بررسی نهاد داوری سازمانی در حقوق ایران با رویکردی بر مبانی مشروعیّت آن

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

دوره 17، شماره 65، آذر 1400، صفحه 31-54   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2021.687042

نویسندگان

ام البنین حسن پور تیجی¹؛ عذرا انتخابیان^{* 2}

¹دانشجوی دکتری گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

²استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد مشهد، مشهد، ایران

چکیده

داوری سازمانی در جایی است که طرفین توافق می‎کنند موضوع اختلاف آنها تحت نظارت یک سازمان حقوقی، کنترل، اداره و مدیریت شود. در حقیقت بخلاف داوری موردی که با مراجعۀ اصحاب دعوا به شخص یا اشخاصی معیّن تحقّق می­یابد، نهاد داوری سازمانی با تشکیلات و قواعد داوری منسجم، و مکانیسمی متفاوت از داوری موردی، از مزایای غیر قابل انکاری از قبیل شیوۀ خدمات­رسانی به طرفین دعاوی در جهت انتخاب داور و نظارت بر روند صدور حکم برخوردار است. نظر به اهمیّت عملکرد این نهاد، علّت پرداختن به این موضوع، تبیین هر جه بیشتر و پرداختن به مبانی مشروعیّت آن می­باشد. ثمرۀ مطالعه حاضر که به روش تحلیلی صورت پذیرفته، آن است که آراء صادره از این نهاد، همچون آراء صادره از شورای حل اختلاف لازم الاجراء بوده و به نوعی می­توان آن را زیرمجموعه ای از شورای حل اختلاف قلمداد کرد. ضمن اینکه مشروعیت فعالیّت­های آن، مستفاد از اطلاق آیات، روایات و استدلال بر سیره و دلیل عقل، قابل استناد است. همچنین بنای عقلا بر اهتمام به امور غیر در زمان بروز منازعات، و استناد به قواعد فقهی در مقام ضرورت دفع ضرر وارده که مصداقی از احسان و نیکوکاری است، مشروعیّت فعالیّت سازمان موردنظر را تأیید می­ کند.

کلیدواژه‌ها

داوری؛ حکمیت؛ داوری سازمانی؛ داوری موردی؛ مبانی مشروعیّت

مراجع

قرآن کریم.

• ابن قدامه مقدسی (بی­تا)، أبو محمد، الکافی فی فقه الإمام المبجل أحمد بن حنبل. جلد4. بیروت – لبنان.
• ابن مکی عاملى (شهید اول)، محمد (1417)، الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة. جلد2. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دوم.
• ابن نجیم حنفی، زین الدین (بی­تا)، الاختیار لتعلیل المختار. جلد7. بیروت – لبنان: نشر دار المعرفة.
• ابوالصلاح حلبى، تقى الدین بن نجم الدین (1403)، الکافی فی الفقه. اصفهان: کتابخانه عمومى امام امیر المؤمنین علیه السلام، اول.
• ایزدی فرد، علی­اکبر؛ فلاح، اکبر؛ خزائی پول، صفر (1388)، مشروعیت قضاوت خصوصی براساس نهاد تحکیم. فصلنامه فقه و مبانی حقوق اسلامی، سال ششم، شماره هجدهم.
• بردبار، محمد حسن (1374)، چشم انداز داوری بین‎المللی. مجله کانون وکلا، شماره 156و 157.
• بلاذری، احمد بن یحیی (1998)، فتوح البلدان. بیروت: نشر دار و مکتبه الهلال.
• بیهقی، محمد بن حسین (1394)، تاریخ بیهقی. جلد 7. بی­جا: انشارات مهتاب.
• تمیمی مغربى، نعمان بن محمد (1385)، دعائم الإسلام. جلد2. قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام، دوم.
• تهانوى، محمدعلی (1158)،‌ کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم. جلد1. لبنان: مکتبة ناشرون‌.
• جعفرزاده، میرقاسم؛ ملائی کندلوس، فخراله (91)، استقلال تعهد انطباق کالاها با قرارداد از تعهد تحویل با تکیه بر کنوانسیون بیع دین بین­المللی کالا (1980 وین) و فقه امامیه، فصلنامه پژوهشهای فقه و حقوق اسلامی، سال نهم، شماره سی، صفحات 74-51.
• حائری، سید کاظم (1415)، القضا فی الفقه الاسلامی. قم: مجمع الفکر الاسلامی ، قم، اول.
• حرّ عاملى، محمد بن حسن (1409)، وسائل الشیعة. جلد27. قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام، اول.
• خویی، سید ابوالقاسم (1407)، مبانی تکمله المنهاج. جلد1. قم.
• دمیاطی، أبی بکر ابن السید (بی­تا)، حاشیة إعانة الطالبین. جلد4. بیروت – لبنان: نشر دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع.
• رشتی نجفى، میرزا حبیب الله (بی­تا)، کتاب الغصب. بی­جا.
• رضوانیان، اویس (1397)، مسئولیت حقوقی سازمانهای داوری ناشی از استنکاف از رسیدگی به اختلافات ارجاعی. مجله پژوهش حقوق خصوصی: سال هفتم، شماره بیست و چهارم.
• سرخسی، شمس الدین (بی­تا)، المبوسط. جلد11. بی­جا.
• سید مرتضی، علی بن حسین (1407)، ناصریات. تهران: مؤسسه الهدی.
• سیفی، سید جمال (1383)، اهمیّت داوری سازمانی در دعاوی تجاری بین‎المللی. تهران: مرکز انتشارات داوری ایران.
• شهیدی، جعفر (1363)، تاریخ تحلیلی صدر اسلام تا پایان امویان. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
• شیروی، عبدالحسین (1391)، داوری تجاری بین‎المللی. تهران: انتشارات سمت.
• صدوق، محمّد بن على بن بابویه (1406)، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال. قم: دار الشریف الرضی للنشر، دوم.
• ...................... (1413)، من لا یحضره الفقیه. جلد3. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دوم.
• طباطبایی، سیدحسین (1393)، قاعده احسان و مجرای آن در نظام حقوقی ایران. مجله جستارهای فقه و حقوق: سال اول، شماره دوم.
• طبری، محمد بن جریر (1362)، تاریخ طبری. جلد4. تهران: نشر اساطیر.
• طوسى، محمد بن حسن (1407)، الخلاف. جلد4. جلد2. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، اول.
• عاملى (شهید ثانى)، زین الدین بن على (1413)، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام. جلد14. جلد13. قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة، اول.
• عسگری، علیرضا؛ عامری سیاهویی، مصطفی (94)، ادله اعتبار اجتهاد در قاضی و نقد آنها، فصلنامه پژوهشهای فقه و حقوق اسلامی، سال یازدهم، شماره سی و نه، صفحات 80-61.
• علامه حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر (1414)، تذکرة الفقهاء. جلد9. قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام، اول.
• فاضل هندى، محمد بن حسن (1416)، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام. جلد2. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، اول.
• فخرالمحققین حلّى، محمد بن حسن بن یوسف (1387)، إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد. جلد4. قم: مؤسسه اسماعیلیان، اول.
• فرقانی، محمد کاظم (1378)، قاضی تحکیم. تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
• فروغی نیا، حسین؛ اشرفیان، علی (98)، مشروعیت رسیدگی به جرایم زیست محیطی ناشی از آلودگی مواد نفتی توسط محاکم، کیفری بین المللی از منظر فقه اسلامی، فصلنامه پژوهشهای فقه و حقوق اسلامی، سال شانزدهم، شماره پنجاه و هشت، صفحات 173 تا 191.
• قلی پور، حسن؛ احمدی، سیدمهدی؛ جعفری مته کلائی، محمدحسن (93)، بررسی اصل تعادل ترافعی (تناظر) در دادرسی قضایی و داوری تجاری بین­المللی، فصلنامه پژوهشهای فقه و حقوق اسلامی، سال دهم، شماره سی و هفت، صفحات 146-127.
• کاکاوند، محمد (1394)، جرح داوران دیوان داوری دعاوی ایران - ایالات متحده. تهران: موسسه مطالعات و پژوهش‎های حقوقی شهر دانش.
• کلینى، محمد بن یعقوب (1407)، الکافی. جلد7. جلد1. تهران: دار الکتب الإسلامیة، چهارم.
• لطفی، سعید (1384)، ضمان قهری، موجبات و مسقطات ضمان قهری در فقه و حقوق مدنی ایران. تهران: نشر مجد.
• ماوردی، أبو الحسن علی بن محمد (1419)، الحاوی الکبیر فی فقه مذهب الإمام الشافعی. جلد16. بیروت – لبنان.
• مجلسى، محمد تقى (1406)، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه. جلد6. قم: مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانبور، دوم.
• محقق حلّی، جعفر (1409)، شرایع الاسلام. جلد4. قم: انتشارات استقلال، قم، اول.
• محمدزاده اصل، حیدر (۱۳۷۹)، داوری در حقوق ایران. جلد1. تهران: ققنوس.
• محمدی گیلانی، محمد (بی­تا)، قضا و قضاوت در اسلام. قم.
• مرعشی، محمد حسن (1427)، دیدگاه‌هاى نو در حقوق. جلد1. تهران: نشر میزان.
• موسوی بجنوردی، محمد (1401)، قواعد فقهیه. جلد2. تهران: مؤسسه عروج.
• نجفى، محمد حسن (1404)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. جلد40. بیروت – لبنان: دار إحیاء التراث العربی، هفتم.
• نقیبی، سیدحسین (1383)، اهمّیت داوری سازمانی در دعاوی تجاری بین المللی، داوری نامه. انتشارات مرکز داوری اتاق بازرگانی، شماره 1.
• نیکبخت، حمیدرضا (1388)، داوری تجاری بین‌المللی آیین داوری. تهران: موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی.
• هنری، دووریز (1376)، داوری تجاری بین‎المللی. ترجمه: محسن محبی، مجله حقوقی دفتر خدمات بین‎المللی جمهوری اسلامی ایران، شماره 21.
• هوشمند فیروزآبادی، حسین؛ بطحایی، فرهاد (96)، بررسی ماهیت فقهی داوری، فصلنامه پژوهشهای فقه و حقوق اسلامی، سال سیزدهم، شماره چهل و هشت، صفحات 192-171.