بررسی مکانیسم اثرگذاری نوسانات نرخ ارز، قیمت نفت و رشد اقتصادی برشاخص کل بورس اوراق بهادار Investigating the Mechanism of Fluctuation Exchange Rate, Oil Price and Economic Growth on the Tehran Securities Exchange

اقتصاد مالی

دوره 15، شماره 55، شهریور 1400، صفحه 333-353   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

ناصر سیف اللهی^{* 1}؛ حامد سیف اللهی انار²

¹گروه مدیریت و اقتصاد دانشگاه محقق اردبیلی،اردبیل،ایران

²دانشجوی کارشناسی ارشد علوم اقتصادی دانشگاه تهران

چکیده

شاخص کل بورس شرکت‌های پذیرفته ‌شده در بورس یکی از معیارهای مهم در ارزیابی اقتصاد کلان به شمار می­رود. ازجمله عوامل مؤثر بر شاخص قیمت سهام نرخ ارز، قیمت نفت و رشد اقتصادی است. در این پژوهش به بررسی اثر نوسانات نرخ ارز، قیمت نفت خام و نرخ رشد اقتصادی بر شاخص کل بورس اوراق بهادار تهران، طی دوره زمانی 1397 -1388 با استفاده از داده­های ماهانه پرداخته‌ شده است. در ادامه برای محاسبه نوسانات نرخ ارز، قیمت نفت و رشد اقتصادی از روش خود رگرسیونی واریانس ناهمسانی شرطی استفاده ‌شده است و سپس از طریق الگوی گشتاور تعمیم‌ یافته مدل برآورد گردیده است. نتایج حاصل از برآورد مدل نشان داد که نوسانات شاخص کل بورس اوراق بهادار تهران تحت تأثیر نوسانات نرخ ارز، قیمت نقت خام و رشد اقتصادی قرار می­گیرد و از بین آن‌ها شاخص کل یک دوره قبل و نرخ ارز بیشترین تأثیر را بر شاخص کل بورس اوراق بهادار می‌گذارد.

Investigating the Mechanism of Fluctuation Exchange Rate, Oil Price and Economic Growth on the Tehran Securities Exchange

    
Nasser Seifollahi
Hamed Seifollahi 
 

The overall stock market index of listed companies is one of the important criteria in assessing macroeconomics. Among the factors affecting the stock price index are the exchange rate, oil prices and economic growth. In this study, the effect of exchange rate fluctuations, crude oil price and economic growth rate on the total index of Tehran Stock Exchange, during the period of 2009-2018 using monthly data has been studied. Then, to calculate exchange rate fluctuations, oil prices and economic growth, the regression method of conditional variance variance was used and then it was estimated through the generalized model torque model. The results of the model estimate showed that the fluctuations of the total index of Tehran Stock Exchange are affected by exchange rate fluctuations, crude price and economic growth, and among them the total index of a previous period and the exchange rate have a greater impact on the overall stock market index. Leaves securities.
 

کلیدواژه‌ها

ارز؛ رشد اقتصادی؛ قیمت نفت؛ شاخص کل بورس و اوراق بهادار. طبقه بندی JEL : G00؛ G14؛ G31؛ G32

اصل مقاله

بررسی مکانیسم اثرگذاری نوسانات نرخ ارز، قیمت نفت و رشد اقتصادی برشاخص کل بورس اوراق بهادار

 

 

تاریخ دریافت: 27/01/1400            تاریخ پذیرش: 31/03/1400

ناصر سیف‌اللهی^[1]

حامد سیف‌اللهی^[2]

 

 

چکیده

شاخص کل بورس شرکت‌های پذیرفته ‌شده در بورس یکی از معیارهای مهم در ارزیابی اقتصاد کلان به شمار می­رود. ازجمله عوامل مؤثر بر شاخص قیمت سهام نرخ ارز، قیمت نفت و رشد اقتصادی است. در این پژوهش به بررسی اثر نوسانات نرخ ارز، قیمت نفت خام و نرخ رشد اقتصادی بر شاخص کل بورس اوراق بهادار تهران، طی دوره زمانی 1397 -1388 با استفاده از داده­های ماهانه پرداخته‌ شده است. در ادامه برای محاسبه نوسانات نرخ ارز، قیمت نفت و رشد اقتصادی از روش خود رگرسیونی واریانس ناهمسانی شرطی استفاده ‌شده است و سپس از طریق الگوی گشتاور تعمیم‌ یافته مدل برآورد گردیده است. نتایج حاصل از برآورد مدل نشان داد که نوسانات شاخص کل بورس اوراق بهادار تهران تحت تأثیر نوسانات نرخ ارز، قیمت نقت خام و رشد اقتصادی قرار می­گیرد و از بین آن‌ها شاخص کل یک دوره قبل و نرخ ارز بیشترین تأثیر را بر شاخص کل بورس اوراق بهادار می‌گذارد.

 

واژه‌های کلیدی: ارز، رشد اقتصادی، قیمت نفت، شاخص کل بورس و اوراق بهادار.

طبقه بندی JEL : G00,G14,G31,G32

 

 

1- مقدمه

بازارهای مالی قرن‌ها در مرکز اقتصادها بوده‌اند. هرگونه ناپایداری یا بحرانی که در این بازارها رخ می‌دهد، تأثیرات جزئی یا کلی بر اقتصاد دارد.عمدتاً از قرن بیستم، بازارهای سهام در قلب اقتصادها قرار گرفتند. در عصر ما، بزرگ‌ترین بحران‌های اقتصادی ناشی از نوسانات شدید و ناپایداری‌های بورس اوراق بهادار است و بنابراین، بورس اوراق بهادار کانون توجه اقتصاد است. اقتصاددانان، سرمایه‌گذاران و سیاست‌گذاران سعی در پیش‌بینی تغییرات قیمت سهام‌ دارند که اساساً به عوامل کلان اقتصادی خارجی و داخلی بستگی دارد.(دمیر[i]،1:2019). از قرن هفدهم میلادی، اقتصاد جهانی بحران‌های بسیاری را تجربه کرد که ناشی از بحران مالی و به‌طور خاص بازارهای بورس بوده است (گاربر[ii]،1990:36) بنابراین، سیاست‌گذاران اقتصادی باید پیشرفت بازارهای سهام را به‌دقت نظارت کنید تا در صورت بروز بی‌ثباتی‌های غیرمنتظره اقدامات احتیاطی را اعمال نمایند.

نظریه مالی استدلال می‌کند که در یک بازار مالی به‌خوبی توسعه‌یافته، ریسک ارزی بخشی از خطر غیرسیستماتیک است. نوسانات نرخ ارز می‌تواند از دو طریق بر شرکت تأثیر بگذارد: تأثیر مستقیم می‌تواند بر دارایی‌های خالص پولی و واقعی شرکت و تأثیر غیرمستقیم، می‌تواند از طریق تقاضای کل، هزینه کالاهای وارداتی، کالاهای وارداتی رقیب و انتظارات تورمی تأثیر بگذارد(ماهاپاترا و بهادور[iii]،16:2018-15).

بورس اوراق بهادار از جایگاه خاصی در سیستم مالی کشور ما برخوردار بـوده و کارآمـدی و توسـعه بازار سرمایه درگرو فعال بودن این نهاد در کشور است. دو کارکرد مهم بورس اوراق بهـادار را می‌توان جمع‌آوری پس‌اندازهای اندک و نقدینگی موجود در سطح جامعه و هدایت آن‌ها به سمت فرآیند تولیـد کالا و خدمات در کشور ذکر کرد. سرمایه‌گذاران بـورس اوراق بهـادار طیـف وسـیعی از افـراد جامعـه را تشکیل می‌دهند که همواره در پی کاهش خطر و افزایش بازدهی متناسب با قبـول خطـر هسـتند.

شاخص بورس عددی است که بیانگر وضعیت کلی بورس و روند رشد و یا افت این بازار است. شاخص کل بورس اوراق بهادار مهم‌ترین عامل مؤثر برتصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران و نشانگر وضعیت کلی بازار است و تصمیمات سرمایه گذران در بورس شدیداً تحت تأثیر این شاخص قرار می­گیردو تغییرات در آن یکی از منابع مهم اطلاعات در دسترس و عامل مهم در ارزیابی عملکرد بنگاه به حساب می­آید. بنابراین رفتار این شاخص یک عامل مهم برای خریدار سهام، کارگزاران، مدیران بورس و دولت یک موضوع با اهمیت به شما می­رود. ازجمله عوامل مهم بر نوسانات مهم شاخص کل بورس و اوراق بهادار نوسانات نرخ ارز است که نوسانات آن­ از سال 1390 به شدت زیاد گردیده است و عملاً دولت در کنترل آن­ با چالش جدی روبرو است و هر از چند گاهی با رشد فزاینده، نگرانی­های زیادی به اقتصاد تزریق می­کند. همچنین نرخ رشد اقتصادی بعد از وضع تحریم‌ها با نوسانات زیادی روبرو گردید و در اکثر سال­ها با رشد منفی همراه بوده است. صادرات نفت نیز  همراه وضع تحریم‌هابه‌صورت ملایم رو به کاهش گذاشته و بعد از شروع کرونا از اواخر سال 1398 کاهش بی‌سابقه‌ای را در قیمت تجربه کرده است. در این پژوهش به بررسی اثر نوسانات نرخ ارز(دلار) قیمت نفت خام سبد اوپک و نرخ رشد اقتصادی بر شاخص کل بورس اوراق بهادار موردبررسی قرار می­گیرد.

یکی از بازارهای اساسی و تأثیرگذار اقتصادی در هر کشوری بازارهای مالی است. شرایط این بازارها به‌شدت بر بخش­های واقعی اقتصاد تأثیرگذار است و همچنین از سایر بخش­هاتأثیر می­پذیرند. از اجزای مهم بازارهای مالی، بازار سهام است که از کانال­های مهم سرمایه­گذاری در دنیا به شمار می­رود. از آنجایی‌که انجام سرمایه­گذاری در کشورها برای تولید کالا امری لازم و ضروری است و یکی از راه­های تأمین وجوه موردنیاز جهت انجام سرمایه­گذاری توسط شرکت‌ها انتشار سهام است (وکیلی­فرد و علی­فرّی، 1394).

در کشورهای درحال‌توسعه ازجمله ایران، متغیرهای کلان اقتصادی دارای درجه بالایی از نوسانات و بی­ثباتی می­باشند. از زمان معرفی رژیم نرخ شناور در اوایل دهه 1970، نوسانات نرخ ارز به طرز چشم­گیری افزایش‌یافته است. درنتیجه، عدم اطمینان بیشتر در رابطه بین بازارهای ارز و بورس‌های بین‌المللی وجود دارد. بورس سهام نقش مهمی در توسعه اقتصاد ایفامی‌کند. در کشورهایی که نرخ ارز از نوسانات زیاد برخوردار‌است، طرح­های سرمایه­گذاری به‌ویژه طرح­هایی که بخش عمده­ای از ماشین‌آلات و تجهیزات آن از طریق واردات از خارج تأمین می‌شود و مدت اجرای طرح نیز با توجه به طول دوران اجرای طرح‌ها طولانی است به‌شدت در معرض ریسک و نا اطمینانی ناشی از افزایش نرخ ارز قرار می‌گیرند و به علت نوسانات زیاد نرخ ارز (افزایش نرخ ارز) و بروز مشکلات مالی در مدت‌زمان پیش­بینی به بهره‌برداری نمی­رسند.

 مشکلات ناشی از نوسانات افزایشی نرخ ارز به‌ویژه زمانی که اجرای طرح از طریق اخذ تسهیلات ارزی از طریق بانک­ها انجام می­گیرد، محیط نامطمئنی را برای سرمایه­گذاران ایجاد می‌کند و باعث می­شود تا سرمایه­گذاران نتوانند به سهولت و با اطمینان بیش­تر در مورد سرمایه­گذاری آتی تصمیم­گیری کنند و احیاناً متحمل زیان­های غیرقابل پیش­بینی می­شوند. وقتی نرخ ارز در طی زمان افزایش می‌یابد شرکت­هایی که با اخذ وام ارزی اقدام به سرمایه‌گذاری کردن و درآمد ارزی حاصل از صادرات آن‌ها چشم­گیر نیست، عملاً در بازپرداخت تسهیلات بانکی ناتوان می­گردند.   اگر مجموع کشش صادرات و واردات بزرگ­تر از یک باشد، افزایش نرخ ارز توان رقابت‌پذیری بنگاه‌های داخلی را در بازارهای جهانی تقویت می‌کنند. بنابراین برای افزایش سرمایه­گذاری و به‌تبع آن دستیابی به رشد اقتصادی بلندمدت و باثبات، ایجاد ثبات نسبی در بازار ارز و توجه به بازار سرمایه به‌عنوان یکی از ارکان اصلی بازار سرمایه و عوامل تأثیرگذار بر شاخص قیمت سهام همچون نرخ ارز و نا اطمینانی آن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. با توجه به این­که بورس اوراق بهادار تهران مهم‌ترین رکن بازار سرمایه ایران است؛ شناخت عوامل مؤثر بر آن می‌تواند به تصمیم­گیری سرمایه‌گذاران کمک فراوانی نماید (پدرام و همکاران، 1393). دهقانی و کامیابی(1398) در تحقیقی تحت عنوان چگونگی اثرگذاری متغیرهای اقتصادی بر بازدهی شرکت‌های بورسی در شرایط رونق و رکود بازار سرمایه نشان دادند که بین شاخص قیمت مصرف­کننده و شاخص کل قیمت بورس رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.

نفت ازجمله کالاهای استراتژیک جهان وبه‌عنوان یکی از نهاده­های مهم تولید هر کشور به شمار می­رود. با توجه به تأثیر گسترده­ی منفی نوسانات قیمت نفت بر بخش­های مختلف اقتصاد ایران، مانعی برای کارایی بازار بورس به شمار می­رود و بر عملکرد سرمایه­گذاران تأثیر­گذار است. بر این اساس نیازمند درک دقیق تغییرات قیمت نفت بر روی شاخص سهام هستند. تعیین قیمت نفت به عوامل متعددی بستگی دارد که اغلب آن‌ها از کنترل تولید­کنندگان آن خارج است. همین مسئله سبب شده است که وضعیت اقتصادی اغلب کشورهای وابسته به درآمدهای نفتی تحت تأثیر نوسانات قیمت نفت قرار گیرد(فطرس و هوشمندی،147:1395).

افزایش تحقیق نظری و تجربی در مورد رابطه بین قیمت نفت خام و شاخص بورس اوراق بهادار نشانگر اهمیت نفت خام برای اقتصاد جهانی از طریق تأثیر آن بر نقدینگی و سود شرکت‌ها است (بدیب و لین، 2018). از دیدگاه تئوریک، تئوری ارزیابی ارزش سهام توضیح می‌دهد که قیمت سهام مجموع ارزش‌های تنزیل شده جریان نقدی آینده مورد انتظار در افق سرمایه‌گذاری‌های مختلف است، که بستگی به شرایط کنونی اقتصادی دارد.

بازار نفت هم‌اکنون بزرگ­­ترین بازارکالای دنیا محسوب می‌شود و از یک فعالیت تولیدی ابتدایی به بازار مالی پیچیده­ای گسترش‌یافته است. طی دهه­ی گذشته بازارهای نفت خام به حدی رشد کرده‌اندکه ریسک قیمتی این بازارها دامنه­ی وسیعی ازجمله تولیدکنندگان نفت خام، سوداگران نفت خام، شرکت­های نفتی و مصرف‌کنندگان نفت خام را تحت تأثیر قرار می‌دهد. تکانه‌های قیمتی نفت خام می‌تواند در نتیجه‌ی تغییرات ناگهانی در تقاضای جهانی نفت، کاهش ظرفیت تولید و پالایش نفت خام، ذخیره­ی احتیاطی در محصولات نفتی، تغییر ظرفیت تولید توسط اوپک، بحران­های اقتصادی جهانی و حتی منطقه­ای و ریسک­های جغرافیای سیاسی رخ دهد (تانس وچتو همکاران^[iv]،2010) .

 

2- فرضیه­های پژوهش

• نوسانات قیمت نفت بر شاخص بورس و اوراق بهادار تهراناثر معنادار دارد.
• نوسانات نرخ ارزبر شاخص بورس و اوراق بهادار تهران اثر معنادار دارد.
• نوسانات رشد اقتصادی بر شاخص بورس و اوراق بهادار تهران اثر معنادار دارد.

سازمان‌دهی مقاله بدین‌صورت است که در بخـش دوم ادبیات تحقیق بیان‌شده است. بخش سوم اختصاص به‌تصریح الگو دارد. بخش چهارم به برآورد الگو و یافته­ها  و بخش پنجم به ارائه­ی نتایج تحقیق اختصاص دارد. داده‌های مورد استفاده در پژوهش سری زمانی هستند که از سایت بانک مرکزی، سایت اوپک و سایت سازمان بورس اوراق بهادار جمع­آوری گردیده است. برای رشد اقتصادی از شاخص نوسانات رشد اقتصادی، نوسانات قیمت نفت(قیمت نفت خام سبد اوپک)، برای نرخ ارز(برابر ریال –دلار) و برای شاخص کل بورس اوراق بهادار استفاده‌ شده  است. تجزیه‌ و تحلیل نتایج دربسته نرم‌افزاری9Eviews صورت گرفته است.

 

3- ادبیات و پیشینه پژوهش

نرخ ارز در کشورهای درحال‌توسعه یکی از متغیرهای اقتصادی اثرگذار بـر شـاخص قیمـت سـهام به شمار می‌آید. با توجه به این­که شرکت‌ها و مؤسسات در این نوع کـشورها به‌طور عمـده نیازهـای خود را به‌صورت واردات از کشورهای توسعه‌یافته تأمین می‌کنند، بنابراین تغییرات نرخ ارز به‌عنوان یکی از عوامل مهم و اثرگذار در تسخیر و تصفیه بدهی‌ها به شمار می‌آید. افزایش نرخ ارز از یک‌سو باعث افزایش میزان بدهی خارجی و از سوی دیگـر باعـث افـزایش بهای تمام‌شده تولیدات و خدمات وارداتی توسط این شرکت‌ها می‌شود. نظـر بـه اینکـه افزایش بدهی شرکت کمبود نقدینگی را به همراه دارد و کمبود نقدینگی بنگاه‌های اقتصادی اثـرمنفـی بر توزیع سود، بازده سهام و شاخص قیمت دارد و همچنین افزایش بهای تمام‌شده محـصولات تولیـدی، کاهش حاشیه سود شرکت، کاهش قیمت و بازده سهام و به ‌تبع آن کاهش شاخص سهام را درپی دارد. بر اساس نظریه‌های اقتصادی رابطه دوطرفه‌ای بین قیمت سهام و نرخ ارز وجـود دارد. اثر تغییر نرخ ارز بر قیمت سهام را می‌توان از دو جنبه رویکرد سنتی و رویکرد پرتفوی مورد بررسی قرارداد. قیمت سهام نیز به‌نوبه خود بر نرخ ارز تأثیر می‌گذارد (تأثیرپذیری بازار ارز از بازار سهام). نوسانات نرخ ارز می‌تواند دو اثر متفاوت برقیمت سهام داشته باشد . از یک‌سو، افزایش نـرخ ارز از بعد تقاضـا منجر به افزایش درآمد شرکت‌های صادرکننده کالا و درنتیجه افزایش قیمت سهام آن‌ها شده و از سوی دیگر از بعد عرضه منجر به کاهش سود شرکت‌های واردکننـده نهاده‌های واسطه‌ای و کـاهش قیمـت سهام آن‌ها می‌شود (ابو نوری،1385). مدل‌های تئوریک مانند شواهد تجربی با پیشگویی‌هایی درباره واقعیت‌ها و هدایت رابطه علیتی بین بازار ارز و بازار سهام آمیخته هستند. به‌طورکلی، مدل‌ها در مورد رابطـه ایـن دو متغیـر در دو گروه دسته‌بندی می‌شوند: مدل‌های با جهت‌گیری نرخ ارز و مدل‌های با جهت‌گیری سـهام. مدل‌های با جهت‌گیری نرخ ارز فرض می‌کنند که نرخ‌های ارز رقابت‌پذیری صادراتی شرکت‌های داخلی را تحت تأثیر قرار می‌دهند که درنهایت تعادل تجاری و تولید را تحت تأثیر قـرار می‌دهد(دورنبوش و فیشر، 1980 و آگاروال، 1981). قیمت‌های سهام به‌وسیله ارزش فعلی جریان‌های نقدی آتی کاهش می‌یابد. به این دلیل نـرخ ارز به‌صورت مستقیم قیمت‌های سهام را تحت تأثیر قرار می‌دهد. درنهایت، رابطه‌ای از طرف نرخ‌های ارز به قیمت‌های سهام وجود دارد. مدل با جهت‌گیری سهام بیشتر بر حساب‌های نقـدی در تعیـین نرخ‌های ارز تأکیـد دارد. ایـن مدل‌ها شامل مدل پرتفوی و مدل‌های پولی هستند. مدل‌های پرتفوی فرض می‌کنند که سرمایه‌داران دارایی‌های خارجی و داخلی را برای مقاصد گوناگون نگهداری می‌کنند. زنجیره علیت از قیمت‌های سهام بـه نـرخ ارز در مدل‌های پرتفـوی می‌تواند به‌وسیله چنـین جریان‌هایی شرح داده شود: افزایش برون‌زا در قیمـت دارایی‌های داخلـی باعـث افـزایش تقاضـای سرمایه‌گذاران برای دارایی‌های داخلی می‌شود و اغلب دارایی‌های خارجی را می‌فروشند، درنتیجه پول محلی تقویت می‌شود.

قیمت دارایی‌های داخلی از راه دیگری نیز می‌تواند نرخ ارز را تحت تأثیر قرار دهـد. زمانی که قیمت دارایی‌های داخلی افزایش می‌یابد ثروت و تقاضا برای پول را افزایش می‌دهد. تقاضای بیـشتر برای پول نرخ‌های بهره داخلی را افزایش می‌دهد که درنتیجه سرمایه خارجی بیشتری جـذب می‌شود. جریان سرمایه‌های خارجی به سمت داخل پول داخلی را تقویت می‌کند. کاویانی و همکاران (1397)در پژوهشی با شبیه­سازی تأثیرشوکه‌ای پایه پولی و سرمایه­گذاری بر بازده قیمتی سهام شرکت‌ها از طریق مدل تعادل عمومی تصادفی پویانتیجه گرفتند که شوک پایه پولی ابتدا بر بازده قیمتی سهام شرکت‌هاتأثیر مثبت دارد و در دوره­های بعدی با کاهش شوک به حالت تعادلی و پایدار خود بر می‌گردد.

تأثیر قیمت نفت خام بر بورس سهام از زاویه‌های نظری و تجربیاز تجزیه‌وتحلیل بخش، کشور خاص، منطقه‌ای و جهانی(دوتا،نیک نکینن و روتویوس؛ فتیتی، گزمی و آیبد،2017، احمدی و همکاران، 2019، هو و همکاران، 2018، هوانگ و همکاران، 2016، جی و همکاران، 2018، کانگ، دو گراسیا و راتی، 2017، لو و شین، 2017؛ وونگ و ال-مساح، 2018؛ شیائو و همکاران، 2018؛ زو و همکاران، 2016) مورد توجه محققان و سرمایه‌گذاران قرارگرفته است. توجه روزافزون اهمیت نفت خام را به‌ عنوان یک محصول استاندارد در بسیاری از بخش‌های اقتصاد جهان تشبیه کرده است (گورن و مندی، 2018). نفت منبع مشترک سوخت است و 9/39 درصد از مصرف سوخت جهان را به خود اختصاص می‌دهد (2016،IEA)، با وجود تلاش‌های روزافزون در پیدا کردن انرژی­های تجدیدپذیر و جایگزین، مصرف نفت خام همچنان بالا است (گورن و مندی[v]، 2018).

همیلتون^[vi]در مطالعه­ای تأثیر افزایش ناگهانی قیمت نفت در سال 1973 را بر عملکرد اقتصاد کلان آمریکا مورد بررسی قرارداد. وی در این مطالعه نشان داد که رکود دهه­ی 70 آمریکا ناشی از افزایش ناگهانی قیمت نفت (تکانه) بوده است. نتایج حاصل از این پژوهش سبب نگرانی و حساسیت بسیاری از سیاست‌گذاران در مورد تغییرات قیمت نفت شد. زیرا که تغییرات قیمت نفت به‌عنوان یکی از عوامل اصلی بسیاری از بحران­های اقتصادی در میان کشورهای واردکننده و صادرکننده نفت شناخته شد. هامپومکمیلن^[vii] (2008) به بررسی اثرمتغیرهای کلان اقتصادی در بازار سهام پرداختند. یافته­های تحقیق نشان داد که رابطه مثبت بین تولیدات صنعتی، شاخص قیمت مصرف‌کننده و نرخ بهره کوتاه‌ مدت با بازار سهام وجود دارد. دیامندین و دراکوس[viii](2011) نیز نقش نرخ ارز را در تأثیرگذاری بر قیمت سهام مثبت ارزیابی کردند. سینر[ix](2001)نشان داد که ارتباط منفی بین بازده بازار سهام و شوک­های قیمت نفت در سهام آمریکا وجود دارد ؛ در حالی که چن و همکاران[x](1986) هانگ و همکاران[xi](1996) قادر به تعیین ارتباط معناداری بین دو متغیر قیمت نفت و بازار سهام نشدند.

الوی و همکاران [xii](2008)با استفاده از روش­های تک متغیره و چند متغیره، به این نتیجه دست یافته­اند که تغییر در قیمت نفت خام، به‌صورت معناداری بازده بازار سهام شش کشور توسعه­یافته را تحت تأثیر قرار می­دهد. منافی انور و همکاران(1394) تحقیقی با عنوان عوامل مؤثر بر تغییرات نرخ ارز واقعی و تأثیر آن بر شاخص رقابت‌پذیری در اقتصاد ایران (۹۲-۱۳۵۸)انجام دادند. یافته‌های آن­ها نشان داد که در کوتاه­مدت درآمدهای نفتی، نقدینگی و محصول ناخالص داخلی دارای تأثیر مثبت و کسری بودجه دارای تأثیر منفی بر نرخ ارز واقعی می‌باشند. در بلندمدت درآمدهای نفتی و کسری بودجه دارای تأثیر منفی و حجم نقدینگی و محصول ناخالص داخلی دارای تأثیر مثبت بر نرخ ارز واقعی هستند. بیری^[xiii] (2015) در تحقیقی با عنوان تأثیرشاخصه‌ای اقتصادی ومالی مؤثر بر سودآوری شرکت‌های پاکستانی را مورد بررسی قرارداد است او دریافت که تولید ناخالص داخلی(عامل خارجی) رابطه مستقیم و معنی‌داری برسودآوری دوره موردبررسی دارد. گرچه بین نقدینگی، میانگین قیمت سهام و رشد سالانه درآمدها با سودآوری رابطه مستقیمی وجود دارد.

سعید و اختر(2014)^[xiv]درمقاله‌ای تحت عنوان بررسی اثرمتغیرهای کلان اقتصادی بر شاخص سهام بانک‌ها در پاکستان پرداخته‌اند. آنان با استفاده با استفاده از روش حداقل مربعات معمولی و با استفاده از داده‌های فصلی برای مدت‌زمان سال‌های 2000 تا 2010 میلادی و به تعداد 218 شرکت را مورد بررسی قرار دادند. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهدکه نرخ تورم، نرخ ارز، نرخ بهره بلند مدت و قیمت نفت اثری مثبت و معنادار برای نشاخص داشته وعرضه پول، نرخ بهره کوتاه‌مدت و تولیدات صنعتی با اثری منفی برآن داشته‌اند.

خطیب سمنانی و همکاران(1393)نشان دادند که اگر در کوتاه­مدت شوکی از جانب قیمت نفت خام به شاخص بازدهی بورس اوراق بهادار تهران وارد شود، در هر دوره به میزان 36/0 از اثر این شوک در مسیر بازگشت به تعادل بلندمدت کاسته شده و شاخص بازدهی بورس اوراق بهادار تهران پس از حدود سه دوره به تعادل بلندمدت می­رسد.

رستمی و برخورداری(1393) به بررسی تأثیر ریسک‌های مالی و بی‌ثباتی متغیرهای کلان اقتصادی(رشد اقتصادی و نرخ ارز) بر سیاست تقسیم سود شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداختند. نتایج تحقیق نشان داد که تأثیر ریسک سیستماتیک بر سود تقسیمی مثبت و تأثیر ریسک غیر سیستماتیک منفی است.

استادی (1395)تحقیقی با عنوان عوامل مؤثر بر رشد اقتصادی  ایران و اثر افزایش قیمت حاصل‌های انرژی انجام دادند. یافته‌های  تحقیق بیانگر آن است که ارزش‌افزوده بخش‌های مختلف اقتصادی ،اثر مثبت و معنی‌داری بر تولید ناخالص داخلی و رشد اقتصادی دارد.

فدائی‌نژاد و فراهانی(1396) در تحقیق اثرات متغیرهای کلان اقتصادی بر شاخص کل بورس اوراق بهادار تهران نشان دادند که تغییر نرخ رشد پول تأثیری منفی بر بازده شاخص سهام داشته و شاخص تولید صنعتی، قیمت نفت، تلاطم قیمت سهام و سطح قیمت‌ها دارای تأثیر مثبت بر بازدهی این شاخص است.

سیف‌اللهی(1396) در پژوهشی تحت عنوان عدم تقارن تکانه­های قیمت نفت بر رشد اقتصادی در دو گروه کشورهای منتخب صادره کننده نفت و واردکننده نفت در بازه زمانی 1961-2015 با استفاده از الگوی تابلویی پویا پرداخت. یافته‌های پژوهش در هر دو گروه کشورها نشان داد که اثر تکانه­های قیمت نفت بر رشد اقتصادی نامتقارن است.

خجسته نژاد و همکاران (1396) در تحقیقی تحت عنوان رابطه بلندمدت بین ریسک قیمت نفت و بازده بورس اوراق بهادار تهران با وجود وقفه‌های ساختاری، نشان دادن که رابطه طولانی ‌مدت بین ریسک قیمت نفت و بازده بازار سهام تهران وجود دارد.

عبدی(1396) در تحقیق تحت عنوان بررسی ارتباط بلندمدت میان شاخص کل بورس اوراق بهادار تهران و متغیرهای کلان اقتصادی پرداختند. نتایج حاصل از برآورد مدل بیانگر یک رابطه بلندمدت و هم انباشتگی  بین شاخص کل  با متغیرهای شاخص  مصرف‌کننده ،حجم پول در گردش، نرخ ارز و شاخص قیمت تولیدکننده است.

حیدری و همکاران(1397) در تحقیقی با عنوان  بررسی تأثیر نرخ ارزبر بازده سهام صنعت دارو در بورس اوراق بهادار تهران نشاند دادند که در یک الگوی بهینه متشکل از سه رژیم، نرخ ارز، آثار متفاوتی در بازده صنعت دارو در رژیم­های مختلف دارد.

سیف­اللهی(2020)اثرات مثبت و منفی نرخ ارزبر روی شاخص بورس اوراق بهادار تهران نامتقارن است، به‌طوری‌که تأثیر افزایش نرخ ارزبر شاخص بورس اوراق بهادار به مراتب بیشتر از اثر کاهش آن است.

 

3- تصریح الگو

اولین گام دربرآورد ضرایب معادله1محاسبه نوسانات نرخ ارز، نوسانات قیمت نفت و نوسانات رشد اقتصادی است. بعد از محاسبه نوسانات متغیرهای نرخ ارز، قیمت نفت و نرخ رشد اقتصادی، مانایی متغیرها بررسی گردیده است که در جدول 2 ارائه ‌شده است. سپس با توجه به نتایج آزمون ریشه واحد، با استفاده از الگوی سری زمانی، ضرایب معادله برآورد شوند: برآورد واریانس شرطی یک متغیر در سه مرحله انجاممی‌شود: مرحله اول: انتخاب بهترین الگوی ARIMA برای متغیر مورد نظر که معمولاً با استفاده از رو باکس جنکینز انجام می­گیرد. مرحله دوم: انجام آزمون تشخیص و آزمون واریانس ناهمسانی بر روی جمله اخلال ARIMA و مرحله سوم، در صورت وجود واریانس شرطی، برآورد مدل گارچ و محاسبه واریانس شرطی است.

برای انتخاب الگوی ARIMA از آزمون شوارتز- بیزین استفاده‌ شده است. به این صورت که هر یک از الگوهای تخمین زده شده که معکوس ریشه به دست آمده برای فرایند خودرگرسیون و میانگین متحرک کوچک‌تر و مساوی یک باشد و مقدار آماره شوارت کمتری داشته باشد، انتخاب می‌شود. در جدول شماره 2الف، الگوهای مختلف ARIMA با یکدیگر مقایسه شده­اند.

با توجه به آماره باکس جنکینز الگوی (1,1)ARIMA انتخاب شده است که خصوصیات این مدل در جدل شماره2- ب ارائه‌شده است.

 

 

 

 

 

جدول2- الف مقایسه آماره شوارتز بیزین الگوهایARIMA مختلف برای قیمت نفت

3	2	1	0	AR MR
12/76	16/15	47/14-	0	0
62/31	16/15	05/15	56/14	1
53/12	16/15	43/15	08/14	2
30/64	16/15	93/15	98/14	3

منبع یافته‌های پژوهشگر

 

جدول2- ب مقایسه آماره شوارتز بیزین الگوهایARIMAمختلف برای قیمت نفت

Pro	ضریب	متغیر
259/5	06/365	C
00/5	06/0	AR(1)
00/0	432/0-	MR(1)
00/8	07/0	R2
00/4	06/376	F
00/5	07/34	FARCH Test

منبع یافته‌های پژوهشگر

 

با توجه به نتایج به دست آمده باقی‌مانده‌های الگویARIMA دچار خودهمبستگی نیستند. آما مشکل واریانس همسانی دارند و بنابراین از الگوی گارچ برای تخمین رابطه واریانس ناهمسانی شرطی بین باقی‌مانده‌ای الگو استفاده می‌شود. الگوی گارچ مناسب ARIMA  برای باقی‌مانده‌ها الگوی(1,1)GARCH است که نتایج به دست آمده  براساس این الگو در جدول شماره 2-ج ارائه ‌شده است.

جدول 2-ج  الگوی GARCH(1,1)برای قیمت نفت

Pro	ضریب	متغیر
025/5	06/32	C
52/0	41/0	RESD(-1)2
19/1	06/0	GARCH(-1)
00/0	92/0	R2
423/9	02/1	FARCH Test

منبع یافته‌های پژوهشگر

نتایج آزمون واریانس ناهمسانی بر روی باقی‌مانده‌های الگوی گارچ نشان می‌دهد که باقی‌مانده الگوی  واریانس همسان است. برای محاسبه نوسانات نرخ ارز و رشد اقتصادی نیز طبق روش مورداستفاده در خصوص قیمت نفت عمل می‌شود. ابتدا الگوهایARIMA مختلف تخمین و با استفاده از الگوی گارچ نوسانات متغیر محاسبه می‌شود.

 

جدول3- الف مقایسه آماره شوارتز بیزین الگوهایARIMA مختلف برای نرخ ارز

3	2	1	0	AR MR
37/82	19/20	47/19	0	0
52/9	2/19	05/31	19/21	1
21/42	20/20	43/90	19/21	2
62/57	19/20	93/18	43/21	3

منبع یافته‌های پژوهشگر

 

طبق آماره باکس جنکینز الگوی(1,1)ARIMA انتخاب شده است که خصوصیات در جدول زیر ارائه ‌شده است.

 

جدول3-ب مقایسه آماره شوارتز بیزین الگوهایARIMA مختلف برای نرخ ارز

Pro	ضریب	متغیر
133/5	06/265	C
00/0	79/0	AR(1)
00/0	31/0-	MR(1)
00/0	82/0	R2
00/0	64/391	F
00/0	073/24	FARCH Test

منبع یافته‌های پژوهشگر

 

با توجه به نتایج به دست آمده باقی‌مانده‌های الگوی ARIMA دچار خودهمبستگی نیستند، آما مشکل واریانس همسانی دارند و بنابراین از الگوی گارچ برای تخمین رابطه واریانس ناهمسانی شرطی بین باقی‌مانده‌ای الگو استفاده می‌شود. الگوی گارچ مناسب ARIMA برای باقی‌مانده‌ها الگوی (1,1)GARCH است که نتایج به دست آمده براساس این الگو در جدول شماره 3-ج ارائه ‌شده است.

جدول 3-ج الگویGARCH(1,1) برای نرخ رشد اقتصادی

Pro	ضریب	متغیر
025/4	00/83-	C
052/0	51/0	RESD(-1)2
19/0	74/0	GARCH(-1)
00/0	0915/0	R2
86/89	08/0	FARCH Test

منبع یافته‌های پژوهشگر

 

جدول4-الف مقایسه آماره شوارتز بیزین الگوهای ARIMA مختلف برای نرخ رشد اقتصادی

3	2	1	0	AR MR
42/12	20/70	19/18-	0	0
81/92	21/19	65/9	180/17	1
33/20	51/20	27/23	18/17	2
64/85	21/61	19/18	62/17	3

منبع یافته‌های پژوهشگر

 

طبق آماره باکس جنکینز الگوی (1,1)ARIMA انتخاب شده است که خصوصیات این مدل در جدول 4-ب ارائه ‌شده است.

 

جدول4-ب مقایسه آماره شوارتز بیزین الگوهای ARIMA مختلف برای نرخ رشد اقتصادی

Pro	ضریب	متغیر
239/5	06/238	C
00/0	69/0	RESD(-1)2
00/0	27/0-	GARCH(-1)
00/0	84/0	R2
00/0	23/245	F
00/7	00/21	FARCH Test

منبع یافته‌های پژوهشگر

 

با توجه به نتایج به دست آمده باقی‌مانده‌های الگوی ARIMA دچار خودهمبستگی نیستند، آما مشکل واریانس همسانی دارند و بنابراین از الگوی گارچ برای تخمین رابطه واریانس ناهمسانی شرطی بین باقی‌مانده‌ای الگو استفاده می‌شود. الگوی گارچ مناسب ARIMA  برای باقی‌مانده‌ها الگوی (1,1)GARCH است که نتایج به دست آمده  بر اساس این الگو در جدول شماره ارائه ‌شده است.

جدول4-ج  الگویGARCH(1,1) برای رشد اقتصادی

Pro	ضریب	متغیر
023/4	00/59-	C
042/0	63/0	RESD(-1)2
016/0	82/0	GARCH(-1)
00/0	95/0	R2
55/1	06/0	FARCH Test

منبع یافته‌های پژوهشگر

 

1-3- نتایج حاصل از آزمون ریشه واحد

برای بررسی مانایی متغیرها از آزمون­های ریشه واحد لوین، لین و چو[xv] (2002)، ایم، پسران و شین[xvi] (2003)، فیلیپس و پرون^[xvii] (1988) و آزمون دیکی­فولر^[xviii] (2001) استفاده ‌شده است (جدول 4). فرضیه صفر این آزمون­ها، بیانگر نامانایی متغیرها است. بررسی مقادیر آماره­ها و احتمال پذیرش آن‌ها نشان می‌دهد که تمام متغیرها در سطح مانا بوده و دارای میانگین، واریانس و ساختار خود کوواریانس ثابت هستند.

 

جدول 4: نتایج آزمون ریشه واحد در سطح بر روی متغیرهای پژوهش

آماره آزمون PPF	آماره آزمون ADF	آماره آزمون IPS	آماره آزمون LLC	طول وقفه	متغیرها
644/121 (0000/0)	939/157 (0000/0)	543/27- (0000/0)	6432/21- (0000/0)	0	شاخص کل بورس
261/189 (0000/0)	382/149 (0000/0)	769/19- (0000/0)	630/6- (0000/0)	0	نرخدلار
537/135 (0000/0)	431/192 (0000/0)	831/25- (0000/0)	543/29- (0000/0)	0	قیمت سبد نفت خام اپک
241/1571 (0000/0)	542/1854 (0000/0)	791/72- (0000/0)	357/63- (0000/0)	0	رشد اقتصادی

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

4- تخمین الگو(مدل) وتجزیه‌وتحلیل داده­ها

بسیاری از پدیده­های اقتصادی ماهیتی پویا دارند و فرآیند تعدیل آن‌ها در قالب الگو­های پویا قابل الگو­سازی و بررسی است. الگوی رگرسیون پویای کیا از انواع الگو­های اقتصادسنجی هستند که امکان بررسی پویای الگو­های اقتصادی را فراهم می­سازند. این الگو شامل وقفه متغیر وابسته به ‌عنوان یکی از متغیرهای توضیحی هستند.

چارچوب آزمون الگوی خود رگرسیونی پویا به‌صورت زیر است:

 

 

در مدل‌های فوق اندیس t بیانگر زمان (ماه) و سایر متغیرها به ترتیب زیر می‌باشند:

که در آن ‌متغیر وابسته و متغیرهای مستقل شامل:  شاخص کل بورس یک دوره قبل، ، نرخ دلار، قیمت سبد نفت اوپک، ، نرخ رشد اقتصادی و ‌جزء خطا را نشان می‌دهد. به دلیل دارا بودن یک وقفه از متغیر وابسته به‌عنوان متغیر مستقل از روش GMM الگو تخمین زده شده است. نتایج تخمین الگوها در جدول 6 و 7 ارائه‌شده است.

 

جدول 5 : برآورد الگو به روش GMM

متغیرها	آماره t	انحراف معیار		ضریب		متغیرها
0000/0	440/40	0154/0		3242/0		TSE(-1)
0000/0	754/19	0082/0		453/0		Exchanget
0000/0	7916/5	07160/0		0546/0		GDPt
000/0	020/11	00366/0		0025/0		OPt
9345/0	2571/0	03753/0		0083/0		AR(1)
Effects Specification
Cross-section fixed (dummy variables)
431/11	Mean dependent var		5574/0		R-squared
341/13	S.D. dependent var		5451/0		Adjusted R-squared
23/1943	Sum squared resid		321/5		S.E. of regression
432/37	J-statistic		853/1		Durbin-Watson stat
000001/0	Prob(J-statistic)		13		Instrument rank
Inverted AR Roots

منبع:یافته های پژوهشگر

 

نتایج حاصل از برآورد الگو به روش GMM نشان می‌دهد در بلندمدت  هر چهار متغیر، یعنی شاخص کل یک دوره قبل، نوسانات رشد اقتصادی، نوسانات نرخ ارز و نوسانات قیمت نفت بر شاخص کل بورس اثر مثبت و معنادار دارد.، شاخص کل یک دوره قبل  با ضریب32/0،رشد اقتصادی با ضریب 054/0، نرخ ارزبا ضریب 45/0و قیمت نفت نیز با ضریب 0025/0بر شاخص کل بورس اوراق بهادار تهران اثر مثبت دارد.شاخص کل بورس، بیش­تر به ترتیب تحت تأثیرشاخص کل دوره قبل، نرخ رشد ارز، نرخ رشد اقتصادی و قیمت نفت قرار می­گیرد. با افزایش یک‌درصدی در نرخ شاخص کل یک دوره قبل، نرخ رشد ارز، نرخ رشد اقتصادی و قیمت نفت به ترتیب شاخص کل بورس اوراق بهادار به میزان 3242/0درصد، 453/0درصد،0546/0درصد و 0025/0درصد افزایش می­یابد. ضریب تعیین نیز نشانگر قدرت بالای توضیح­دهندگی متغیرهای مستقل است.

ضریب تعیین: ضریب تعیین یا R² معیاری است که قوت رابطه میان متغیرهای مستقل و متغیر وابسته را تشریح می­کند. مقدار این ضریب درواقع مشخص­کننده­ی آن است که چند درصد از تغییرات متغیر وابسته توسط متغیرهای مستقل مدل توضیح داده می‌شود. ضریب تعیین مدل پژوهش حاضر گویای آناست که 55 درصد از تغییرات شاخص کل بورس اوراق بهادار توسط چهار متغیر مستقل توضیح داده می‌شود.

ضریب تعیین تعدیل‌شده: نقطه‌ضعف ضریب تعیین این است که با افزایش تعداد متغیرهای مستقل وکنترلی مدل، مقدار آن نیز افزایش می­یابد. لذا برای رفع این مشکل، با تعدیل درجه­ی آزادی در مخرج کسر، ضریب تعیین تعدیل می‌شود. برخلاف ضریب تعیین، ضریب تعدیل‌شده تنها در صورتی‌که متغیر مستقل اثر معناداری بر متغیر وابسته داشته باشد، افزایش می­یابد و اثر متغیرهای بی­معنی را حذف می­کند. درنتیجه همیشه مقدار ضریب تعیین تعدیل‌شده کمتر یا مساوی ضریب تعیین به دست می­آید و نسبت به ضریب تعیین نیز معیار قابل ‌اتکاتری است.

آماره دوربین واتسون: پس از تخمین مدل می­توانیم برای تشخیص استقلال پسماندها، از آماره دوربین واتسون نیز استفاده کنیم. به‌طورکلی می­توان گفت که اگر مقدار آماره دوربین واتسون در فاصله­ی بین 5/1 تا 5/2 قرار داشته باشد، می­توان استقلال باقیمانده­ها را پذیرفت. با توجه به این­که آماره دوربین واتسون 85/1 به دست آمده است، پس در مدل پژوهش با مشکل خودهمبستگی جملات پسماند روبرو نیستیم.

 

نتیجه‌گیری و پیشنهادها

سازمان بورس اوراق بهادار به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ارکان بازار سرمایه در کشور می‌تواند ضمن تأمین منابع مالی مورد نیاز شرکت‌ها و هدایت پس‌اندازهای راکد در کشور و سوق دادن آن­ها به سمت تولید، رشد تولید و کاهش بیکاری را سرعت بخشد. با افزایش تعداد شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس و اوراق بهادار و تأمین مالی شرکت‌ها از طریق بازار سرمایه، این بازار ضمن کنترل سفته‌بازی،­ می­تواند با کاهش تقاضا برای تأمین مالی توسط این شرکت­ها از طریق سیستم بانکی به کنترل نرخ بهره و تورم کمک نماید. با توجه به یافته‌های پژوهش  افزایش نرخ ارز واقعی در طی زمان، باعث تقویت رقابت‌پذیری محصولات شرکت‌های بورسی در بازارهای داخلی و خارجی می‌گردد و درنتیجه شرکت‌های بورسی صادراتی با شدت بیشتر از لحاظ کسب سود و فزایش تولید تحت تأثیر قرار می‌گیرند. همچنین محصولات شرکت‌های بورسی غیر صادراتی نیز با افزایش نرخ ارز واقعیت وان رقابت‌پذیری بهتری در مقابل محصولات وارداتی خارجی کسب می‌کنند.از طرف دیگر افزایش نرخ ارز ارزش دارایی‌هایشرکت‌های بورسی را افزایش می‌دهند، در این حالت با افزایش نرخ ارز و بهبود وضعیت درآمدی شرکت­ها، تقاضا برای خرید سهام شرکت‌ها افزایش می‌یابد و درنتیجه منجر به افزایش شاخص کل بورس اوراق بهادار در طی زمان می‌گردد. هرچند افزایش نرخ ارز منجر به بروز تورم داخلی و افزایش هزینه واردات ماشین‌آلات و مواد اولیه و غیره می‌گردد، اما زمانی که افزایش نرخ ارز بسیار بیشتر از تورم داخلی باشد، قدرت رقابت‌پذیری شرکت‌ها را افزایش می‌دهد.بنابراین بانک مرکزی با کنترل نرخ تورم می‌توانند می‌تواند اثرات افزایش نرخ ارزبر شاخص کل بورش و رشد اقتصادی را تقویت نماید.

با افزایش قیمت نفت، انتظار افزایش رونق اقتصادی شکل می­گردد و این  انتظارات می­توانند زمینه افزایش شاخص قیمت سهام را فراهم آورد. از آنجایی‌که رشد اقتصادی باعث افزایش ظرفیت تولیدی و تقاضا در اقتصاد می‌گردد،بنابراین رشد اقتصادی مثبت تأثیر مثبت بر شاخص کل بورس اوراق بهادار می‌گذارد. چون بازار سرمایه در ایران ‌یک بازار بسته است، رشد اقتصادی می‌تواند محرک شاخص بورس باشد.

  اگر بازارهای مالی کارا باشند، در این صورت قیمت دارایی­های مالی باید تمام اطلاعات موجود قابل دسترس درباره­ی ریسک و بازده را آشکار سازند. در این شرایط انتظار می­رود دارایی­هایی که بازده­ مطمئن و نسبتاً بالا پیشنهاد می­کنند، قیمت­گذاری بالاتر داشته باشند.دو عامل در تعیین بازده حاصل از نگهداری سهم نقش دارند. اولین عامل حق سود سهم از درآمد شرکت است که اغلب به صورت سود تقسیمی پرداخت می­شود. دومین عامل سود یا زیانی است که از ارزش فروش مجدد سهم به دست می­آید. اگر قیمت سهم در دوره مالکیت افزایش یابد (یا کاهش یابد) در این صورت سود سرمایه (یا زیان) حاصل می­شود. البته، این بازده­ها قطعی نیستند. انگیزه خرید یا نگهداری یک سهم خاص باید بر مبنای بازده انتظاری آتی باشد، به شرط آن­که اطلاعات در همان زمان در دسترس باشند.  دلایل تغییرات شاخص بورس به دو دسته تقسیم می­شوند. اولی شامل هر عاملی است که می­تواند بر روی جریان پرداخت­های سود تقسیمی آتی تأثیر گذارد که به نوبه خود از سود شرکت به دست می­آید و می­تواند شامل هر چیزی از جمله پیشرفت­ تکنولوژیکی، تغییرات در ساختار مدیریت، مقررات خاص دولتی، وضعیت اقتصادی و تقاضای مصرف­کننده، شرایط رقبای شرکت و غیره باشد. دومی عبارت است از نرخ بهره، که هزینه­ی فرصت نگهداری سهم را نشان می­دهد، زیرا هر سرمایه­گذاری همیشه می­تواند به جای خرید سهام روی اوراق قرضه سرمایه­گذاری کند. نرخ بهره بالاتر بدان معنی است که پرداخت­های آتی سود تقسیمی به شدت تنزیل خواهند شد، که در این صورت قیمت سهم هم انتظار می­رود کاهش یابد.

شاخص کل بورس اوراق بهادار از در ابتدای سال 1398 و سه ماه اول سال 1399 به بالای یک‌میلیون و دویست هزار واحد، با رشد حدود 582 درصد مواجه بوده است. رشد بسیار بالای شاخص عمدتاً ناشی از بهبود در عملکرد مدیریتی، افزایش بهره‌وری، سودآوری و غیره شرکت­ها نبوده است،بله ناشیاز عوامل روانی، گروهی شدن رفتار معامله گران، بورس‌بازی، تمایل و افزایش شدید تقاضا برای خرید سهام منجر به شکل­گیری حباب در این بازار گردیده است. در صورت ترکیدن حباب در بازار بورس، می‌تواند منجر به شکل‌گیری بحران مالی غیرقابل‌کنترل در اقتصاد و کاهش چشم­گیر شاخص گردد. به سازمان بورس و اوراق بهادار و دولت پیشنهاد می­شود با شفاف­سازی، برنامه­ریزی و نظارت و کنترل بیشتر از بروز نوسانات و بازد­هی­های حبابی ممانعت به عمل آورد، تاضمن جلوگیری از بروز بحران در بازار بورس اوراق بهادار، سایر بازارها را با التهاب مواجه نسازد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

[1]- گروه مدیریت دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران، نویسنده مسئول.  [e-mail]

[2]- گروه  اقتصاد، دانشگاه تهران،تهران ،ایران.   [e-mail]

 

1. Demir
2. Garber
3. Mahapatra
4. Tansuchat et al
5. Gourène & Mendy
6. Hamilton
7. Humpe & Macmillan
8. Diamandis & Drakos
9. Ciner
10. Chen et al
11. Huang et al
12. Aloui et al
13. Zubairi
14. Saeed & Akhter
15. Levin, Lin and Chu (LLC)
16. Im, Pesaran and Shin (IPS)
17. Phillips & Perron (PP)
18. Dicky Fuller (ADF)

مراجع

• ابراهیمی، محسن؛شکری، نوشین(1390)بررسی تأثیر متغیرهای کلان اقتصادی بر قیمت سهام با تأکید بر نقش سیاست پولی. مدل‌سازی اقتصادی، دوره 5، شماره،1،45-23.
• ابو نوری، اسماعیل (1385) .اثر شاخص­های اقتصاد کلان بر شاخص قیمت سهام صنعت پتروشیمی، فصلنامه پژوهش‌های اقتصادی، شماره 21، 228-209.
• استادی،حسین(1395). عوامل مؤثر بر رشد اقتصادی ایران و اثر افزایش قیمت حاصل‌های انرژی،فصل‌نامه علمی پژوهشی، پژوهش‌های رشد اقتصادی، سال ششم ،شماره 24،129-141
• پدرام، مهدی؛ شیرین بخش، ماسوله شمس­اله؛ روستایی، آمنه(1393). بررسی اثر نامتقـارن تورم بر شـاخص قیمـت سـهام بـورس اوراق بهـادار تهـران، دانـش مـالی تحلیـل اوراق بهـادار مطالعات مالی، دوره 7 , شماره 22، 75-61
• حیدری، حسن؛ محمد زاده، یوسف؛ رفاح کهریز، آرش(1397). بررسی تأثیر نرخ ارزبر بازده سهام صنعت دارو در بورس اوراق بهادار تهران، فصلنامه علمی- پژوهشی مدیریت دارایی و تأمین مالی سال ششم، شماره دوم، ،56-35.
• خطیب سمنانی، محمدعلی؛ شجاعی، معصومه؛ غیاثی خسروشاهی، مسعود (1393).بررسی اثر نوسانات قیمت نفت خام بر شاخص بازدهی بورس اوراق بهادار تهران. فصلنامـه اقتصاد مالی، دوره 8، شماره 29،113-89.
• دهقانی،عبدالمجید؛ کامیابی،منیره(1398). چگونگی اثرگذاری متغیرهای اقتصادی بر بازدهی شرکت‌های بورسی در شرایط رونق و رکود بازار سرمایه. فصلنامـه اقتصاد مالی سال سیزدهم / شماره 44 ،166-147.
• رستمی محمدرضا و برخورداری فرناز (1393) بررسی تأثیر ریسک‌های مالی و بی‌ثباتی متغیرهای کلان اقتصادی بر سیاست تقسیم سود شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران، راهبری مدیریت مالی، شماره 6- 68-49
• فدایی نژاد، اسماعیل؛ فراهانی، رضا(1396). اثرات متغیرهای کلان اقتصادی بر شاخص کل بورس اوراق بهادار تهران. فصلنامـه اقتصاد مالی شماره 39،25-1
• فطرس، محمدحسن؛ هوشیدری، مریم(1395). بررسی تأثیر نوسانات قیمت نفت خام بر نوسانات بازدهی بورس اوراق بهادار تهرانرویکرد GARCH چند متغیره. پژوهش‌های اقتصاد انرژی ایران، دوره 5 شماره،18،177-147.
• کاویانی، میثم؛ سعیدی، پرویز؛ دیده­خانی، حسین؛ فخر حسـینی، سـید فخـر­الـدین. (1397). تأثیرشوک­های پایه پولی بر بازده قیمتی سهام شرکت‌های فعـال بورس، فصلنامه اقتصاد مالی،، دوره 12، شماره 42، 148-121.
• منافی انور، وحید؛ خداداد کاشی، فرهاد؛ بیابانی، جهانگیر؛ پاسبان،فاطمه.(1394). عوامل مؤثر بر تغییرات نرخ ارز واقعی و تأثیر آن بر شاخص رقابت‌پذیری در اقتصاد ایران (۹۲-۱۳۵۸).مقاله 1، دوره 9، شماره 32، پاییز 1394، 24-1.
• وکیلی فرد، محمدرضا؛ علی­فری، ملیحه(1394). تأثیر نوسانات نرخ ارزبر بازدهی شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران. فصلنامه اقتصاد مالی، دوره 9، شماره30 ،98-83.
• Aloui,Chaker; Jammazi,Rania &imen ,dakhlaoui.(2008).Crude Oil Volatility Shocks and Stock Market Returns. Journal of Energy Markets 1(3),69-96   
• Chen, N.F., Roll, R., Ross, S.A. (1986). Economic Forces and the Stock Market. Journal of Business 59, 383–403.
• Ciner, C. (2001).Energy Shocks and Financial Markets: Nonlinear linkages. Studies in Nonlinear Dynamics and Econometrics 5, 203–212.
• Demir,Caner .(2019) Macroeconomic Determinants of Stock Market Fluctuations: The Case of BIST-100. Economies,  7(1),1-14.
• Diamandis, P., & Drakos, A. (2011).Financial liberalization, exchange rates and stock prices: Exogenous shocks in four Latin America countries.Journal of Policy Modeling.33, 381-394.
• Dutta, A., Nikkinen, J. & Rothovius, T. (2017).Impact of oil price uncertainty on Middle East and African stock markets. Energy, 123, 189-197.
• Ftiti, Z., Guesmi, K. & Abid, I. (2016). Oil price and stock market co-movement: What can we learn from time-scale approaches? International Review of Financial Analysis, 46, 266-280.
• Garber, Peter M. (1990). Famous first bubbles. Journal of Economic Perspectives 4: 35–54. [CrossRef]
• Gourène, G. A. Z. & Mendy, P. (2018).Oil prices and African stock markets co-movement: A time and frequency analysis. Journal of African Trade, 5(1-2): 55-67.
• Hamdi, B., Aloui, M., Alqahtani, F. & Tiwari, A. (2019). Relationship between the oil price volatility and sectoral stock markets in oil-exporting economies: Evidence from wavelet nonlinear denoised based quantile and Granger-causality analysis. Energy Economics, 80, 536-552.
• Hu, C., Liu, X., Pan, B., Chen, B. & Xia, X. (2018). Asymmetric impact of oil price shock on stock market in China: A combination analysis based on SVAR model and NARDL model. Emerging Markets Finance and Trade, 54(8): 1693-1705.
• Huang, S., An, H., Gao, X. & Sun, X. (2017). Do oil price asymmetric effects on the stock market persist in multiple time horizons? Applied Energy, 185, 1799-1808.
• (2016). The International Energy Agency-World energy outlook.Retrieved on January 18, 2019 from https://www.iea.org /news room /news/2016/november/world-energy-outlook-2016.html.
• Ji, Q., Liu, B. Y., Zhao, W. L. & Fan, Y. (2018). Modelling dynamic dependence and risk spillover between all oil price shocks and stock market returns in the BRICS. International Review of Financial Analysis, doi:10.1016/j.irfa.2018.08.002.
• Kang, W., de Gracia, F. P. & Ratti, R. A. (2017). Oil price shocks, policy uncertainty, and stock returns of oil and gas corporations. Journal of International Money and Finance, 70, 344-359.
• Luo, X. & Qin, S. (2017). Oil price uncertainty and Chinese stock returns: New evidence from the oil volatility index. Finance Research Letters, 20, 29-34.
• Mahapatra ,Smita&. Bhaduri, Saumitra. N.(2018)Dynamics of the impact of currency fluctuations on stock markets in India: Assessing the pricing of exchange rate risks. Borsa_Istanbul Review, 19-1,15-23
• Saeed, S. & N. Akhter .(2014).Impact of Marcoeconomic Factors on Banking Index in Pakistan, 4 ( 6), 1201-1218.
• Seifollahi, Naser.(2020).The Effect of Asymmetric Fluctuations of Exchange Rate and Oil Price on Stock Index of Tehran Stock Exchange International Journal of Business and Development Studies 12(1),99-112.
• Tursoy, T. & Faisal, F. (2018).The impact of gold and crude oil prices on stock market in Turkey: Empirical evidences from ARDL bounds test and combined cointegration. Resources Policy, 55, 49-54.
• Wei, Y. & Guo, X. (2017).Oil price shocks and China's stock market. Energy, 140, 185-197.
• Wong, V. S. & El-Massah, S. (2018). Recent Evidence on the Oil Price Shocks on Gulf Cooperation Council Stock Markets. International Journal of the Economics of Business, 25(2): 297-312.
• Xiao, J., Zhou, M., Wen, F. & Wen, F. (2018). Asymmetric impacts of oil price uncertainty on Chinese stock returns under different market conditions: Evidence from oil volatility index. Energy Economics, 74, 777-786.
• Zhu, H. M., Li, S. F. & Yu, K. (2011). Crude oil shocks and stock markets: A panel threshold cointegration approach. Energy Economics, 33(5): 987-994.
• Zhu, H., Guo, Y., You, W. & Xu, Y. (2016). The heterogeneity dependence between crude oil price changes and industry stock market returns in China: Evidence from a quantile regression approach. Energy Economics, 55, 30-41.
• Zubairi H. Jamal.(2013).An Investigation of the Influence of Key Financial and Economic Indicators on Profitabililty of Cement Sector companies in Pakistan Available at http://ssrn.com/abstract.

 

 

 

 

یادداشت‌ها