مؤلفه‌های داستان‌‌های قرآن و مقایسه‌ آن با اسرائیلیات

فصلنامه مطالعات قرآنی

دوره 12، شماره 48، دی 1400، صفحه 53-72   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/qsf.2021.687488

نویسندگان

علی اصغر اصغری ولوجایی¹؛ حمید محمدقاسمی^{* 2}؛ سید حسین حسینی کارنامی³

¹دانشجوی دکتری گروه علوم قرآن و حدیث، واحد ساری، دانشگاه آزاد اسلامی، ساری، ایران

²دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، واحد ساری، دانشگاه آزاد اسلامی، ساری، ایران

³استادیار علوم قرآن و حدیث، دانشگاه علوم پزشکی مازندران، ساری، ایران

چکیده

قرآن کریم کتابی است که جذاب‌ترین و معتبرترین قصه‌های دینی را تشکیل می‌دهد. قصه در عرصه فرهنگ و انتقال مفاهیم انسانی قدمتی کهن دارد و سازگارترین فرم کلامی با ذهن بشر است. از همین روی دامنه مخاطبانش وسیع‌تر و قدرت نفوذش بیش‌تر است. قرآن‌کریم در طرح داستان‌‌ها و به‌ خصوص داستان‌‌های انبیا، از سبک و اسلوب‌‌های منحصر به فردی بهره جسته است. همین داستان‌‌های معنوی، آن هنگام که به دست افسانه‌پردازان و اسرائیلیات آفرینان افتاده است به نوعی مورد پردازش قرار گرفته که کاملاً با اسلوب و اهداف داستان‌‌های قرآن کریم مغایر و متضاد بوده است. این مقاله بر آن است مقایسه‌ای اجمالی میان پنج ویژگی داستان‌های قرآن از جمله «حقیقت‌گرایی، نپرداختن به جزئیات و تفاصیل بی فایده، مبارزه با تحریفات، معرفی انبیا به عنوان الگوهای اخلاقی، رعایت اصول اخلاقی» با پنج ویژگی اسرائیلیات که کاملاً در برابر ویژگی‌های قصص قرآنی است یعنی «افسانه‌سرایی و خرافه‌پردازی، پرداختن به جزئیات و تفاصیل بی‌فایده، تفاوت‌ها و تهافت‌های روایات اسرائیلی، و مخدوش کردن چهره‌ تابناک انبیا ارائه کند تا اختلاف عمیقی که میان این دو روش وجود دارد روشن شود.

کلیدواژه‌ها

قرآن؛ قصص؛ اسرائیلیات؛ انبیا؛ افسانه‌سرایی

مراجع

قرآن کریم.

نهج البلاغه. ترجمه محمد دشتی.

تورات.

ابن کثیر، اسماعیل بن عمر. 1408ق، تفسیر القرآن العظیم، ترکیه: دار الدعوه.

دایرة المعارف بزرگ اسلامی. 1377ش، تهران: مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.

ذهبی، محمدحسین. 1405ق، الاسرائیلیات فی التفسیر والحدیث، الطبعة الثانیة، دمشق: دار الایمان.

رادمنش، عزت الله. 1368ش، تاریخ در قرآن، مشهد: مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.

زمخشری، محمود بن عمر. 1407ق، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، الطبعة الثالثة، بیروت: دار الکتاب العربی.

سبحانی، جعفر. 1360ش، منشور جاوید قرآن، اصفهان: کتابخانه عمومی امام امیرالمؤمنین.

سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن بن ابی‌بکر. بی‌تا، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، بیروت: دار المعرفه.

طبرسی، فضل بن حسن. 1372ش‏، مجمع البیان فی تفسیر القرآن‏، با مقدمه محمد جواد بلاغی‏، چاپ سوم، تهران: ناصرخسرو.

طبرسی، فضل بن حسن. 1408ق، مجمع البیان فی علوم القرآن، الطبعة الثانیة، بیروت: دار المعرفه.

طریحی، فخرالدین. بی تا، مجمع البحرین، تهران: مرتضوی.

فعال عراقی، حسین. 1378ش، قصص قرآن و تاریخ انبیاء، چاپ دوم، تهران: نشر سبحان.

فیومی، احمد بن محمد. بی‌تا، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، بیروت: المکتبة العلمیة.

قرطبی، محمد بن احمد بن ابی بکر. 1408ق، الجامع لأحکام القرآن معروف به تفسیر قرطبی، بیروت: دار الکتب العلمیه.

مجلسی، محمدباقر. 1376ش، حیاة القلوب، تحقیق: سید علی امامیان، چاپ دوم، قم: انتشارات سرور.

مجلسی، محمدباقر. 1403ق، بحار الأنوار، الطبعة الثالثة، بیروت: دار احیاء التراث الاسلامی.

محدثی، جواد. 1374ش، واکاوی هنر در قلمرو مکتب، چاپ دوم، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.

مصطفوی، حسن.1360ش، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

مظفر، محمد حسن. 1374ش، دلائل الصدق، ترجمه محمد سپهری، تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر.

معرفت، محمدهادی. 1418ق، التفسیر والمفسرون، مشهد: الجامعة الرضویة للعلوم الاسلامیة.

مقاتل، ابوالحسن. 1424ق، تفسیر مقاتل، تحقیق أحمد فرید، بیروت: دار الکتب العلمیة.

مکارم شیرازی، ناصر. 1371ش، تفسیر نمونه، چاپ دهم، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

ملبوبی، محمدتقی. 1376ش، تحلیلی نو از قصص قرآن، تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر.

المیدانی النیسابوری، ابوالفضل احمد بن محمد. بی‌تا، مجمع الأمثال، تحقیق محمد محی الدین عبدالحمید، بیروت: دار المعرفه.

نسفی، احمد بن محمود. 1408ق، تفسیر النسفی، بیروت: دار القلم.

نویا، پل. 1373ش، تفسیر قرآنی و زبان عرفانی، ترجمه اسماعیل سعادت، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

 

مقالات

پهلوان، منصور و همکاران. 191ش، «احادیث انبیاء و اسرائیلیات»، فصلنامه مطالعات قرآنی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد جیرفت، دوره 3، شماره 12، صص 19-7.