افساد فی الأرض از وصف جزایی تا جرمی مستقل با تکیه بر آموزه‌های قرآنی

فصلنامه مطالعات قرآنی

دوره 12، شماره 48، دی 1400، صفحه 469-499   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/qsf.2021.687521

نویسندگان

محمدابراهیم مجاهد¹؛ احمد عابدینی نجف آبادی^{* 2}؛ جواد پنجه پور³

¹دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اصفهان(خوراسگان)، اصفهان،‌ ایران

²عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان(خوراسگان)، اصفهان، ایران

³استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اصفهان(خوراسگان)، اصفهان، ایران

چکیده

یکی از مهم‌ترین جرایم ذو ابعاد و امنیتی افساد فی الأرض می‌باشد. با نگاهی به متون فقهی و تاریخچه قانونگذاری نتیجه می‌گیریم که علی‌رغم مستندات و استحکام مبانی فقهی به خاطر شمول مفهومی و مصادیق فراوان تا کنون قانونگذار از ورود به جرم‌انگاری مستقل برای افساد فی الأرض اجتناب نموده است. ایراداتی از جمله شمول مفهومی از یک سو و اصول حاکم بر سیاست کیفری مانند اصل تفسیر مضیق از سوی دیگر مانع از جرم انگاری مستقل آن شده بود. همینطور مناقشه وحدت یا ثنویت دو عنوان محاربه و افساد فی الأرض که در این پژوهش نیز تا حدودی به آن پرداخته‌ایم مزید بر آنچه گفتیم سد راه استقلال جرم افساد بود. البته خواهد آمد که آیه 33 سوره مبارکه مائده مفهومی واحد داشته و شأن صدور آیه شریفه با عنایت به نظر مفسران و قول مشهور فقها متمرکز بر موضوع محاربه است و نه افساد فی الأرض. در واقع «افساد» قید توضیحی برای محاربه بوده و ناظر به تعلیل مجازات‌های چهارگانه است.

کلیدواژه‌ها

افساد فی الأرض؛ استقلال؛ مستندات فقهی؛ مصادیق قانونی

مراجع

آیت اﷲ العظمی صافی گلپایگانی. 1388ش، گنجینه استفتائات قضایی(نرم افزار)، قم: مرکز تحقیقات قوه قضائیه.

آیت اﷲ نوری همدانی. 1389ش، گنجینه استفتائات قضایی(نرم افزار)، قم: مرکز تحقیقات فقهی حقوقی قوه قضائیه.

حلبی، ابن زهره. 1417ق، غنیة النزوع إلی علمی الأصول والفروع، چاپ اول، قم: مؤسسه امام صادق.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد. 1412ق، مفردات ألفاظ القرآن، چاپ اول، یک جلدی، لبنان- سوریه: دار العلم- الدار الشامیة.

سبزواری، عبدالأعلی. 1419ق، مواهب الرحمن فی تفسیر القرآن، ج11، بیروت: اهل البیت.

شیخ صدوق. 1422ق، عیون أخبار الرضا، ج2، قم: مدرسه امیرالمؤمنین.

شیخ مفید، محمّد بن محمد بن نعمان عکبری. 1413ق، المقنعة، چاپ اول، یک جلدی، قم: کنگره جهانی هزاره شیخ مفید.

طبرسی، امین الاسلام فضل بن حسن. 1410ق، المؤتلف من المختلف بین أئمة السلف، چاپ اول، ‌ج2، مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة.

طوسی، ابو جعفر محمد بن حسن. 1400ق، النهایة فی مجرد الفقه والفتاوی، چاپ دوم، یک جلدی، بیروت: دار الکتاب العربی.

طوسی، ابو جعفر محمد بن حسن. 1407ق، الخلاف، شش جلدی، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

طوسی، ابو جعفر محمد بن حسن. 1407ق، تهذیب الأحکام، چاپ چهارم، ده جلدی، تهران: دار الکتب الإسلامیة.

فاضل لنکرانی، آیت الله محمد. 1422ق، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة(کتاب الحدود)، قم: چاپخانه علمیه.

قمی، محمد مؤمن. 1415ق، کلمات سدیدة فی مسائل جدیدة، یک جلدی، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

کیدری، قطب الدین محمد بن حسین. 1416ق، إصباح الشیعة بمصباح الشریعة، چاپ اول، یک جلدی، قم: مؤسسه امام صادق علیه السلام.

مجیدی، محمود. 1386ش، حقوق کیفری اختصاصی، جرایم علیه امنیت، تهران: نشر میزان.

محقق حلی. 1412ق، نکت النهایة، ج3، چاپ اول، قم: انتشارات اسلامی.

میر محمد صادقی، حسین. 1392ش، جرائم علیه امنیت و آسایش عمومی، تهران: نشر میزان.

نعناکار، مهدی. 1387ش، افساد فی الأرض در فقه و حقوق موضوعه، تهران: انتشارات مرسل.

ولیدی، محمدصالح. 1388ش، حقوق جزای عمومی، ج4، تهران: نشر داد.

نجفی، محمد حسن. 1424ق، جواهر الکلام، ج34، چاپ هفتم، بیروت: دار التراث العربی.

 

مقالات

بای، حسین علی. 1384ش، «سیری در مستندات فقهی جرم افساد فی الأرض»، مجله فقه و حقوق ش7.

حبیب زاده، محمدجعفر. 1387ش، «بررسی جرم محاربه و افساد فی الأرض»، ویژه نامه کیهان هوایی، ش10.

صالحی، مهدی و محمدجعفر هرندی. زمستان1398ش، «مجازات‌های بدنی در اسلام و چالش‌های حقوق بشری»، فصلنامه مطالعات قرآنی دانشگاه آزاد جیرفت، سال دهم، ش 40.

فخر، حسین و سمیرا یزدان شناس. بهار و تابستان 1391ش، «بررسی جرم انگاری افساد فی الأرض در نظام حقوقی ایران»، علامه، سال دوازدهم، ش39.

فرح زادی، علی اکبر و محمد رحمتی و محمد امین ثابت سروستانی. 1391ش، حقوق جزا و جرم‌شناسی، سال اول، ش2.

گلدوزیان، ایرج و ابوالفضل احمدزاده. بهار 1388ش، «بررسی تعریف جرم محاربه و افساد فی الأرض در فقه و حقوق با رویکردی به لایحه پیشنهادی قانون مجازات اسلامی»، فصلنامه حقوق، دوره39، ش1.