پدیدارشناسی دگرگونی، پیوستگی و پایایی مفهوم شهر و خاطره در مرکز تاریخی تهران از منظر معماران، مورخان و اصحاب هنر

فصلنامه علمی مطالعات میان فرهنگی

مقاله 2، دوره 15، شماره 44، آذر 1399، صفحه 51-76   

نوع مقاله: علمی_ پژوهشی

نویسندگان

سیدعبدالهادی دانشپور^{* 1}؛ مهران علی الحسابی²؛ مصطفی حسینی کومله³

¹دانشیار ،دانشکده معماری و شهرسازی ،دانشگاه علم و صنعت، تهران، ایران

²دانشیار ،دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت، تهران، ایران

³دانشجوی دکتری شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت، تهران، ایران

چکیده

شهرهای ایرانی در دوران معاصر در پی دگرگونی ارزشها و اعوجاج آداب فکری و زیستی و تغییر رابطه انسان با جهان و طبیعت، انسجام دیرینه کالبدی، اجتماعی و فرهنگی خود را در معرض خطر می‌بینند. در چنین شرایطی خاطرات جمعی رو به فراموشی نهاده و روح و مفهوم شهر بکلی دگرگون می‌گردد. هدف از نوشتار حاضر، مطالعه دگرگونی، پیوستگی و پایایی مفهوم شهر و خاطره جمعی در مرکز تاریخی تهران است. روش پژوهش کیفی و راهبرد آن پدیدارشناسانه است. در این نوشتار، ضمن مروری بر نوشتگان مرتبط با خاطره جمعی، دگرگونی، پیوستگی و پایایی، یک چارچوب نظری برای انجام مطالعه پدیدارشناسانه تدوین گردیده و بر پایه آن مصاحبه‌ عمیق نیمه‌ساختاریافته با معماران، هنرمندان و مورخان زاده و زیسته مرکز تاریخی تهران انجام شده است. نتایج این پژوهش، دربرگیرنده گونه-بندی خاطرات جمعی، دسته‌بندی نشانه‌ها و علل تغییر محدوده تاریخی تهران است. در این پژوهش به عواملی همچون تداوم حس و حال برخی محلات تاریخی، تداوم حضور پایگاههای مذهبی و تداوم بخشهایی از سنت معماری به عنوان راز پیوستگی مفهوم شهر در طول زمان اشاره گردیده و عناصری همچون سایه مستدام البرز، خیابان ولیعصر، ابنیه تاریخی، پارک شهر، بازار و بازارچه‌های تاریخی به عنوان ضامن پایایی شهر معرفی می‌گردند. همچنین می‌توان آستانه بهینه دگرگونی، پیوستگی و پایایی در مرکز تاریخی شهر را در حدود غلبه مرمت بر تخریب و نوسازی، فرهنگ پیرایش به جای آرایش، حفظ شخصیت مرکز تاریخی، سبک زندگی و سکونت اصیل در جریان تغییرات و عدم غلبه سوداگری بر نیازهای واقعی تعریف کرد.

کلیدواژه‌ها

خاطره جمعی؛ دگرگونی؛ پیوستگی؛ پایایی؛ مرکز تاریخی تهران

مراجع

هشتی، سیدمحمد (1395). داستان تهران، تهران: دفتر پژوهش های فرهنگی، چاپ اول.
پیرنیا، محمدکریم (1382 ). سبک شناسی معماری ایرانی، تدوین: غلام حسین معماریان، تهران: نشر پژوهنده، نشر معمار، چاپ دوم.
حبیبی، سیدمحسن (1383).از شار تا شهر: تحلیلی تاریخی از مفهوم شهر و سیمای کالبدی آن تفکر و تأثر، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ پنجم.
حسینی کومله، مصطفی؛ ستوده علمباز، فاطمه (1392). «نقش خاطره جمعی در باززنده سازی بافت های شهری: ارائه راهکار در خصوص ناحیه تاریخی لاهیجان»، هنرهای  زیبا، معماری و شهرسازیDOI: 10.22059/jfaup.2013.51684 ،79-70 ،(4)18 
دانایی فرد، حسن؛ کاظمی، سید حسین (1390). پژوهش های تفسیری در سازمان: استراتژی های پدیدارشناسی و پدیدارنگاری، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع)، چاپ اول.
شایگان، داریوش (1391). افسون زدگی جدید: هویت چهل تکه و تفکرسیار، ترجمه فاطمه ولیانی، تهران: نشر فرزان روز، چاپ هفتم.
شایگان، داریوش (1392). در جستجوی فضاهای گمشده، تهران: نشر فرزان روز، چاپ اول.
شایگان، داریوش (1393). بت های ذهنی و خاطره ازلی، تهران: نشر فرزان روز، چاپ نهم.
علیالحسابی، مهران؛ دانشپور، سیدعبدالهادی؛ حسینی کومله، مصطفی (1398). « فرآیند تدقیق عنوان پژوهش مسئله-محور و بوم- خاست دکتری در ایران: تعریف پژوهش پیرامون خاطره جمعی در شهر ایرانی». فصلنامه برنامه ریزی توسعه شهری و منطق های، (10(4) منتشر شده در مرداد 1400).
 doi: 10.22054/urdp.2021.59825.1306

غنائی، معصومه؛ رازقی، علیرضا (1399). «تأثیرشناسی مداخلات شهری بر خاطرات جمعی جامعه بومی در بازار تاریخی مشهد»، نامه معماری و شهرسازی، 12(26). .66-49

کرسول، جان دبلیو (1391). پویش کیفی و طرح پژوهش: انتخاب از میان پنج رویکرد، ترجمه حسن دانایی فرد و حسین کاظمی، تهران: انتشارات صفار-اشراقی، چاپ اول.
گلرخ، شمین؛ باقری، مهسا (1399). « فضای عمومی یادمانی، تجسم کدام خاطره .82 -67 ،(91)30 ،صفه»، جمعی

گلکار، کورش (1380). «مولفه های سازنده کیفیت طراحی شهری»، صفه، (32)11 .38-65 ،
مدیری، آتوسا؛ اشرفی زنجانی، آلاله (1393). «باززنده سازی خاطرات جمعی در بازسازی پس از بلایای طبیعی و ... با تکیه بر هویت مکان»،فصلنامه مسکن و محیط  روستا.(145)33 ،62-45
نقیبزاده، احمد؛ فاضلی، حبیباالله (1385). درآمدی بر پدیدارشناسی به مثابه یک روش علمی»، پژوهشنامه علوم سیاسی، 1(2 )،30-53.
نوربرگ-شولتز، کریستین (1394). روح مکان: به سوی پدیدارشناسی معماری، ترجمه محمدرضا شیرازی، تهران: رخدادنو، چاپ پنجم. 

Boyer, M. C (1994). The city of Collective Memory: Its Historical Imagery and Architectural Entertainments. Cambridge, Mass: the MIT Press
Canter, D (1977). the Psychology of Place. London: Architectural Press
Casey, E. S.(2000). Remembering: a Phenomenological Study. Bloomington, Ind.: Indiana University Press
Creswell, J. W( 2007). Qualitative Inquiry and Research Design: Choosing Among Five Approaches (3rd Ed), Thousand Oaks, CA: Sage.
Eyerman, R(2002). Cultural Trauma: Slavery and the Formation of African American Identity. Cambridge university press, Cambridge, UK
Halbwachs, M. 1980[1950]. The Collective Memory. translated by Francis JD JV, Vid YP. Harper & Row Colophon Books, New York, USA
Halbwachs, M. 1992 [1925]. The Social Frameworks of Memory. In: Lewis AC (ed) On collective memory (translated by Lewis AC). The
University of Chicago Press, Chicago, USA. Linkoln, Y. S. and E. G. Guba. 1985. Naturalistic Inquiry. Beverly  Hills, CA: Sage.

Lowenthal, D( 2015). the Past is a Foreign Country (Revisited). Cambridge University Press
Misztal, B.A(2003). Durkheim on Collective Memory. Journal of Classical Sociology. 3(2).123-143
Misztal, B. A(2009). Collective Memory in a Global age: Learning How and What to Remember. Current Sociology. 58(1). 2-22.
Norberg-Shulz, C(2015). Genius Loci: Towards a Phenomenology of Architecture. Translated by Mohammadreza Shirazi. Tehran: Rokhdad-eNou. [in Persian]
Olick, J. K(2006). Products, Processes, and Practices: A NonReificatory Approach to Collective Memory. Biblical Theology Bulletin: A Journal of Bible and Theology. 36 (1). :5-14.
Olick, J. K; V. Vinitzky-Seroussi and D. Levy ( 2011). the Collective Memory Reader, Oxford University Press
Rossi, A.(1982) The Architecture of the city. the MIT press. Cambridge, Massachusetts, USA
Wilson, R.(2005). Collective Memory, Group Minds and the Extended Mind Thesis. Cognitive Processing. No.6: 227-236.
Zerubavel, E.(2003). Time Maps: Collective Memory and the Social Shape of the Past. Chicago: Chicago University Press