بررسی استفاده از رویکرد تفسیر بالمأثور در تفسیر المیدانی

فصلنامه مطالعات قرآنی

دوره 12، شماره 48، دی 1400، صفحه 291-312   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/qsf.2021.687510

نویسندگان

مصطفی عطار آبکناری¹؛ سید محمد علی ایازی^{* 2}؛ کاظم قاضی زاده³

¹دانشجوی دکتری گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

²استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

³استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

چکیده

تفسیر «معارج التفکر» به سبک تنزیلی توسط المیدانی از مفسران معاصر اهل سنت به رشته تحریر در آمده است و یکی از ابزارهای مفسر در این تفسیر استفاده از تفسیر بالمأثور می‌باشد. در این پژوهش ضمن تبیین دقیق نحوه بهره‌گیری مفسر از روایات، رابطه این رویکرد با سبک تفسیر تنزیلی مفسر واکاوی شده است. این تحقیق از نوع پژوهش‌های بنیادی بر پایه مطالعات نظری است که به روش تحلیل محتوای توصیفی با بررسی مدارک و اسناد(روش گردآوری کتابخانه‌ای) در صدد آن است با دسته‌بندی روایات مورد استفاده مفسر از حیث محتوای روایات و نیز منبع صدور روایات، تبیین دقیقی از عملکرد المیدانی در حوزه تفسیر بالمأثور صورت گیرد و در نهایت به این نتیجه می‌رسد که عمده نتایج تفسیری مبتنی بر روایات در تفسیر المیدانی حاصلِ توجه به تنزیل نیست و از مبانی غیر تنزیلی مفسر مثل مبانی کلامی و نگرش‌های اعتقادی و ادبی ایشان حاصل شده است. لازم به ذکر است این پژوهش از جهت محتوایی و همچنین از حیث بررسی رابطه رویکرد تفسیر روایی با سبک تنزیلی کاملاً تازگی دارد.

کلیدواژه‌ها

تفسیر روایی؛ تنزیل؛ تفسیر معارج التفکر و دقائق التدبر؛ المیدانی

مراجع

قرآن کریم.

ابن شازان، فضل. 1347ش، الإیضاح، جلال الدین محدث ارموی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

ابن قتیبه، عبدالله. 1406ق، تأویل مختلف الحدیث، بیروت: دار الکتب العلمیه.

ابوریه، محمود. 1389ش، شیخ المضیرة ابوهریره، قم: انصاریان.

إربلی، علی بن عیسی. 1381ش، کشف الغمة فی معرفة الائمة، تبریز: بنی هاشمی.

آلوسی، سید محمود. 1415ق، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار الکتب العلمیة.

اندلسه، ابو حیان محمد بن یوسف.1420ق، البحر المحیط فى التفسیر، بیروت: دار الفکر.

الأنصاری زنجانی، اسماعیل. بی تا، الموسوعة الکبری عن فاطمة الزهراء، قم: دلیل ما.

بحرانی، سید هاشم بن سلیمان. 1374ش، البرهان فی تفسیر القرآن، قم: مؤسسة البعثة.

بهجت پور، عبد الکریم. 1393ش، همگام با وحی، قم: مؤسسه تمهید.

بهجت پور، عبد الکریم. 1394ش، شناختنامه تنزیلی سوره‌های قرآن، قم: مؤسسه تمهید.

ثعلبی نیشابوری، ابو اسحاق. 1422ق، الکشف والبیان عن تفسیر القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

جوادی آملی، عبدالله. بی تا، تفسیر موضوعی قرآن: قرآن در قرآن، قم: إسراء.

حر عاملی، محمد بن حسن. 1409ق، وسائل الشیعة، قم: مؤسسة آل البیت.

حر عاملی، محمد بن حسن. 1414ق، هدایة الأمة، مشهد: آستان قدس رضوی.

حمیری، عبدالله بن جعفر. 1377ش، قرب الإسناد، قم: مؤسسة آل البیت.

راوندی کاشانی، فضل الله بن علی. بی­تا، النوادر، قم: دار الکتاب.

رشید رضا، محمد. 1410ق، تفسیر المنار، بیروت: دار المعرفة.

سید بن قطب، ابراهیم شاذلی. 1412ق، فى ظلال القرآن، بیروت- قاهره: دار الشروق.

سیوطی، عبد الرحمن بن ابی بکر. بی تا، جامع الأحادیث، بیروت: دار الفکر.

شوکانی،‌ محمد.1420ق، فتح القدیر، دمشق: دار ابن کثیر.

صدوق: محمد بن علی.1362ش، الخصال، قم: جامعه مدرسین.

طباطبایی، سید محمد حسین. 1417ق، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: جامعه مدرسین.

طبرسی، فضل بن حسن. 1372ش، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصرخسرو.

طبرسی، فضل بن حسن.1390 ش، إعلام الوری بأعلام الهدی، تهران: اسلامیة.

طوسی، محمد بن حسن. 1390ق، استبصار، تهران: دار الکتب الإسلامیة.

طوسی، محمد بن حسن. بی‌تا، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

فخرالدین رازی، محمد بن عمر. 1420ق، مفاتیح الغیب، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

کلینی، محمد بن یعقوب. 1407ق، الکافی، تهران: دار الکتب الإسلامیة.

کوفی اهوازی، حسین بن سعید. 1402ق، الزّهد، قم: العلمیة.

مجلسی، محمدباقر. 1403ق، بحار الأنوار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

مجلسی، محمدتقی. 1406ق، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره المتقین، قم: مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانبور.

مراغی، احمد بن مصطفی. بی تا، تفسیر المراغی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

معرفت، محمد هادی. 1388ش، تفسیر و مفسران، چاپ پنجم، قم: تمهید.

معرفت، محمد هادی. 1425ق، التمهید فی علوم القرآن، قم: مؤسسه نشر اسلامی.

المیدانی، عبدالرحمن حسن. 1423ق، معارج التفکر ودقائق التدبر، دمشق: دار القلم.

المیدانی، عبدالرحمن حسن.1430ق، قواعد التدبر الأمثل لکتاب الله عز وجل، دمشق- بیروت: دار القلم- دار الشامیة.

نوری، میرزا حسین بن محمدتقی. 1408ق، مستدرک الوسائل، قم: آل البیت.

نویهض، عادل. 1409ق، معجم المفسرین، بی‌جا: مؤسسة نویهض الثقافیة للتألیف والترجمة والنشر.

 

مقالات

ایازی، سیدمحمدعلی. 1389ش، «نقدی بر فواید تفسیر ترتیب نزولی»، پژوهش‌های قرآنی، شماره 62-63، صص125-149.

سعیدی، علی. 1398ش، «حوزه معنایی جهاد و واژه‌های همنشین آن با تکیه بر سیر نزول»، مطالعات قرآنی، سال دهم، شماره 37، صص 81-106.

صدر، سید موسی. 1389ش، «سنجش ادله موافقان و مخالفان تفسیر بر اساس ترتیب نزول»، پژوهش‌های قرآنی، شماره 62-63، صص150-165.

نکونام، جعفر. 1389ش، «نقد و بررسی رویکردهای مختلف تفسیر بر اساس نزول»، پایگاه اینترنتی مدهامتان.