جُستاری در دیدگاه‌های رادویانی و ارتباط ترجمان‌ البلاغه با محاسن ‌الکلام

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

دوره 15، شماره 60، دی 1400، صفحه 201-219   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/clq.2021.687403

نویسندگان

رضا قاسمی¹؛ امیرحسین همتی^{* 2}؛ اصغر رضاپوریان³

¹دانشجوی دکترا، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد شهرکرد، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرکرد، ایران

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد شهرکرد، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرکرد، ایران

³استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد شهرکرد، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرکرد، ایران

چکیده

ملت‌های اهل ادب در پی ارتباطات فکری و فرهنگی ناگزیر از تأثیر و تأثرند. یکی از جلوه‌های تأثیرپذیری در گستره فرهنگ اسلامی، بی‌گمان در حوزه بلاغت نمایان است. نظریه بینامتنیت درباره روابط و تأثیر و تأثرات متون از یکدیگر بحث می‌کند؛ بر اساس این نظریه، هیچ متنی متکی به خود نبوده و به نحوی با متون پیش از خود ارتباط دارد. کتاب «ترجمان البلاغه» یکی از آثار برجسته بلاغت زبان فارسی است که طبق شواهد موجود، به عنوان اولین اثر بلاغی مطرح شده و تا به امروز باقی مانده است. این اثر ارزشمند جایگاه ویژه‌ای در بلاغت فارسی دارد و اغلب کتب بلاغی نیز متأثر از این کتاب شده‌اند. هرچند مؤلف در نگارش «ترجمان البلاغه»، صاحبنظر و نوآور است، اما این کتاب از حیث نامگذاری و غالب تعاریف ترجمه‌ای از کتاب «محاسن الکلام» است. روش پژوهش رادویانی در کتاب خود، دقیق‌تر از منبع اصلی‌اش بوده و فهرستی از آرایه‌ها را در ابتدای کتاب ارائه داده است. تعداد آرایه‌های آن بیش از تعداد آن‌ها در «محاسن الکلام» است. رادویانی در ترجمه کتاب سعی کرده است روح زبان فارسی را در آن بدمد.

کلیدواژه‌ها

ترجمان ‌البلاغه؛ محاسن ‌الکلام؛ بینامتنیت؛ بلاغت؛ رادویانی

مراجع

رادویانی، محمّد بن‌ عمر. 1362ش، ترجمان‌ البلاغه، به تصحیح و اهتمام احمد آتش و انتقاد ملک ‌الشعرای بهار، چاپ دوم، تهران: اساطیر.

رادویانی، محمّد بن ‌عمر. 1380ش، ترجمان‌ البلاغه، به اهتمام احمد آتش و مقدمه و توضیحات توفیق سبحانی و اسماعیل حاکمی، چاپ اول، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

رادویانی، محمّد بن ‌عمر. 1386ش، ترجمان ‌البلاغه، به اهتمام محمّدجواد شریعت، چاپ اول، اصفهان: دژ نپَشت.

زرین‌کوب، عبدالحسین. 1392ش، نقد ادبی، چاپ دهم، تهران: امیرکبیر.

فشارکی، محمد. 1395ش، هیچ ‌درهیچ(مجموعه مقالات)، چاپ اول، اصفهان: مانا.

مرغینانی، نصر بن ‌الحسن. 1364ش، محاسن‌ الکلام فی المحاسن‌ النظم و النثر، به تصحیح محمّد فشارکی، چاپ اول، اصفهان: فرهنگسرا.

 

مقالات

اسفندیار پور، هوشمند. 1388ش، «بررسی تطبیقی بلاغت در عربی و فارسی»، فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی، سال سوم، شماره 10.

جدید الاسلامی، حبیب الله و حمیده جمال زهی کمال آبادی. 1397ش، «نقد زیباشناسی علم بدیع با رویکردی تطبیقی بر بلاغت عرب و پارسی»، فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی، سال دوازدهم، شماره 45.

حاجی‌پور، میثم. 1396ش، «نقد تطبیقی مبانی نظری و ساختاری کتب بلاغت فارسی»، آیینه میراث، دوره 15، شماره 61.

سارلی، ناصرقلی و فاطمه سعادت‌درخشان. 1389ش، «دوره‌بندی تاریخ دانش بلاغت فارسی»، فصلنامه نقد ادبی، سال سوم، شماره دهم.

سعادت‌ درخشان، فاطمه. 1388ش، «تقلید و نوآوری در کتب بلاغت فارسی(با تأکید بر صنایع بیانی)»، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت معلم تهران.

صادقی، شیرین و عفت نقابی. 1396ش، «بررسی تطبیقی ترجمان البلاغه و محاسن الکلام»، زبان و ادبیات فارسی(دانشگاه خوارزمی)، سال بیست و پنجم، شماره 27(پیاپی 82).

علوی‌مقدم، محمد. 1357ش، «بلاغت فارسی و تطوّر آن با پیشگفتاری از بلاغت عربی»، جُستارهای ادبی، شماره 55.

غلامی، مجاهد. 1391ش، «بررسی و تحلیل سیر تحولات علوم بلاغی در ایران از آغاز تا قاجاریه»، رساله دکتری دانشگاه اصفهان.

فتوحی، محمود. 1386ش، «نگاهی انتقادی به مبانی نظری و روش‌های بلاغت سنّتی»، ادب پژوهی، شماره سوم.

محبّتی، مهدی. 1384ش، «بررسی و تحلیل انتقادی دیدگاه‌های ادبی رادویانی در ترجمان ‌البلاغه»، دوفصلنامه زبان و ادبیات فارسی، دوره جدید، شماره چهارم.

محمدی‌نژاد، مهدی. 1393ش، «شیوه‌های نقد و منابع آن در بلاغت فارسی»، فصلنامه علمی دانشگاه گلستان، سال اول، شماره مسلسل دوم.