سطح‎بندی میزان توسعه یافتگی شهرستان‎های استان همدان با رویکرد کاهش نابرابری‎های فضایی و منطقه‌ای

آمایش محیط

دوره 14، شماره 54، آذر 1400، صفحه 1-20   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

هادی رستمی¹؛ عباس ملک حسینی^{* 2}

¹هادی رستمی (دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‎ریزی شهری، واحد ملایر، دانشگاه آزاد اسلامی، ملایر، ایران)

²(دانشیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد ملایر، دانشگاه آزاد اسلامی، ملایر، ایران)

چکیده

 
بحث نابرابری توسعه در میان شهرها از موضوعاتی است که اخیراً در فرهنگ برنامه‎ریزی منطقه‎ای مطرح شده است و هنوز در کشور ما جایگاه چندان مشخصی ندارد. اگرچه به سادگی بتوان اظهار کرد که ناحیه‎ای از ناحیه‎ی دیگر از لحاظ توسعه، توسعه یافته‌تر یا عقب‌مانده‌تر است. ولی اندازه‌گیری کمی توسعه یافتگی کار ساده‎ای نیست. هدف از تحریر این مقاله تعیین درجه توسعه یافتگی شهرستان‎های استان همدان و تحلیل نابرابری‎های منطقه‎ای در این استان می‎باشد. روش پژوهش توصیفی – تحلیلی است و شاخص‎های مورد بررسی متشکل از پنج شاخص شامل بهداشتی – درمانی، اجتماعی و فرهنگی، آموزشی، اقتصادی (کشاورزی-دامداری)، جمعیتی، اشتغال، کالبدی و زیربنایی خدمات شهری می‎باشد.
جهت تعین درجه توسعه یافتگی شهرستان‎ها و نابرابری‎های فضایی از منطق فازی استفاده شده است. به این صورت که ابتدا در سه سطح پایگاه قوانین فازی بررسی شدند و در هر سال میزان توسعه یافتگی هر شهرستان مشخص شد و سپس با استفاده از روش ضریب اختلاف ویلیامسون روند نابرابری فضایی در استان تعیین شد. طی سال‎های 80 تا 93 نتیجه‎ای که از تحقیق فوق حاصل شد نشان می‎دهد که شهرستان همدان با 65/0 به عنوان برخوردارترین شهرستان در رتبه اول و شهرستان فامنین با 29/0به عنوان محروم‌ترین شهرستان در رتبه آخر شهرستان‎های استان می‎باشد. الگوی ساختار حاکم بر فضای استان همدان مرکز – پیرامون می‎باشد که این مسأله توجه هرچه بیشتر مسولان و برنامه‎ریزان را به توزیع برابری امکانات در شهرهای شمالی را معطوف می‎دارد.  

کلیدواژه‌ها

توسعه یافتگی؛ نابرابری‎های فضایی؛ منطق فازی؛ سطح بندی؛ همدان

مراجع

 

• امینی فسخودی،‎ ع . 1384 "کاربرد استنتاج منطق فازی در مطالعات برنامه‎ریزی و توسعه منطقه‎ای "دانش و توسعه . 17 . نیمه دوم سال 1384 : 39،‎ 43 .
• بابلی یزدی، م. رجی سناجردی، ح. (۱۳۸۹) نظریه‎های شهر و پیرامون؛ چاپ چهارم، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم اسایی دانشگاه‎ها (سمت).
• حسین زاده دلیر، ک.(1382)، برنامه‎ریزی ناحیه­ای، انتشارات سمت.
• چلبی، م. 1375، جامعه شناسی نظم . تهران : نشر نی.
• داداش پور، ه. علیزاده، ب. مدنی، ب. (۱۳۹۰) بررسی بر تحلیل روند توسعه یافتگی بر نابرابری­های فضایی در شهرستان‎های استان آذربایجان غربی. مجله‌ی علوم اجتماعی۵۳، ۲۰۸-۱۷۳.
• دهقان، ح. (۱۳۸۶) فرصت‎ها در تهدیدها برای آموزش و پرورش در مواجهه با نابرابری فضایی در نگهداری اطلاعات بر ارتباطات». مجله­ی تعلیم و تربیت- ۹۱، ۱۶۳-۱۳۳.
• رضوانی، م. صحنه، ب. 1384 "سنجش سطوح توسعه یافتگی نواحی روستایی با استفاده از روش منطق فازی (مورد: دهستان‎های شهرستان‎های آق قلا و بندر ترکمن)."روستا و توسعه. 3. پاییز 1384 :1، 15 –
• زیاری، ک. (۱۳۸۸) اصول و روش‎های برنامه‎ریزی منطقه‎ای چاپ هفتم، تهران: دانشگاه تهران.
• زیاری، ک. زنجیر جی، م. و سرخ کمال، ک. (۱۳۸۹)۔اسرائیل کلاسیک کارائی استان‎های کشور از لحاظ توسعه یافتگی با استفاده از روش DEA. مجله مدرس علوم انسانی - برنامه‎ریزی و آمایش فضا-۳، ۲۷۳- ۲۵۵.
• سازمان مدیریت و برنامه‎ریزی استان همدان، سالنامه آماری استان همدان، 1380.
• سازمان مدیریت و برنامه‎ریزی استان همدان، سالنامه آماری استان همدان، 1390.
• سازمان مدیریت و برنامه‎ریزی استان همدان، سالنامه آماری استان همدان، 1393.
• فرج زاده، م. 1386، تکنیک‎های اقلیم شناسی، تهران: خوشبین.
• فطرس، م. بهشتی فر،‎ م. (1385) تعیین سطح توسعه یافتگی استان‎های کشور و نابرابری بین آنها طی سالهای 1373 و 1383، نامه اقتصادی، شماره 57،‎ 122- 101.
• مرکز آمار ایران(۱۳80)، نتایج تفصیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن، شهرستان‎های استان همدان. تهران: روابط عمومی سازمان برنامه و بودجه.
• مرکز آمار ایران(1390)، نتایج تفصیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن، شهرستان‎های استان همدان. تهران: روابط عمومی سازمان برنامه و بودجه.
• معصومی اشکوری، ح. 1389،‎ اصول و مبانی برنامه‎ریزی منطقه ای، چاپ پنجم. تهران: پیام.
• میسرا، آر. پی، (1368)، توسعه منطقه ای روشهای نو، عباس مخبر، سازمان برنامه و بودجه، تهران.
• یاسوری، م. (۱۳۸۸) بررسی وضعیت نابرابری منطقه‎ای در استان همدان». محله‌ی جغرافیا و توسعه ناحیه‎ای شماره ۱۲ معمر ۲۲۲ – ۲۰۰۱: 20.
• احمدی،ب،‎ م. ربیعی، س. 1393. سطح‎بندی میزان توسعه یافتگی استان‎های کشور بر مبنای شاخص‎های حمل و نقل جاده‎ای با استفاده از تلفیق تکنیک‎های AHP و Topsis، فصلنامه آمایش محیط ملایر، 8(29): 98-75.
• صفی، س. نظریان، ا. 1393. نقش ساختار مدیریت شهری در توسعه فرهنگ شهر و شهرنشینی (مطالعه موردی: شهر همدان)، فصلنامه آمایش محیط، 8(29): 74-51.
• لطفی، ح. رشیدی، م. 1393. تحلیل و رتبه بندی استان‎های کشور ایران از نظر ظرفیت‎های راهبردی سرزمینی، فصلنامه آمایش محیط، 7(27): 165-144.
• Canderlaria, c., Daly, M. & Hale, G. (2009). Persistent Regional Inequality in China. Federal Reserve Bank of San Fran cisco
• Kanbur, R., Venables, A j., 2005. spatial Inequality and Development, Oxford: Oxford University Press.
• Purohit, B.C., (2008), Health and Human Development at Sub-state Level in India, the Journal of Socio-Economics, No. 37, PP. 2248-2260.