افتراقات مذاهب اسلامی حول مانعیت قتل برای ارث بری قاتل در‌مواجهه با خلاء های قانونی

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

دوره 17، شماره 65، آذر 1400، صفحه 193-212   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2021.687048

نویسندگان

فاطمه قدرتی^{* 1}؛ سید مهدی جوکار¹؛ محمدعلی آوند²

¹استادیار گروه الهیات، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران

²دانش‌آموخته سطح چهار حوزه علمیه قم و کارشناسی ارشد فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه یاسوج

چکیده

قانون مدنی ایران و مذاهب اسلامی‌ در‌اصل محرومیت قاتل از ترکه مقتول اتفاق نظردارند لکن درذیل آن جزئیات و فروعات متعددی مطرح کرده که حاکی از وجود اختلافات زیاد در‌این زمینه است و همین امر باعث شده تا ازحیث عملی نتایج متفاوتی در‌آرای فقهی و رویه قضایی دادگاه ها ایجاد شود. مثلاً امروزه دادگاه محرومیت را درانواع قتل اجرا می‌‌کند حال آنکه میان مذاهب و حتی فقهای یک مذهب اختلافات دامنه‏داری وجود دارد، همچنین وضعیت ارث‌بری هنگام معاونت درقتل، حدود محرومیت ازترکه زمانی که قصدجنایی مفقود است، اثر قتل حاجب و نیز شروط لازم جهت محرومیت و حدود محرومیت در‌انواع قتل ازدیگر ابهامات فقهی و قضایی می‌باشد.
دراین پژوهش دیدگاه‌ها در‌هر بحث به‌تفکیک ارائه و ضمن نقد و تحلیل آنها تفاوت نظرات استخراج‌شده است. در‌رابطه با برخی موضوعات همچون معاونت قاتل، کشتن حاجب، قتل بدون قصد جنایی، آثار فقهی یا مسکوت است و یا دیدگاه‌ها به‌نحو مختصر آمده که به‌تبع آن، خلأهای قانونی، باب اجتهادی واستنباطی دادگاه‌ها را بازخواهد کرد که متعاقباً در‌این پژوهش پیشنهاداتی درموارد پیش‌گفته ارائه شده‌است.

کلیدواژه‌ها

قاتل؛ ترکه؛ معاونت در‌قتل؛ مشارکت در‌قتل؛ قتل حاجب

مراجع

1. ابن براج، عبدالعزیز (1406). المهذب. قم: المطبعة جامعة المدرسین.
2. ابن‌رشد القرطبی، محمد (1409). بدایة المجتهد ونهایة المقتصد. بیروت: دار المعرفة.
3. ابن‌عابدین، محمدأمین (1412). رد المحتار على الدر‌المختار. بیروت: دارالفکر.
4. ابن قدامه، عبدالله بن أحمد (1388). المغنی. قاهره: مکتبة القاهرة.
5. ابن قدامه، عبد اللّه (1414). الکافی فی فقه الامام‌ احـمد‌، بـیروت: انتشارات دار الکتب العلمیه.
6. ابن مرتضی، احمدبن یحیی (1368). البحر الزخارالجامع لمذاهب علماء الامصار. مصر: مکتبه‌الخانجی.
7. ابن منظور، محمد بن مکرّم (1405). لسان العرب، قم: نشر‌ ادب الحوزه.
8. ابن‌نجیم، زین العابدین ابراهیم (1996). الاشباه و النظائرعلی مذهب ابی‌حنفیه النعمان. قاهره: موسسه الجلسی و شرکاء.
9. اصبعی، مالک بن انس (1370). الموطأ، [بی‌جا]: انتشارات دار احیاء الکتب العربیه.
10. امامی، حسن (۱۳۷۹). حقوق مدنی. تهران: انتشارات اسلامیه.
11. اندلسی، ابن حزم (1408). المحلّی بالآثار، بیروت: انتشارات دار الکتب العلمیه.
12. بهوتی حنبلی، منصور (1418). کشاف القناع. لبنان: نشرعالم الکتب.
13. جرجانی، الشریف (1373). شرح سراجیه، مصر: نشر مصطفی البابی.
14. جعفری لنـگرودی، مـحمد‌ جـعفر (1363)‌. ترمینولوژی حقوق. تهران: انـتشارات گنج دانش.
15. جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1384). ارث. جلد اول، انتشارات گنج دانش، چاپ پنجم.
16. حرّ عاملی، محمد بن الحـسن (بـی‌تا‌). وسـایل. بیروت‌: نشر دار احیاء.
17. حسینی عاملی، محمد جواد بن محمد (1226). مفتاح کرامه. بیروت: انتشارات دارا‌لاحیا التراث العربی.
18. حلّى، یحیى بن سعید (1405)، الجامع للشرائع. قم: مؤسسة سید الشهداء العلمیة.
19. خویی، سید ابو القاسم (بی‌تا). منهاج الصالحین. قم‌: چاپ مهر‌.
20. خوانساری، سید احمد(بی تا). جامع المدارک. قـم: نشر اسلامی.
21. سرخسی، محمد بن أحمد (1398). المبسوط. 30 جلد، بیروت: دار المعرفة.
22. شهید اول، مکی عاملی، محمد (بی‌تا). الدروس الشرعیه. تهران: انتشارات صادقی.
23. شهید ثانی، جبلی عاملی، زین الدین (1388). روضه البهیه فی شرح لمعه الدمشقیه. بیروت: درالعلم الاسلامیه.
24. سـید مـرتضی، علی بن الحسین (1415). الانتصار‌. قم‌: انتشارات‌ مؤسسهء النشر الاسلامی.
25. شافعی، احمدبن ادریس (1403). الام. بیروت: دارالفکر.
26. شربینی خطیب، محمد (1377). مغنی المحتاج فی شرح المنهاج. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
27. شوکانی، محمدعلی (1357). نیل الأوطار من أسرار منتقی‌الأخبار. مصر: مطبعةالعثمانی.
28. شیخ الاسلام، محمد (1380). راهنمای مذهب شافعی. 2جلد، تهران: موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران
29. صدوق، محمد (1415). المقنع. قم: مؤسسه الامام الهادى علیه السلام.
30. صدوق، محمد (١٤١٣) ، من لایحضره الفقیه، قم: دفتر انـتشارات اسـلامی.
31. طباطبایی، علی (1404). ریاض المسائل‌ فی‌ بیان الاحکام بالدلایل. قم: انتشارات‌مؤسسهء ال البیت(ع).
32. طوسی، محمد بن الحسن (1417). الخلاف فی الفقه. قم: انتشارات مؤسسهء‌ النشر‌ الاسلامی.
33. طوسی،ابن جعفر محمد بن الحسن (1365). تهذیب الحکام. تهران:دار الکتب الاسـلامیه.
34. طاهر زاده، احمد علی (1379 ). موانع ارث در‌قانون مدنی ایران و مطالعه تطبیقی با دیگر فرق اسلامی. پایان نامه دوره کارشناسی ارشد، دانشگاه امام صادق (ع).
35. عـدل، مـصطفی (١٣٧٣). حقوق مدنی. قزوین‌: انتشارات‌ بحرالعلوم.
36. علامه حلی، حسن‌ (1374). مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة. قم: موسسة النشر الاسلامی.
37. عمر، عبد اللّه (1436). احکام المواریث فـی الشـریعه الاسلامیه. مـصر‌: اسکندریه‌، دار المعارف.
38. عمید، موسی (بی‌تا). ارث در‌حقوق مدنی ایران. تهران: انتشارات پیروز.
39. غفوری نژاد محمود، نورفیروزجاه ام کلثوم (1388). بررسی فقهی مانعیت قتل از ارث در مذاهب خمسه. فصلنامه فقه و تاریخ تمدن، ش19، صص167-145.
40. قاسم‌زاده، مرتضی؛ ره‌پیک، حسن؛ کیایی، عبدالله (1384). تفسیر قانون مدنی. تهران: انتشارات سمت.
41. قنوجی بخاری، حمد صدیق حسن خان (1413). للروضة الندیة شرح الدرر البهیة. الریاض: مکتبة الکوثر.
42. کاتوزیان، ناصر (1380 الف)، شفعه ـ وصیت ـ ارث. تهران: انتشارات دادگستر.
43. کاتوزیان، ناصر (1380ب)، قانون مدنی در‌نظم حقوقی کنونی. تهران: انتشارات دادگستر.
44. کاشف الغطاء، محمدحسین (بی‌تا). تحریر المجلة. 2جلد، تهران و قم، مکتبة النجاح و مکتبة الفیروزآبادی.
45. کلینی، ابی جعفر، محمد بن یعقوب بن اسحاق (بی تا). الفروع الکافی. تهران: انتشارات اسلامیه.
46. مفید، محمد بن نعمان (1410). المقنعه. بیروت: موسسه دار الشیعه.
47. محقق حـلی، نجم الدین (1410). شرایع الاسلام. بـیروت: مـوسسه فـقه الشیعه.
48. محمصانی، صبحی‌رجب (1980). فلسفة التشریع فی الاسلام. بیروت: دارالعلم للملایین.
49. مغنیة، محمدجواد (1383). الفقه علی مذاهب الخمسه. قم: دارالحسنین علیهماالسلام
50. موسوی خمینی‌، سید روح‌ اللّه (بی‌تا). تحریر الوسیله. قم: انتشارات دار الکتب العلمیه.
51. مسجد سرایی، حمید، (1392). بازپژوهی ادلّه مانعیت قتل خطائی از ارث. فصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی، دوره 5، ش9، صص160-137.
52. نراقی‌، ملا احمد (١٤١٥). مستند الشیعه فـی احـکام الشـریعه. 19 جلد، قم: مؤسسۀ آل البیت.
53. نجفی، محمدحسن (1398). جواهر الکلام فی‌شرح شرایع الاسلام. 39 جلد، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
54. نووی، یحیى بن‌شرف (1997م) المجموع شرح المهذب. 23 جلد، بیروت: دار الفکر.