بررسی سن بلوغ و مفهوم‌شناسی آن از منظر فقه امامیه

مطالعات فقهی و فلسفی

دوره 13، شماره 49، فروردین 1401، صفحه 1-21   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

محمد نوری¹؛ حسین احمری^{* 2}؛ سیدمحسن رزمی³

¹دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

²دانشیار، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

³استادیار، دانشکده الهیات، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی سن بلوغ و مفهوم‌شناسی آن از منظر فقه امامیه است. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی بوده و نتایج حاکی از آن است که در قرآن کریم هیچ اشاره اثباتی و سلبی به سن خاصی برای اثبات بلوغ نشده است. ذکر انبات و احتلام به‌عنوان علائم طبیعی بلوغ در این آیات و مطرح نکردن سن خاص، نشانگر عدم مدخلیت سن در تعیین بلوغ است. سوال این است که آیا  سن بلوغ، صرفاً یک تعیین شرعی و تعبدی است و یا بر اساس تحولاتی است که در نوجوانی هر انسانی رخ می‌دهد؟ اگر تعبدی محض نیست، پس عواملی مانند زمان، مکان، تغذیه، اقتصاد و... در آن دخیل می‌باشند. بررسی آراء فقهای متقدم و متأخر بیانگر این است که بلوغ، یک مسئله تعبدی نیست، بلکه یک موضوع خارجی است. علائم و امارات شارع مقدس برای بلوغ، موضوعیت ندارد، بلکه طریقیت دارند.

کلیدواژه‌ها

بلوغ؛ سن؛ بلوغ دختران؛ بلوغ پسران؛ بالغ

مراجع

ابن عاشور، محمد بن ظاهر (1240ق). التحریر و التنویر (تفسیر ابن عاشور). بیروت: مؤسسه التاریخ العربی، ج 4.

اردبیلی، احمد (1404ق). مجمع الفائده و البرهان. قم: موسسه النشر الاسلامی، ج1،9.

انیس ابراهیم (1392ق). المعجم الوسیط. قاهره: بی‌نا، چاپ دوم.

بجنوردی، سید محمدحسن (1389ق). قواعد الفقهیه. نجف: مطبعه الاداب، ج4.

بحرانی، آل عصفور (1405ق). الحدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره. قم: دفتر انتشارات اسلامی، وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، ج20.

بخاری، مسلم (1410ق). صحیح البخاری. قاهره: بی‌نا، چاپ دوم، ج7.

جصاص، احمد بن علی (1415ق). احکام القرآن. بیروت: دارالکتب العلمیه، ج5.

جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1348). ترمینولوژی حقوق. تهران: دانشگاه تهران، ج2.

جوهری، اسماعیل (1376ق). الصحاح، تاج اللغه و صحاح العربیه. تهران: بی‌نا، ج4.

حسینی جرجانی، امیرابوالفتوح (1404ق). آیات الاحکام. تهران: انتشارات نوید، ج2.

حسینی عاملی، سید جواد (بی‌تا). مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه. بیروت: موسسه آل البیت لاحیاء التراث، ج5.

حلی، ابوجعفر محمدبن منصور (1405ق). السرائر حاوی لتحریر الفتاوی. قم: موسسه النشر الاسلامی، ج1.

حلی، ابوجعفر محمدبن منصور (1429ق). اجوبه مسائل و رسائل فی مختلف فنون المعرفه. قم: بی‌نا.

حلی، حسن بن یوسف (1416ق). مختلف الشیعه فی احکام الشریعه. قم: مکتبه الاعلام الاسلامی، ج36.

حلی، حسن بن یوسف (بی‌تا/ج). تذکره الفقهاء. قم: مکتبه المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه، ج2.

خمینی، سید روح‌الله (1385). تحریر الوسیله. قم: موسسه مطبوعات دارالعلم، ج2.

خوانساری، سید محمد (1364). جامع المدارک فی شرح المختصر النافع. قم: اسماعیلیان، ج3.

خوئی، سید ابوالقاسم (1418ق). التنقیح فی شرح العروه الوثقی. قم: التوحید للنشر، ج33.

رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر (1420ق). مفاتیح الغیب. بیروت: دارالاحیاء التراث العربی، ج13.

 راغب اصفهانی (1361). المفردات فی غریب القرآن. ترجمه سید غلامرضا خسروی حسینی. تهران: کتابفروشی مرتضوی، ج1.

سبزواری، عبد الأعلی (1413ق). مهذّب الأحکام فی بیان الحلال و الحرام. قم: مؤسسه المنار، ج21.

سعدی، ابوحبیب (1408ق). قاموس الفقهی. دمشق: دارالقلم، چاپ دوم.

 شهید ثانی (1414ق/ الف). مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلامی. بیروت: موسسه المعارف الاسلامیه، ج4.

شهید ثانی (1414ق/ب). روضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه. بی‌جا: بی‌نا.

 شیخ حرعاملی (1397ق). وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه. تهران: مکتبه الاسلامیه، چاپ چهارم، ج1،13.

شیخ صدوق (1362). الخصال. قم: دفتر انتشارات اسلامی، وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، ج4.

شیخ صدوق (1369). من لایحضره الفقیه. ترجمه صدربلاغی و محمدجواد غفاری. تهران: نشر صدوق، ج2.

شیخ صدوق (1413ق). من لایحضره الفقیه. قم: دفتر انتشارات اسلامی، وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، ج2، چاپ دوم.

شیخ مفید (بی‌تا). المقنعه. قم: موسسه النشر الاسلامی.

طبرسی، فضل بن حسن (1351). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. ترجمه احمد بهشتی. تهران: انتشارات فراهانی، ج4،

طوسی، محمد بن حسن (1364). تهذیب الاحکام. تهران: دارالکتب الاسلامیه، ج2.

طوسی، محمد بن حسن (1377ق). الخلاف فی الفقه. تهران: انتشارات رنگین، چاپ دوم، ج1.

طوسی، محمد بن حسن (1387ق). المبسوط فی الفقه الامامیه. تهران: مطبعه الحیدریه، ج2-1.

طوسی، محمد بن حسن (بی‌تا/ الف). النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوی. قم: انتشارات محمدی.

طوسی، محمد بن حسن (بی‌تا/ب). التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دارالاحیاء التراث العربی، ج4، 6.

غربال، محمد شفیق (1972م). موسوعه العربیه المیسره. قاهره: دارالشعب، چاپ دوم.

فراهیدی، خلیل بن احمد (1410ق). کتاب العین. قم: نشر هجرت، چاپ دوم، ج3.

فضل اله، سید محمدحسین (1419ق). تفسیر من الوحی القرآن. بیروت: دارالملاک للطباعه و النشر، ج7، 9.

فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی (بی‌تا). مفاتیح الشرایع فی فقه الامامیه. قم: کتابخانه  آیت‌الله مرعشی نجفی، ج1.

فیومی، احمد بن محمد (1414ق). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر. قم: موسسه دار الهجره، چاپ دوم.

قرائتی، محسن (1374). تفسیر نور. تهران: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، ج8.

قمی، محمد بن محمدرضا (1368). کنز الدقائق و بحر الغرائب. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی، ج3.

کلینی رازی، ابوجعفر محمد بن یعقوب (1406ق). الفروع من الکافی. قم: دارالکتب الاسلامیه، ج2.

کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق). الکافی (ط- الاسلامیه). تهران: دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ج3.

مجلسی، محمدباقر (1406ق). ملاذ الاخیار. قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی، ج15، 4.

محدث نوری، میرزا حسین (1408ق). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل. بیروت: موسسه آل البیت، ج1، 13.

محقق حلی، نجم‌الدین (1377). مختصر النافع. تهران: محمد نجفی یزدی، ج2.

مرعشی، سید محمدحسن (1375). دیدگاه‌های نو در حقوق کیفری اسلام. تهران: نشر میزان.

مصطفوی، حسن (1430ق). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران: مرکز الکتاب للترجمه و النشر، جلد 1 -2.

مقری، احمد بن محمد (1414ق). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی. قم: منشورات دارالهجر، ج2.

موسوی بجنوردی، سید محمد (1378). بلوغ. متین، شماره 2.

مهریزی، مهدی (1376). بلوغ دختران. قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.

نجفی، محمدحسن (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام. بیروت: دار احیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ج26.

یزدی، سید محمدکاظم (1409ق). العروة الوثقى. لبنان: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‌، ج 2.