stock index returns of all three groups is the most effective way to effect on equity index oil products group of nuclear fuel, extraction and ck the oil gas exploration and incidental services, except rubber and plastics used; while negative price fluctuations on the stock index of efficiency of oil, gas and mining services group, but affect the exploration side. With regard to the immediate reaction of the test yields a positive shock than to the stock index in the model, the result was that the dynamic response in all three groups to a positive shock is more than to negative stock.

کلیدواژه‌ها

تجزیه قیمت نفت؛ نوسان مثبت قیمت؛ نوسان منفی قیمت؛ الگوی خودتصحیح برداری. طبقه بندی JEL : Q54؛ G15؛ E44؛ C32

اصل مقاله

تجزیه قیمت نفت خام و تاثیر آن بر بازده شاخص قیمت

 سهام  منتخب با روش VECM

 

تاریخ دریافت: 25/01/1400            تاریخ پذیرش: 28/03/1400

ویدا ورهرامی^[1]

محمدجواد مرادعلیان^[2]

 

چکیده

با توجه به تاثیر گسترده‌ی نوسانات قیمت نفت بر بخش‌های مختلف اقتصادی ایران، عکس‌العمل سرمایه‌گذارانی که نیازمند درک اثر دقیق تغییرات قیمت نفت بر روی بازده شاخص قیمت سهام هستند، مهم است. لذا هدف این مقاله، بررسی تاثیر نوسانات مثبت و منفی قیمت نفت خام بر بازده شاخص قیمت سهام گروه‌های استخراج نفت گاز و خدمات جنبی جز اکتشاف، فرآورده‌های نفتی کک و سوخت هسته‌ای و لاستیک و پلاستیک می‌باشد. برای این منظور از الگوی خود تصحیح برداری(VECM)، توابع واکنش آنی و تجزیه واریانس استفاده شده است. نتایج این پژوهش نشان داد که نوسان مثبت قیمت بر بازده شاخص سهام  هر سه گروه اثرگذار است  و بیشترین اثر را به ترتیب بر بازده شاخص سهام  گروه فراورده های نفتی کک و سوخت هسته‌ای، استخراج نفت گاز و خدمات جنبی جز اکتشاف و لاستیک و پلاستیک داراست؛ در حالی که نوسان منفی قیمت تنها بر بازده شاخص سهام گروه استخراج نفت گاز و خدمات جنبی جز اکتشاف تاثیر گذار می‌باشد. با توجه به آزمون واکنش آنی هر سه گروه  بازده شاخص سهام  نسبت به شوک مثبت در مدل، نتیجه شد که واکنش پویا در هر سه گروه  بازده شاخص سهام  نسبت به شوک مثبت دو متغیر نوسان مثبت و منفی قیمت نفت وجود دارد بطوری که بر بازده شاخص سهام  گروه فراورده‌های نفتی کک و سوخت هسته‌ای اثر مثبت دارد اما در دو گروه بازده شاخص سهام  دیگر با اثر منفی روبرو هستیم.

واژه‌های کلیدی: تجزیه قیمت نفت، نوسان مثبت قیمت، نوسان منفی قیمت، الگوی خودتصحیح برداری.

طبقه بندی JEL : Q54, G15, E44, C32

1- مقدمه

بازارهای مالی یکی از اساسی ترین بازارهای هر کشور است. شرایط این بازارها به شدت بر بخش های واقعی اقتصاد تاثیرگذار بوده و همچنین از سایر بخش ها تاثیر می پذیرد. نوسان قیمت نفت علی‌الخصوص، بر کشورهای درحال توسعه صادر کننده نفت از جمله ایران اثر قابل توجهی دارد. امری که موجب تحت تاثیر قرار دادن بودجه دولت و در نتیجه وضعیت  اقتصادی در کشور و همینطور شرایط مالی شرکت های پذیرفته شده بورسی، و نرخ ارز بازار آزاد در اقتصاد می‌گردد.

 با توجه به تاثیر گسترده‌ی نوسانات قیمت نفت بر بخش‌های مختلف اقتصادی ایران، عکس‌العمل سرمایه‌گذارانی که نیازمند درک اثر دقیق تغییرات قیمت نفت بر روی بازده سهام هستند، نیازمند شناخت دقیق نحوه اثر گذاری نوسانات قیمت نفت بر بازار فوق است. لازم به ذکر است که در تحلیل آثار نوسان های نفتی بر متغیرهای اقتصادی، دوره زمانی  مورد مطالعه از اهمیت خاصی برخوردار است.

هدف اصلی این مقاله تعیین رابطه تعادلی برای تعیین اثر نوسان قیمت نفت خام و همین‌طور اثر تغییرات نرخ ارز بر بازده شاخص قیمت سهام گروه‌های استخراج نفت گاز و خدمات جنبی جز اکتشاف، فرآورده‌های نفتی کک و سوخت هسته‌ای و لاستیک و پلاستیک بصورت روزانه و تعیین پایداری مدل با استفاده از روش خودتصحیح برداری(VECM) می باشد. در این پژوهش با انتخاب شاخص گروه‌های متاثر از قیمت نفت یا فعال در زمینه صنعت نفت بدنبال پاسخ به این سوال هستیم که آیا این نوسانات قیمت نفت بر بازده شاخص سهام  این گروهها تاثیری دارند و اگر تاثیر گذار هستند، شدت و حدت این عوامل بر بازده شاخص سهام این گروه‌ها چقدر می‌باشد؟

مقاله فوق از پنج بخش تشکیل شده است: در بخش دوم پیشینه پژوهش و مطالعات داخلی و خارجی ارایه گردیده  است. در بخش سوم مبانی نظری و روش‌شناسی پژوهش مورد مطالعه قرار گرفته، در بخش چهارم به مدل‌سازی  و تجزیه قیمت نفت خام و تعیین شدت و حدت نوسانات مثبت و منفی قیمت نفت و نرخ ارز بر بازده شاخص گروه‌های منتخب پرداخته شده و در نهایت در بخش پنجم نتیجه‌گیری مقاله ارایه شده است.

 

2- پیشینه ی پژوهش

در این بخش خلاصه‌ای از پژوهش‌های انجام شده مرتبط با موضوع پژوهش حاضر را در داخل و خارج از کشور بررسی خواهیم کرد.

 

 

2-1- مطالعات خارجی

صدیقی[i] (2014) در مقاله خود با عنوان"نوسان قیمت نفت خام و عملکرد بازار سهام مطالعه موردی پاکستان" به بررسی تاثیر قیت نفت، نرخ ارز  و سرمایه‌گذاری خارجی بر عملکرد بازارهای سهام در کشور پاکستان و شاخص بورس کراچی-100 پرداخته است. نتایج نشان می‌دهد که قیمت‌های بین‌المللی نفت، نرخ ارز و سرمایه‌گذاری خارجی همبستگی مثبت با عملکرد بازار سهام در این کشور داراست.

شیگوک اونو[ii] (2010)در مقاله "شوک‌های قیمت نفت و بازار‌های سهام در کشورهای بریک" به بررسی اثر قیمت‌های نفت  بر بازده سهام واقعی برای کشورهای برزیل، روسیه، هند و چین بصورت فصلی در زمان های1999 تا 2009  با استفاده از آزمون VAR پرداخت. علاوه بر این، اثرات تجزیه قیمت نفت بصورت افزایش و کاهشی را بررسی و در تجزیه و تحلیل تجزیه واریانس نشان داد که سهم شوک‌های قیمت نفت به نوسانات بازده سهام واقعی در دو کشور بزرگ و چین و روسیه نسبت به دو کشور دیگر بیشتر است.

آروری محمد[iii] (2011)در پژوهشی با عنوان" تاثیر تغییرات قیمت نفت بر بازده سرمایه در کشورهای صادر کننده نفت"  پاسخ‌های بازار سهام در کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس به قیمت نفت را با استفاده از مدل‌های خطی و غیرخطی نشان می‌دهد. یافته‌ها نشان می‌دهد که بازده سهام بطور قابل توجهی به تغییرات قیمت نفت در قطر، عمان، عربستان سعودی و امارات متحده عربی واکنش نشان می‌دهند. علاوه بر این، رابطه میان قیمت نفت و بازده سهام در این کشورها بصورت غیرخطی و سوئیچینگ با توجه به ارزش قیمت نفت مورد بررسی قرار گرفته است. با این حال، برای بحرین وکویت، تغییرات قیمت نفت، بر بازده بازار سهام تاثیر نمی‌گذارد.

بوگری[iv] (2003) ارتباطات میان متغیر‌های کلان اقتصادی و بازار سهام را در دوره ژانویه 1986تا آگوست 2001 برای بازارهای در حال گسترش مورد مطالعه قرار داد. بطور مشخص‌تر این مطالعه بدنبال یافتن پاسخ این پرسش بود که آیا متغیرهای کلان اقتصاد همچون نرخ ارز، نرخ بهره، تولید صنعتی  و عرضه پول می‌توانند روی بازدهی انتظاری سهام اثر معناداری داشته باشند؟ بوگری با استفاده از یک مدل خودهمبسته برداری نشان داد که علاوه بر متغیرهای کلان اقتصادی، رفتار بازارهای سرمایه هم می‌توانند بر یکدیگر اثر داشته باشند. لذا این یافته به سرمایه گذاران و سیاست‌گذاران خاطر نشان می‌کند که در تحلیل بازار سهام توجه ویژه‌ای به رفتار‌های بازارهای دیگر سرمایه داشته باشند.

 

 

2-2- مطالعات داخلی

کریمی و همکاران (1398) در مطالعه ای به بررسی همبستگی شرطی پویای متقارن و نامتقارن بین نوسانات قیمت نفت و بازار سهام کشورهای حوزه خلیج فارس در شرایط سرایت بحران مالی پرداخته است. نتایج حاصل از این مطالعه بیانگر وجود همبستگی شرطی پویای نامتقارن بازار سهام ایران و دبی و همبستگی شرطی پویای متقارن بازار سهام عربستان با نفت اوپک می‏باشد، همچنین نتایج تحقیق بیانگر وجود همبستگی شرطی پویای متقارن بازار سهام قطر و دبی و همبستگی شرطی پویای نامتقارن بازار سهام عربستان با نفت برنت می‌باشد. تفسیر مالی وجود همبستگی‌های متقارن و نامتقارن بین شاخص بازدهی نفت برنت و بازدهی‌های سهام بازارهای دبی، قطر و عربستان حاکی از این است که مدیران ریسک باید کاملاً نسبت به این حقیقت آگاه باشند که این بازارها در مقابل شوک‌های خارجی مصونیت ندارند. نتایج نشان می‌دهد که بازارسهام دبی و ایران در مقابل شوک‌های داخلی (نفت اوپک) آسیب‌پذیر بوده و بازار سهام دبی جزء پرریسک‌ترین بازارهای حوزه خلیج فارس می‌باشد.

ابراهیمی (1398) در مطالعه ای با عنایت به نقش واهمیت بازار سهام در اقتصاد کشور، با استفاده از الگوریتم های داده کاوی نسبت به شناسایی متغیرهای مهم و تاثیر گذار بر رابطه بلندمدت شاخص کل قیمت سهام اقدام کرده است. در این مطالعه ابتدا داده های ماهانه 1384-1396  استخراج شده و پس از پردازش، ده الگوریتم وزن دهی بر روی آنها اعمال شد. نتایج نشان داد که سه متغیر نرخ تورم، تراز تجاری و تولید ناخالص داخلی توسط 80% از الگوریتم های وزن دهی به عنوان متغیرهای مهم معرفی شدند. در میان سه متغیر فوق بیشترین وزن (بالاتر از ۰.۹) به ارزش تولید ناخالص داخلی داده شد. الگوریتم های درخت تصمیم با دقت زیاد (96.5% ) قادر بودند بین دسته های شاخص سهام تمایز قایل شده و مجددا ارزش تولید ناخالص داخلی به عنوان متغیر اصلی معرفی گردید. الگوی مربوط به نرخ سود سپرده یکساله نشان داد که بین متغیرهای تولید ناخالص داخلی، حجم حقیقی پول، نرخ تورم، تراز تجاری و نرخ حقیقی ارز با قیمت سهام رابطه مثبت و بین کسری حقیقی بودجه دولت، نرخ بهره آمریکا و نرخ سود سپرده یکساله رابطه منفی وجود داشته که با مدل تئوری سازگار بودند.

سازمان بورس و اوراق بهادار(1393) در مقاله ای با عنوان "بررسی تاثیرات بودجه، نرخ ارز و قیمت جهانی نفت بر بورس اوراق بهادار"  با بررسی روند قیمت نفت اپک  و شاخص بازده نقدی از سال 1383 تا 1393 به رابطه مثبت و همسو رسیده  بطوری که ضریب همبستگی میان درامدهای دولت و شاخص قیمت بازده نقدی 36 درصد  در سطح معنی‌داری 99 درصد تایید می‌گردد. همین‌طور با بررسی روند تغییرات نرخ ارز بازار آزاد و دلار مبادله‌ای  و شاخص قیمت و بازده نقدی بورس تهران مشاهده می‌گردد که ضریب همبستگی شاخص قیمت و بازده نقدی با دلار آزاد و مبادله‌ای به ترتیب 85 و 95 در سطح معنی داری 99 درصد می‌باشد که  نشان از همراهی این دو متغیر  دارد.

سمنانی و همکاران (1393) در مقاله خود با عنوان" بررسی اثر نوسان قیمت نفت خام بر شاخص بازدهی بورس اوراق بهادار" با استفاده از داده‌های هفتگی طی دوره زمانی 1382تا 1390، به مدل‌سازی نوسان قیمت نفت خام از روش EGARCH پرداخته و در پایان از مدل VECM اثرات کوتاه مدت و بلندمدت را بررسی کردند. نتایج به‌دست آمده از این پژوهش، از یک‌ سو بیانگر عدم وجود رابطه مثبت و معنادار در بلندمدت و کوتاه‌مدت میان متغیرهای نوسانات قیمت نفت خام سنگین ایران و شاخص بازدهی بورس اوراق بهادار تهران بوده و از سوی دیگر بر اساس نتایج مدل VECM، وجود رابطه بلندمدت و معکوس بین متغیرهای نامبرده برقرار می‌باشد. در حقیقت با توجه به رابطه بلندمدت به‌دست آمده از مدل VECM، در بلندمدت با افزایش نوسانات قیمت نفت خام سنگین ایران، شاخص بازدهی بورس اوراق بهادار تهران کاهش می‌یابد. در نهایت اینکه، وجود همگرایی بین نوسانات قیمت نفت خام سنگین ایران و شاخص بازدهی بورس اوراق بهادار تهران تأیید می گردد.

حسینی نسب ( 1390 ) در پژوهشی با عنوان " تعیین اثرات نوسانات قیمت نفت بر روی بازده سهام بورس اوراق بهادار تهران" که از سال 1376 لغایت 1389 بررسی شده است؛ بر اساس نتایج، نشان داده که در فاز رکود و رونق، بازده بازار سهام با نوسانات شدید مواجه است. در فاز رونق بازده بازار سهام با نوسانات ملایم، اثر نوسانات قیمت نفت بر بازده بازار سهام مثبت است؛ بعلاوه در فاز رکود بازده بازار سهام با نوسانات ملایم، اثر نوسانات قیمت نفت بر بازده بازار سهام منفی می‌باشد به طوری که افزایش قیمت نفت به عنوان عامل تداوم رکود در بورس تهران عمل کرده است. یافته‌های تجربی مقاله فوق، دلالت‌های مفیدی را برای سرمایه‌گذاران و سیاست‌گذارانی که نیازمند تشخیص اثرات دقیق تغییرات قیمت نفت بر روی بازده سهام هستند فراهم می‌کند.

ابراهیمی ( 1389 ) در پژوهشی با عنوان" نوسانات قیمت نفت و اثر آن بر متغیرهای کلان اقتصاد ایران با داده‌های فصلی" نوسانات قیمت نفت و اثر آن بر متغیرهای کلان اقتصادی را بررسی کرده است، نتایج حاصل از برآورد مدل و تفسیر توابع عکس‌العمل آنی و تجزیه واریانس خطای پیش بینی، نشان می‌دهد، رابطه معناداری بین قیمت نفت و سایر متغیرها وجود دارد. وقوع تکانه قیمتی نفت موجب می‌گردد که نقدینگی بطور دائمی افزایش یابد و شاخص قیمت مصرف کننده نیز بعد از یک سال از وقوع تکانه، به صورت نمایی و فزاینده افزایش یابد که به معنی تورم فزاینده است. سرمایه‌گذاری در بخش خصوصی نیز در دو سال اول وقوع تکانه دچار کاهش شده اما بعد از آن تعییرات مثبتی را نشان می‌دهد. هزینه‌های جاری دولت ابتدا شدیداً افزایش می‌یابد و با نوسانات نسبتاً بالایی در طول زمان رشد می‌کند. در عوض هزینه‌های عمرانی در سال اول دچار نوسان شده اما از آن به بعد روند رو به گسترشی را خواهد داشت. نتایج تجزیه واریانس متغیرها نیز نشان می‌دهد که تغییرات سه متغیر قیمت نفت، نقدینگی و سطح عمومی قیمت‌ها تغییرات همه متغیرها را به مقدار بیشتر از 20 درصد در بلندمدت توضیح می‌دهد.

نوآوری این پژوهش نسبت به مطالعات ذکر شده در بالا از این منظر است که در این پژوهش با استفاده از روش تجزیه قیمت مورک بصورت نوسان مثبت و منفی قیمت نفت، به تحلیل در مورد تاثیر  نوسانات قیمت نفت  بر بازار پرداخته می‌شود.

 

3- مبانی نظری  و ارئه الگوی آماری

به دلیل انکه افراد در سبد دارایی‌های مالی خود ترکیب‌های مختلفی از پول نقد، سهام، سپرده بانکی، اوراق قرضه، طلا وارز نگهداری می‌کنند، تغییرات در حجم پول، نرخ ارز، نرخ تورم و نرخ بهره بانکی، تقاضای افراد برای نگهداری هر یک از دارایی های مزبور از جمله تقاضا برای سهام را تحت تاثیر قرار می‌دهد و این موضوع نیز به نوبه خود بر قیمت سهام اثرگذار است. دو تئوری مهم در این موضوع  وجود دارد یکی قیمت‌گذاری دارائی‌های سرمایه‌ای[v] ودیگری تئوری قیمت‌گذاری آربیتراژ[vi] که به طور خلاصه به بیان این دو تئوری  پرداخته می‌شود .

• قیمت‌گذاری دارائی‌های سرمایه‌ای

اساس و پایه مدل قیمت‌گذاری دارائی‌های سرمایه‌ای برگرفته از مدل انتخاب پرتفوی میانگین- واریانس مارکویتز است. مارکوویتز ریسک و بازده را با استفاده از واریانس و میانگین قیمت شناسایی کرد و مفهوم مرز کارایی(خطی که مماس بر مجموعه‌ای از فرصت‌های سرمایه‌گذاری است به طوری‌که بیشترین بازده را با کمترین ریسک ، در بر بگیرد ) را ارائه داد. مرز کارائی مارکوویتز پرتفوی‌های ریسکی را که از لحاظ ریسک و بازده، بهترین توازن را دارند، نشان می‌دهد. مدل انتخاب پرتفوی مارکوویتز، تنها برروی انتخاب دارایی های ریسکی متمرکز شده است. پویایی دارایی بدون ریسک در هدایت تئوری پرتفوی به سمت تئوری سرمایه و مدل قیمت‌گذاری دارایی‌های سرمایه‌ای کمک نموده است. شارپ برای ساده‌سازی جنبه‌های محاسباتی تئوری پرتفوی، مدل تک عاملی را استخراج کرد که به نام مدل بازار نیز معروف است. بر اساس مدل ویلیام شارپ ، عوامل موثر بر شاخص قیمت سهام را می توان در دودسته کلی طبقه بندی کرد.

• عوامل داخلی: در بردارنده آن دسته عوامل موثر بوده که در ارتباط با عملیات شرکت وتصمیم‌های گرفته شده در شرکت است .
• عوامل بیرونی(کلان): در بردارنده آن دسته عوامل موثر است که در خارج از اختیارات مدیریت شرکت بوده و به گونه‌ای فعالیت شرکت را تحت تاثیر قرار می‌دهند. این عوامل را می توان در قالب عوامل سیاسی و عوامل اقتصادی مورد مطالعه قرار داد. عوامل اقتصادی را نیز می‌توان در دو گروه متغیر‌های حقیقی و متغیر‌های پولی بررسی کرد.

این تئوری، رابطه تعادلی بین بازده مورد انتظار و ریسک پرتفوی‌های کارا را جستجو می‌کند.

• تئوری قیمت‌گذاری آربیتراژ

این تئوری به طور معمول به عنوان یک جانشین برتر برای سایر مدل‌های قیمت‌گذاری دارایی محسوب می‌شود. فرض اساسی مدل مذکور، امکان شناسایی متغیرها و طراحی مدل چند متغیره برای تعیین بازده سهام است، به نحوی که بین شناسایی متغیرها و طراحی مدل چند متغیره برای تعیین بازده سهام ارتباط وجود داشته باشد. آربیتراژ نوع متغیرهای اقتصادی را شناسایی نمی‌کند اما امکان شناسایی بیش از یک عامل برای توضیح ریسک سیستماتیک را فراهم می‌نماید. در تئوری آربیتراژ، سرمایه‌گذار فرصتی برای افزایش بازده پرتفوی خود –بدون ریسک– پیدا می‌کند. در این مدل، فرض برآن است که سرمایه گذاران ثروت بیشتر را به ثروت کمتر ترجیح می‌دهند، ریسک‌گریزند، انتظارات مشابهی دارند و در بازارها با سرمایه کامل فعالیت می‌کنند.

درچارچوب هدف پژوهش حاضر و نیز با توجه به مدل مورد استفاده به منظور انجام آزمون تجربی، متغیرهای زیرمورد استفاده قرارگرفته‏اند:

بازده شاخص سهام گروه‌ها: دراین پژوهش بازده سهام نماینده‏‏ی بازارسرمایه خواهد بودکه به صورت بازده ساده مورد استفاده قرار می‌گیرد          

 

نرخ ارز: نقش ارز در نظام‌های اقتصادی، به خصوص در کشورهای توسعه نیافته انکار‏ناپذیر است. علت آن نیز روشن است، کشورهای توسعه‏نیافته در اغلب بخش‌های اقتصادی خود به کشورهای صنعتی وابسته هستند و برای واردات نیازمند ارز بیشتری هستند. بیشتر بنگاه‏های تولیدی برای خرید مواد اولیه، فن‌آوری و ماشین‌آلات اقدام به واردات می‌کنند‏. اگر در اثر تغییر و تحولات اقتصادی و عوامل متعدد دیگر تاثیر‏گذار، نرخ ارز افزایش یابد، بنگاه‏های اقتصادی مجبور به پرداخت مبالغ بیشتری وجه بابت واردات می‌شوند. افزایش نرخ ارز از یک سو باعث افزایش میزان بدهی، و از سوی دیگر باعث افزایش بهای تمام شده‌ی تولیدات و خدمات ارائه شده توسط این شرکت‌ها می‌شود. افزایش بدهی کمبود نقدینگی را به همراه دارد و کمبود نقدینگی بنگاه‌های اقتصادی اثر منفی بر توزیع سود و شاخص بازده نقدی سهام دارد.

قیمت نفت: اگر چه افزایش قیمت نفت باعث افزایش تولید ناخالص ملی برای کشورهای صادرکننده‌ی نفت می‌شود اما، باید درنظرداشت که مصرف‌کننده‌ی نهایی محصولات و مشتقات نفتی، به طور عمده کشورهای درحال توسعه هستند. به دلیل این که کشورهای صادرکننده‌ی نفت اغلب خود به دلیل عدم‏ توانایی و نداشتن فناوری لازم برای فرآوری نفت خام، واردکننده‌ی محصولات و مشتقات نفتی هستند، بنابراین افزایش قیمت نفت باعث افزایش بهای تمام شده‌ی محصولات تولید شده توسط کشورهای صنعتی می‌شود که این خود منجربه افزایش ارزش ریالی واردات کشورهای درحال توسعه می‌شود. باتوجه به اینکه ایران نیز از جمله  این کشورها به شمار می‌آید، بنابراین این انتظار وجود دارد که رابطه‌ی بین افزایش درآمد نفتی با افزایش شاخص بازده سهام یک رابطه‌ی عکس باشد.

برای اینکه بتوانیم اثرات تغییرات مثبت و منفی قیمت نفت را بدست بیاوریم از روش تجزیه قیمت مورک استفاده می‌کنیم. بطوری که تغییرات قیمت از  تقاضل دوره قبل به دو بخش تغییرات مثبت قیمت  و تغییرات منفی قیمت  تجزیه می‌گردد. برای تغییرات مثبت و منفی قیمت نفت  داریم:

 

 

 

بنابراین شکل عمومی تابع که در مطالعه حاضر در نظر گرفته شده است بصورت زیر می‌باشد:

 

که در این مدل متغیر ها به شرح زیر می‌باشند:

• BSIND: بازده ساده شاخص سهام گروههای منتخب
• P_POIL: تغییرات مثبت قیمت نفت
• P_NOIL: تغییرات منفی قیمت نفت
• EXCHANGE: نرخ ارز بازار آزاد دلار

 

• قلمرو آماری پژوهش

در این پژوهش از داده‌ها و اطلاعات قیمت شاخص سهام گروه‌های استخراج نفت گاز و خدمات جنبی جز اکتشاف، فراورده‌های نفتی کک و سوخت هسته‌ای و لاستیک و پلاستیک، مستخرج از سایت بورس اوراق بهادار، نرخ ارز بازار آزاد از داده‌های روزنامه دنیای اقتصاد و قیمت نفت WTI [vii] از داده‌های اداره اطلاعات انرژی ایالات متحده [viii](EIA) بصورت روزانه از ابتدای سال 1390 تا 5 آبان 1395 مورد استفاده قرار گرفته است.

 

4- روش برآورد

الگو‌های سری زمانی که سعی می‌کنند تا تنها مقادیر  فعلی یک متغیر را به مقادیر گذشته آن و مقدار خطای حال  و گذشته ارتباط دهند الگوهای سری زمانی تک متغیره نامیده می‌شوند. الگوهایی که سعی می‌کنند تا رفتار یک یک متغیر را بر اساس مقادیر گذشته آن متغیر و و تعدادی متغیرهای مختلف بصورت همزمان توضیح دهند الگوی های سری زمانی چند متغیره نامیده می شوند که مدل تصحیح خطای برداری از این جمله می باشد.

الگوی تصحیح خطای برداری را می توان فرم حل شده تصحیح خطای برداری ساختاری بدانیم که می توان برای تبیین آن از جهت نظری به دو روش عمل کرد. نخست انکه می توان یک الگوی SVES را مورد استفاده قرارا داده و پس از انجام مراحل لازم به این الگو دسترسی پیدا کنیم و یا می توانیم یک الگوی VAR را در نظر بگیریم، یعنی

 

 

حال اگر Y_t-1 را از طرفین این الگو کم نماییم، پس از انجام مراحل مربوطه و مرتب نمودن آن به الگوی VECM یعنی:

 

 

می رسیم که در آن π برابر است با:

 

 

                   i=1,…,P-1                          

 

و همچنین در این الگو _iβ به عنوان پارامترهای کوتاه‌مدت الگو  Y_t-1π نیز جزء بلندمدت شناخته می‌شود. این الگو را می‌توانیم بصورت زیر

 

 نیز بنویسیم که در آن π=αβ᷄ می باشد بطوری که α را بعنوان ماتریس ضرایب تعدیل و β᷄ را ماتریس همگرایی می‌شناسیم. علاوه بر ان مرتبه π را بعنوان مرتبه همگرایی سیستم می‌دانیم.(شیرین بخش ماسوله، 1395)

 

4-1- برآورد مدل

• آزمون پایایی

از مهمترین بحث‌های اقتصادسنجی بررسی روش‌هایی است که از عدم کاذب بودن رگرسیون برآوردی، اطمینان حاصل گردد. عدم کاذب بودن رگرسیون برآوردی را به روش‌های متفاوتی مورد بررسی قرار می‌دهند.

اگر متغیرهای سری زمانی مورد استفاده در برآورد ضرایب الگو ناپایا باشند، در عین حالی که ممکن است هیچ رابطه مفهومی بین متغیر های الگو وجود نداشته باشد، می‌تواند ضریب تعیین بدست آمده برای R² بسیار بالا باشد و موجب شود تا محقق به استنباط های غلط در مورد میزان ارتباط متغیرها کشانیده شود.(نوفرستی ،1378) لذا قبل از آزمون فرضیه‌های تحقیق به علت اینکه تحقیق از نوع سری زمانی و بر گرفته از داده‌های سری زمانی است و بدلیل اینکه در این فرضیات از روش خودتصحیح برداری (VECM) برای برآورد استفاده شده و شرط لازم برای استفاده از مدل خودتصحیح برداری، آزمون فرضیه‌های پایایی متغیرهای الگوست، به بررسی پایایی متغیرها میپردازیم و اگر متغیرهای مدل پایا از درجه صفر و یا یک باشند می‌توان با استفاده از مدل VECM برازش را انجام داد. برای این منظور از آزمون فیلیپس و پرون استفاده می‌کنیم. نتایج این آزمون در جدول(1) آورده شده است. طبق جدول زیر تمامی متغیرها پایا از درجه صفر و یک هستند.

 

جدول 1: نتایج آزمون ریشه واحد در سطح و تفاضل مرتبه اول متغیرها

متغیر	آماره فیلیپس و پرون	سطح احتمال5%	مقدارآماره T	نتیجه
بازده شاخص سهام گروه استخراج نفت گاز و خدمات جنبی جز اکتشاف(BSES)	25.87055-	2.865383-	0.000	پایا
بازده شاخص سهام گروه لاستیک و پلاستیک(BSLA)	31.85995-	2.865383-	0.000	پایا
بازده شاخص سهام گروه فراورده های نفتی کک و سوخت هسته ای(BSFR)	24.42604-	2.865383-	0.000	پایا
اثرات مثبت قیمت نفت(PPO)	25.19143-	2.865852-	0.000	پایا
اثرات منفی قیمت نفت(PNO)	25.88818-	2.865852-	0.000	پایا
نرخ ارز بازار آزاد(EX)	1.407352-	2.865310-	0.5797	ناپایا
تفاضل مرتبه اول نرخ ارز بازار آزاد(EX)	22.57309-	2.865592-	0.000	پایا

منبع: ییافته‌های پژوهشگر

 

4-2- تخمین مدل VECM

در این مطالعه به منظور تخمین از روش مدل خودتصحیح برداری(VECM) استفاده شده است. در این مدل تعیین وقفه‌های بهینه ضروری است و به علت تعدد پارامترها در مدل‌های خود تصحیح برداری باید به اصل صرفه جویی تکیه کرد. برای تعیین تعداد وقفه بهینه معیار‌های متفاوتی از قبیل حداکثر درستنمایی(LR)، آکائیک(AIC)، شوارتز-بیزین(SBC)، و همچنین هنان-کوئین(HQ) وجود دارد. بر اساس این معیار‌ها وقفه بهینه در این مطالعه برابر با 2 تعیین شد و مدل VECM بصورت زیر برای بازده شاخص سهام گروه‌ها را برآورد گردید:

آماره‌ی ذکر شده در] [ آماره t است.

بازده شاخص سهام گروه استخراج نفت گاز و خدمات جنبی جز اکتشاف:

BSES= - 0.0924BSES(-1) - 0.119BSES(-2) + 0.0023PPO(-1) + 0.0008PPO(-2) + 0.0032PNO(-1) + [-1.71839]   [-3.06001]   [ 2.48962]   [ 0.84978]   [ 3.80494]

0.0009PNO(-2) + 6.99E-07EX(-1) + 4.51E-06EX(-2) -0.001

[ 1.07678]             [ 0.34573]            [ 1.87370]  R ² 0.475=

 

بر طبق خروجی بالا و با توجه به معناداری ضرایب، نتیجه می‌شود وقفه دوم متغیر وابسته بر خود متغییر وابسته تاثیرگذار است. همین‌طور وقفه اول نوسان مثبت قیمت نفت  و منفی قیمت نفت بر بازده شاخص سهام  گروه استخراج نفت گاز و خدمات جنبی جز اکتشاف اثرگذار است. این درحالی است که متغیر نرخ ارز بازار آزاد اثر معناداری بر بازده قیمتی این گروه ندارد. ضریب تعیین این برآورد نشان می‌دهد که تغییرات متغیرهای مستقل، تغیرات بازده قیمتی گروه استخراج نفت گاز و خدمات جنبی جز اکتشاف را با 47% درصد توضیح میدهد.

بازده شاخص سهام گروه لاستیک و پلاستیک:

BSLA= -0.0512BSLA(-1) - 0.0145BSLA(-2) + 0.0016PPO(-1) + 0.0006PPO(-2) + 0.0008PNO(-1) + [-1.15379]  [-0.54285]  [ 2.84324]  [ 1.03431]  [ 1.54438]

0.0005PNO(-2) + 5.90E-07EX(-1) - 9.30E-07EX(-2) -0.0002

[ 1.04639]             [ 0.47040]             [-0.62078]  R 0.527=²

 

با توجه به برآورد و معنادرای ضرایب نتیجه می‌گردد که  فقط وقفه اول نوسان مثبت قیمت نفت بر بازده شاخص سهام  این گروه تاثیرگذر است و باقی متغیرها نمی‌توانند بر بازده قیمتی گروه لاستیک و پلاستیک تاثیر گذار باشند. قدرت توضیح دهندگی ضریب تعیین در این برآورد   نیز برابر با 52% است.

بازده شاخص سهام گروه فراورده های نفتی کک و سوخت هسته ای:

BSFR= -0.759BSFR(-1)  - 0.5147BSFR(-2) - 0.0031PPO(-1) - 0.0008PPO(-2) - 0.0005PNO(-1) -      [-16.5103]  [-8.98573]  [-2.08312] [-0.59462]   [-0.34501]

                     0.0003PNO(-2) + 1.25E-06EX(-1) + 1.32E-06(-2) + 0.0002

[-0.31394]             [ 0.46298]             [ 0.41094]    R0.419=²

 

طبق برآورد انجام شده در بالا و با توجه به معناداری ضرایب نتیجه می‌شود که وقفه 1 و 2 بازده شاخص سهام  بر خود متغیر یعنی بازده شاخص سهام  گروه فرآورده‌های نفتی کک و سوخت هسته‌ای اثرگذار است. وقفه 1 نوسان مثبت قیمت نفت نیز بر بازده این گروه موثر می‌باشد. قدرت توضیح دهندگی ضریب تعیین نیز برابر 41%  براورد گردیده است.

با توجه به ضرایب و معناداری ان در این سه الگو نتیجه می شود که نوسان مثبت قیمت بر بازده شاخص سهام  هر سه گروه اثرگذار است  و بیشترین اثر را به ترتیب بر بازده شاخص سهام  گروه فراورده های نفتی کک و سوخت هسته ای، استخراج نفت گاز و خدمات جنبی جز اکتشاف و لاستیک و پلاستیک داراست؛ در حالی که نوسان منفی قیمت نفت تنها بر بازده شاخص سهام گروه استخراج نفت گاز و خدمات جنبی جز اکتشاف تاثیر گذار می‌باشد. تغییرات نرخ  ارز هم  با توجه به معناداری ضرایب هیچ گونه تاثیری  بر بازده شاخص سهام  هر سه گروه ندارد.

 

4-3-آزمون ثبات الگو

در الگویی که دارای ثبات نباشد نمی‌توان به توابع واکنش آنی(IRF) و تجزیه واریانس(DV) اعتماد نمود. پس در این قسمت آزمون ثبات الگو را برای سه گروه مختلف  داریم:

با توجه به اینکه مقادیر ویژه در داخل دایره واحد قرار گرفته‌اند می‌توانیم نتیجه بگیریم که ثبات و به عبارتی پایداری در الگو برای این سه معادله برقرار است. علاوه بر این، نتیجه حاصل را می‌توانیم نشانه وجود ایستایی بین متغیرهای الگو نیز بدانیم.(شیرین بخش ماسوله،1395)

 

 

 

بازده قیمتی گروه استخراج نفت گاز و خدمات جنبی جز اکتشاف

بازده قیمتی گروه لاستیک و پلاستیک

بازده قیمتی گروه فراورده های نفتی کک و سوخت هسته ای

 

 منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

4-4- تحلیل واکنش آنی

پس از تخمین و آزمون ثبات الگو مهمترین مرحله، تعیین روابط متقابل و پویایی متغیرهای مدل است، با توجه به موضوع بحث در این قسمت آثار شوک‌های متغیر های نوسان مثبت قیمت نفت، نوسان منفی قیمت نفت و نرخ ارز بازار آزاد مورد بررسی قرار می‌گیرد.

نمودار(1) نشان دهنده واکنش متغیر بازده شاخص سهام  گروه استخراج نفت و گاز به شوک‌های متغیر  نوسان مثبت قیمت نفت، نوسان منفی قیمت نفت و نرخ ارز است. در این نمودار محور افقی زمان و محور عمودی اندازه انحراف از مقدار اولیه را نشان می‌دهد . مطابق این نمودار وقوع یک شوک مثبت در نرخ ارز باعث تغییر مثبت شاخص تا دوره 3 و از دوره 3 به بعد با کاهش بطوری که در دوره 4 به مقدار اولیه خود قبل از شوک بر می‌گردد. اما در مورد نوسان مثبت قیمت نفت و نوسان منفی قیمت نفت اگر شوک داشته باشیم باعث پویایی در شاخص می‌شود  بطوری که این پویایی رابطه عکس با شوک وارد شده دارد.

نمودار 1: واکنش بازده شاخص سهام  گروه استخراج نفت گاز وخدمات جنبی به شوک های نرخ ارز، نوسان منفی قیمت نفت و نوسان مثبت قیمت نفت

منبع: یافته‌های پژوهشگر

نمودار(2) نشان دهنده واکنش متغیر بازده شاخص سهام  گروه لاستیک و پلاستیک به شوک‌های متغیر نوسان مثبت قیمت نفت، نوسان منفی قیمت نفت و نرخ ارز است. در این نمودارها واکنش پویای بازده شاخص سهام  گروه لاستیک وپلاستیک نسبت به شوک‌های مثبت و منفی قیمت نفت خام نشان داده شده است. در حالی که نسبت به شوک مثبت نرخ ارز واکنش دینامیک نداریم و نکته دیگر اینکه با واکنش پویای منفی برای بازده شاخص سهام  گروه لاستیک و پلاستیک  نسبت به دو شوک مرتبط با نفت خام روبرو هستیم.

 

 

نمودار(2)واکنش بازده شاخص سهام  گروه لاستیک و پلاستیک به شوک های نرخ ارز، نوسان منفی قیمت نفت و نوسان مثبت قیمت نفت

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

در نمودار (3) که نشان دهنده واکنش متغیر بازده شاخص سهام  گروه فراورده های نفتی کک و سوخت هسته‌ای نسبت به شوک‌های متغیر نوسان مثبت قیمت نفت، نوسان منفی قیمت نفت و نرخ ارز است. در این نمودار شاهد پویایی واکنش نسبت به شوک‌های مثبت و منفی قیمت نفت خام اعمال شده هستیم و این در صورتی است که این شوک‌ها اثر مثبت بر بازده شاخص سهام  گروه فراورده‌های نفتی کک و سوخت هسته‌ای دارند در حالی که این پویایی نسبت به شوک نرخ ارز بیشتر است.

در نمودار (3) که نشان دهنده واکنش متغیر بازده شاخص سهام  گروه فراورده‌های نفتی کک و سوخت هسته‌ای نسبت به شوک‌های متغیر نوسان مثبت قیمت نفت، نوسان منفی قیمت نفت و نرخ ارز است. در این نمودار شاهد پویایی واکنش نسبت به شوک‌های مثبت و منفی قیمت نفت خام اعمال شده هستیم و این در صورتی است که این شوک‌ها اثر مثبت بر بازده شاخص سهام گروه فراورده‌های نفتی کک و سوخت هسته‌ای دارند در حالی که این پویایی نسبت به شوک نرخ ارز بیشتر است.

 

 

نمودار(3)واکنش بازده شاخص سهام گروه فراورده های نفتی کک و سوخت هسته ای به شوک های نرخ ارز، نوسان منفی قیمت نفت و نوسان مثبت قیمت نفت

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

در واکنش پویا  نسبت به تغیر نرخ ارز  بر بازده شاخص سهام سه گروه  نتیجه شدکه  واکنش دینامیک در بازده شاخص سهام  گروه لاستیک و پلاستیک نداریم اما در دو گروه دیگر واکنش دینامیک داریم، بطوری که این واکنش در بازده شاخص سهام  گروه استخراج نفت گاز وخدمات جنبی به جز اکتشاف نسبت به بازده شاخص سهام گروه فراورده های نفتی کک و سوخت هسته ای بیشتر است.

 

4-5- تجزیه واریانس

تجزیه واریانس یکی از ابزارهای مهم برای بررسی عملکردپویایی میان متغیرهاست. با تجزیه واریانس خطای پیش بینی می توان اثر هر متغیر بر روی متغیر های دیگر را در طول زمان اندازه گیری نمود.

در جدول(2) نتیجه تجزیه اریانس مدل اریه شده است. در این جدول ستون اول دوره تحلیل 10 ساله و ستون دوم، خطای پیش بینی متغیر در افق پیش بینی را نشان می‌دهد. منبع این نوع خطای پیش بینی، تغییرات در مقادیر حال و آینده شوک‌های وارده به متغیر درون‌زای مدل است. با توجه به اینکه این خطای پیش بینی هر سال بر اساس خطای سال قبل محاسبه می‌شود، طی دوره مورد بررسی همواره افزایش می‌یابد. ستون‌های بعدی میزان درصد واریانس پیش‌بینی بدلیل شوک‌های مختلف است که مجموع سطر باید برابر 100 درصد باشد. مطابق نتایج بدست آمده در دوره اول برای بازده شاخص سهام گروه استخراج نفت گاز و خدمات جنبی جز اکتشاف، 100 درصد توضیحات توسط خود متغیر توضیح داده می‌شود برای دوره‌های بعدی این مقدار کاهش می‌یابد. در انتهای دوره 10 داریم 83.22 درصد از توضیحات  بازده شاخص سهام گروه استخراج نفت گاز و خدمات جنبی جز اکتشاف توسط خود متغیر و باقی بطوری که 11.38 درصد توسط نوسان مثبت قیمت نفت، 2.18 درصد توسط نوسان منفی قیمت نفت و 1.2 درصد توسط نرخ ارز توضیح داده شده است. پس در میان این سه متغیر، نوسان مثبت قیمت نفت بیشترین و نرخ ارز کمترین توضیح دهندگی بازده قیمتی گروه استخراج نفت گاز و خدمات جنبی جز اکتشاف را در دوره دهم داراست.

 

جدول(2) تجزیه واریانس بازده قیمتی گروه استخراج نفت گاز و خدمات جنبی جز اکتشاف

Period	S.E.	BSES	PPO	PNO	EX
1	0.030834	100.0000	0.000000	0.000000	0.000000
2	0.034616	96.98700	2.295121	0.162354	0.555520
3	0.040473	91.33802	6.854232	1.179038	0.628714
4	0.044450	89.14003	8.629925	1.376397	0.853651
5	0.048583	87.29749	10.10023	1.665739	0.936535
6	0.052171	86.07456	11.09395	1.803173	1.028316
7	0.055627	85.09429	11.87949	1.942044	1.084170
8	0.058834	84.34307	12.48768	2.034714	1.134536
9	0.061897	83.72822	12.98208	2.117468	1.172238
10	0.064805	83.22496	13.38853	2.181812	1.204703

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

جدول(3) که در مورد  تجزیه واریانس بازده شاخص سهام  گروه لاستیک و پلاستیک می‌باشد در دوره اول 100تغییرات بازده شاخص سهام  گروه لاستیک و پلاستیک توسط خود متغیر قدرت توضیح دهندگی دارد اما این درصد در انتهای دوره دهم به 56. درصد کاهش یافته است. در دوره  دهم 43.69 توسط نوسان مثبت قیمت نفت، 012. توسط نوسان منفی قیمت نفت و 22. توسط نرخ ارز توضیح داده می‌شود. نکته‌ای که حائز اهمیت است نرخ ارز و نوسان منفی قیمت نفت  قدرت توضیح دهندگی برای این شاخص را نسبت به متغیر نوسان مثبت قیمت نفت دارا نمی‌باشند.

جدول(3) تجزیه واریانس بازده قیمتی گروه لاستیک و پلاستیک

Period	S.E.	BSLA	PPO	PNO	EX
1	0.019322	100.0000	0.000000	0.000000	0.000000
2	0.020919	94.62235	5.277155	0.005680	0.094815
3	0.023556	81.73880	18.13531	0.011729	0.114158
4	0.025429	75.21305	24.62540	0.010994	0.150547
5	0.027371	69.71845	30.10105	0.011853	0.168641
6	0.029099	65.77371	34.02836	0.011850	0.186076
7	0.030766	62.56258	37.22693	0.012097	0.198399
8	0.032332	59.99414	39.78469	0.012192	0.208982
9	0.033831	57.85782	41.91238	0.012313	0.217487
10	0.035265	56.06680	43.69606	0.012397	0.224738

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

جدول (4) که نشان دهنده تجزیه واریانس بازده شاخص سهام  گروه فرآورده‌های نفتی کک و سوخت هسته‌ای می‌باشد، مشاهده می‌شود که تا انتهای دوره دهم قدرت توضیح دهندگی سایر متغیر ها خیلی کم است و بطوری که 98.9 از تغییرات را خود متغیر توضیح می‌دهد.

 

جدول(4) تجزیه واریانس بازده قیمتی گروه فراورده های نفتی کک و سوخت هسته ای

Period	S.E.	BSFR	PPO	PNO	EX
1	0.036147	100.0000	0.000000	0.000000	0.000000
2	0.038902	99.18892	0.099700	0.501898	0.209480
3	0.047577	99.24296	0.250262	0.344236	0.162537
4	0.051400	99.00744	0.282835	0.498881	0.210841
5	0.056812	99.03945	0.326133	0.433977	0.200440
6	0.060687	98.95907	0.346804	0.477978	0.216148
7	0.064913	98.96276	0.368151	0.453996	0.215093
8	0.068547	98.93066	0.381816	0.466198	0.221331
9	0.072184	98.92549	0.394537	0.457539	0.222431
10	0.075541	98.90977	0.404080	0.460643	0.225505

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

5- نتیجه گیری

با توجه به تاثیر گسترده‌ای که نوسانات قیمت نفت بر بخش‌های مختلف اقتصادی ایران دارد، لذا لزوم کارایی سیاست‌های مانع در برابر اثرات نوسانات قیمت نفت بر روی بازار بورس اوراق بهادار و همین‌طور عکس‌العمل سرمایه‌گذارانی که احتیاج به درک اثر دقیق تغییرات قیمت نفت بر روی بازده شاخص قیمت سهام دارند؛ نیازمند شناخت دقیق نحوه این اثر گذاری بر نوسانات بر بازار بورس اوراق بهادار می‌باشد.

لذا در این پژوهش به بررسی تاثیر نوسانات مثبت و منفی قیمت نفت و همین‌طور نرخ ارز بازار آزاد بر بازده شاخص سهام گروه‌های منتخب با استفاده از الگوی خودتصحیح برداری(VECM)، تابع واکنش آنی(IRF) و تجزیه واریانس(VD) پرداخته شد. برای این منظور، ابتدا درجه ایستایی هر یک از متغیرها با استفاده از آزمون فیلیپس و پرون بررسی گردید. نتایج نشان داد که برخی از متغیرها از درجه صفر و برخی دیگر از درجه یک پایا می‌باشند. و در مرحله بعدی  ازمون پایداری الگو بررسی گردید که نشان دهنده این واقعیت بود که برای همه متغیرها ثبات و به عبارتی پایداری  برقرار است. بر اساس نتایج بدست امده از تخمین مدل خودتصحیح برداری، توابع واکنش آنی و تجزیه واریانس، می‌توان نتیجه گرفت که وقفه 1 نوسان مثبت قیمت نفت بر بازده شاخص قیمت هر سه سهم  موثر است. در مورد بازده شاخص سهام  گروه استخراج نفت گاز و خدمات جنبی جز اکتشاف وقفه 1 نوسان منفی قیمت نفت و خود متغیر موثر می باشد. بر بازده شاخص سهام  گروه فراورده های نفتی کک و سوخت هسته‌ای، وقفه 1 و 2 خود متغیر، موثر می باشد

بر پایه این نتایج می‌توان پیشنهاد کرد که:

 سرمایه گذاران به نوسان مثبت قیمت نفت خام و منفی آن در بازده قیمتی این گروه ها توجه داشته باشند و تنها شاخص قیمت را ملاک ارزیابی سود آوری سهام و انتخاب سهم قرار ندهند.

سرمایه گذاران می‌توانند با توجه به اینکه وقفه بازده قیمتی گروه‌ها بر خود متغیرها تاثیرگذار است، آنها را برای پیش بینی و همین‌طور ملاک انتخاب و فروش سهم خود قرار دهند.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

[1] - گروه اقتصاد، دانشکده اقتصاد و علوم سیاسی دانشگاه شهیدبهشتی تهران،ایران  نویسنده مسئول.   [e-mail]

[2] - گروه اقتصاد،  دانشکده اقتصاد و علوم سیاسی دانشگاه شهیدبهشتی تهران،ایران.  [e-mail]

 

 

[i] Prof. Dr. Masood Mashkoor Siddiqui

[ii] Shigeki Ono

[iii] Mohamed El Hedi Arouri

[iv] Bugri

[v] Capital Asset Pricing Model (CAPMM)

[vi] Arbitrage Pricing Theory (APT)

[vii] West Texas Intermediate

[viii] U.S. Energy Information Administration

مراجع

1)     ابراهیمی، مهرزاد، (1398)، "بررسی تاثیر متغیرهای کلان اقتصادی بر بازار سهام ایران با استفاده از الگوریتم های داده کاوی"، فصلنامه اقتصاد منالی، ش 49، صص 283-309

• ابونوری، اسمعیل و گلاله مشرفی(1385)، «اثر شاخص های اقتصاد کلان بر شاخص قیمت سهام صنعت پتروشیمی در ایران با استفاده از مدل ARDL»، پژوهشنامه اقتصادی، ش 2، صص 209-228
• حسینی نصب، سید ابراهیم ومحسن خضری و احمد رسولی (1389)، «تعیین اثرات نوسان قیمت نفت بر روی بازده سهام بورس اوراق بهادار تهران؛ انالیز موجک و راه گزینی مارکوف»، فصلنامه مطالعات اقتصاد انرژی، سال هشتم، ش 29، صص 31-60
• حسینی نصب، ابراهیم(1390)، « تعیین اثرات نوسانات قیمت نفت بر روی بازده سهام بورس اوراق بهادار تهران»، فصلنامه مطالعات اقتصاد انرژی، سال هشتم، ش 29، صص 31-60
• خطیب سمنانی، محمدعلی و معصومه شجاعی و مسعد شجاعی خسرو شاهی(1393)، " بررسی اثر نوسانات قیمت نفت خام بر شاخص بازدهی بورس اوراق بهادار تهران"، فصلنامه اقتصاد مالی، ش 29، صص 89-114
• سازمان بورس اوراق بهادار تهران، سایت اطلاع رسانی در حوزه بازار سرمایه ایران http://www.iranbourse.com
• شیرین بخش ماسوله، شمس اله و شیرین صلوی تبار(1395)، «پژوهش های اقتصاد سنجی با Eviews 8&9»، چاپ 1، تهران، نشر نورعلم
• کریمی، مجتبی، صراف فاطمه، امام وردی قدرت اله، باغانی، علی (1398)، "همبستگی شرطی پویای نوسانات قیمت نفت و بازار سهام کشورهای حوزه خلیج فارس با تاکید بر سرایت بحران مالی"، فصلنامه اقتصاد مالی، ش 49، صص 101-130
• مدیریت تحقیق و توسعه بورس اوراق بهادار تهران(1393)، «بررسی تاثیرات بودجه، نرخ ارز وقیمت جهانی نفت بر بورس اوراق بهادار تهران»، ش1
• Mm( 2010), “Oil Price Shocks and Stock Market Returns in Oil-Exporting Countries: The Case of GCC Countries”, International Journal of Economics and Finance, Vol. 2, No. 5
• Mashkoor Siddiqui, Dr. Masood (2014), “Oil Price Fluctuation and Stock Market Performance-The Case of Pakistan” Journal of International Business and Economics, Vol. 2, No. 1
• Ono, Shigeki (2011), “Oil Price Shocks and Stock Markets in BRICs”, The European Journal of Comparative Economics, Vol. 8, No. 1, pp. 29-45

 

یادداشت‌ها