بررسی تأثیر قصص قرآنی انبیای اولوالعزم بر نخستین آثار فارسی عرفانی- تعلیمی

فصلنامه مطالعات قرآنی

دوره 12، شماره 48، دی 1400، صفحه 171-192   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/qsf.2021.687504

نویسنده

سمانه جعفری

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران

چکیده

در بخش قابل توجهی از تألیفات عرفانی که به منظور تعلیم مبانی عرفان نوشته شده، نویسندگان، برای تبیین دیدگاه‎های خود از قصص قرآنی استفاده کرده‏اند. این پژوهش با نظر به این مهم، به روش کتابخانه­ای به بررسی کارکرد داستان­های قرآنی پیامبران اولوالعزم، در پنج اثر مهم عرفانی فارسی پرداخته و نشان می­دهد که داستان میقات حضرت موسی(ع) بالاترین بسامد را در شرح دیدگاه­ها و اصطلاحات عرفانی دارد و در اکثر موارد نیز در تقابل با معراج حضرت محمد(ص) مطرح شده است. این قصه به سبب تبیین اهمیت پیر و اطاعت بی‏چون و چرا از وی کاربرد فراوان داشته است. پس از آن، داستان حضرت ابراهیم به منظور تشریح اصطلاحات تسلیم، جمع، مشاهده، طلب، شوق و... در هر پنج اثر نمود یافته. داستان معراج حضرت محمد(ص) در دو کتاب «رساله قشیریه» و «عبهر العاشقین» مورد توجه قرار گرفته و داستان حضرت عیسی تنها در «عبهر العاشقین» به منظور تبیین مسأله لقاء الله مطرح شده که مقاله حاضر به تفصیل به هر یک از آن‌ها می‌پردازد.

کلیدواژه‌ها

قرآن؛ قصص انبیا؛ ارتباط بینامتنی؛ متون عرفانی

مراجع

قرآن کریم.

ابوالحسن علی بن عثمان. 1375ش، کشف المحجوب، تصحیح ژوکوفسکی، تهران: طهوری.

بقلی شیرازی، روزبهان. 1366ش، عبهر العاشقین، به اهتمام هنری کربن و محمد معین، تهران: منوچهری.

بویس، مری. 1376ش، تاریخ کیش زرتشت، ترجمه همایون صنعتی‏زاده، تهران: توس.

داد، سیما. 1378ش، فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: مروارید.

رزمجو، حسین. 1374ش، انواع ادبی، تهران: آستان قدس رضوی.

سجادی، جعفر. 1383ش، فرهنگ اصطلاحات عرفانی، چاپ هفتم، تهران: طهوری.

عین‌القضات همدانی. 1341ش، تمهیدات، عفیف عسیران، تهران: کتابخانه منوچهری.

غزالی، امام محمد. 1383ش، کیمیای سعادت، به کوشش حسین خدیو جم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

قشیری، ابوالقاسم. 1396ش، رساله قشیریه، تصحیح سیده مریم روضاتیان و سید علی اصغر میرباقری فرد، تهران: سخن.

الیاده، میرچا. 1387ش، شمنیسم، ترجمه محمدکاظم مهاجری، قم: ادیان.

 

مقالات

اجیه، تقی و نفیسه آقاخانی. 1396ش، «تحلیل بازتاب آیه تجلی در متون عرفانی فارسی تا پایان قرن 7»، پژوهش‎های ادب عرفانی، سال 11، شماره 4، صص112-89.

اسفندیار، محمود رضا و طاهره بیطرفان. 1389ش، «نگاهی به ابعاد عرفانی داستان موسی و خضر در قرآن»، نامه الهیات، شماره 11، صص20-7.

آقاحسینی، حسین و سمانه زراعتی. 1389ش، «بررسی تطبیقی داستان حضرت ابراهیم در متون تفسیری و عرفانی(تا قرن 7 هجری)»، الهیات تطبیقی، سال 1، شماره 2، صص64-41.

باقرزاده، هاشم و سیدمهدی نوریان و محمود براتی خوانساری. 1396ش، «بررسی مراتب تجلی در میقات حضرت موسی(ع) و معراج حضرت محمد(ص) از دیدگاه عرفا تا قرن هشتم»، کاوشنامه، سال 18، شماره 34، صص186-159.

سجادی، سیدعلی محمد و مجتبی دماوندی و معصومه جمعه. 1395ش، «مقامات حضرت ابراهیم در متون عرفانی منثور فارسی(تا قرن 6) با تکیه بر کشف الأسرار»، عرفان اسلامی، سال 13، شماره 49، صص38-13.

سندز، کریستین زهرا و مائده سادات حسینی زاده. 1393ش، «نگرش عارفانه به قرآن: داستان خضر و موسی(ع)»، هفت آسمان، سال 16، شماره 63، صص126-95.

طیبی، سید محمد و هوشمند اسفندیارپور. 1392ش، «بررسی شخصیت‏های قرآنی در منطق الطیر»، مطالعات قرآنی، سال 4، شماره 13، صص47-23.

عباسی، محمود و اسفندیار سبیکه. 1396ش، «تحلیل رمزهای سه‏گانه در مصیبت‏نامه عطار»، پژوهشنامه عرفان، شماره 16، صص77-55.