تحلیل محرک‌های پراکنده‌رویی شهری (مورد مطالعه: شهر اهواز)

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 16، دوره 18، شماره 1 - شماره پیاپی 62، خرداد 1402، صفحه 225-238   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

محمود آروین^{* 1}؛ احمد پوراحمد²

¹دانش آموخته دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تهران، تهران، ایران

²استاد گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

پراکنده‌رویی شهری و تأثیرات زیست‌محیطی آن از اجزای مهم تحقیقات جهانی تغییر محیط‌زیست و مسئله اصلی توسعه پایدار است. برای درک و مدیریت تغییرات کاربری زمین و جهت‌دهی برنامه‌های توسعه شهر، بررسی محرک‌های پراکنده‌رویی شهری بسیار مهم است. هدف پژوهش، تحلیل محرک‌های پراکنده‌رویی شهری در شهر اهواز می‌باشد. تحقیق حاضر ازنظر ماهیت توصیفی- تحلیلی و ازنظر هدف، کاربردی است. روش گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای- اسنادی و پیمایشی است. برای تکمیل پرسشنامه از نظرات 50 نفر از محققانی که در رابطه با شهر اهواز پژوهشی انجام داده‌اند و مدیران و کارشناسان مرتبط استفاده شده است. به منظور بررسی تأثیرگذاری ابعاد(محرک‌ها) از روش تحلیل عاملی مرتبه دوم در نرم‌افزار لیزرل استفاده شده است. 45 محرک شناسایی‌شده مؤثر بر پراکنده‌رویی شهری اهواز در 7 بعد شامل مدیریتی، قانونی، اجتماعی، اقتصادی، کالبدی-فضایی، محیطی، حمل‌ونقل دسته‌بندی شده‌اند. نتایج حاکی از این است که بعد اقتصادی با ضریب 0.88 بالاترین تأثیر را دارد و بعد از آن به ترتیب ابعاد اجتماعی(0.87)، مدیریتی(0.76)، کالبدی- فضایی (0.72)، قانونی(0.71)، حمل‌ونقل (0.61) و محیطی (0.58) قرارگرفته‌اند

پراکنده‌رویی شهری و تأثیرات زیست‌محیطی آن از اجزای مهم تحقیقات جهانی تغییر محیط‌زیست و مسئله اصلی توسعه پایدار است. برای درک و مدیریت تغییرات کاربری زمین و جهت‌دهی برنامه‌های توسعه شهر، بررسی محرک‌های پراکنده‌رویی شهری بسیار مهم است. هدف پژوهش، تحلیل محرک‌های پراکنده‌رویی شهری در شهر اهواز می‌باشد. تحقیق حاضر ازنظر ماهیت توصیفی- تحلیلی و ازنظر هدف، کاربردی است. روش گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای- اسنادی و پیمایشی است. برای تکمیل پرسشنامه از نظرات 50 نفر از محققانی که در رابطه با شهر اهواز پژوهشی انجام داده‌اند و مدیران و کارشناسان مرتبط استفاده شده است. به منظور بررسی تأثیرگذاری ابعاد(محرک‌ها) از روش تحلیل عاملی مرتبه دوم در نرم‌افزار لیزرل استفاده شده است. 45 محرک شناسایی‌شده مؤثر بر پراکنده‌رویی شهری اهواز در 7 بعد شامل مدیریتی، قانونی، اجتماعی، اقتصادی، کالبدی-فضایی، محیطی، حمل‌ونقل دسته‌بندی شده‌اند. نتایج حاکی از این است که بعد اقتصادی با ضریب 0.88 بالاترین تأثیر را دارد و بعد از آن به ترتیب ابعاد اجتماعی(0.87)، مدیریتی(0.76)، کالبدی- فضایی (0.72)، قانونی(0.71)، حمل‌ونقل (0.61) و محیطی (0.58) قرارگرفته‌اند

کلیدواژه‌ها

پراکنده‌رویی شهری؛ محرک؛ اهواز؛ لیزرل

مراجع

آذرشب، صغری. (1396). بررسی توسعه فیزیکی و ارائه الگوی راهبردی جهت گسترش بهینه کلان‌شهر اهواز با استفاده از RS-GIS ، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری به راهنمایی دکتر مسعود صفایی پور، دانشگاه شهید چمران اهواز.

پوراحمد، احمد؛ حبیبیان، بهار؛ احمدنیا، محمدرضا.(1395). تحلیلی بر فضای کالبدی شهر اهواز، نشریه باغ نظر، 13(39)، 38-25.

ترکی، فرشاد. (1398). بررسی روند توسعه فیزیکی کلان شهر اهواز و الگوی گسترش آن در افق 1400. فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی، 8(30)، 104-91.

حسینی، سیدهادی و حسینی، معصومه. (1394). تحلیل عوامل موثر بر ایجاد پراکنده رویی در مناطق شهری ایران. برنامه­ریزی و آمایش فضا، 19(4 )، 65-33.

حیدری، رقیه؛ علی اکبری، اسماعیل و پوراحمد، احمد. (1401). سنجش پراکنده رویی شهری در پویش فضایی شهررشت. فصلنامه مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی، 17(4)، 976- 961.

زنگنه شهرکی، سعید؛ امیدی پور، مرتضی؛ تازش، یوسف و معین مهر، آتنا. (1397). شبیه سازی رشد و توسعه کالبدی شهرها با بکارگیری مدل سلول های خودکار فازی (FCA) مطالعه موردی: شهر اهواز. فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی، 7(27)، 92-77.

فرخ سرشت. (1393). راهبردهای دستیابی به فرم پایدار در کلان‌شهر اهواز، پایان‌نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری. دانشگاه شهید چمران اهواز، استاد راهنما: دکتر محمدعلی فیروزی، مصطفی محمدی ده چشمه.

قائمی­راد، فاطمه و علی محمدی، عباس. (1401). تحلیل مکانی پراکنده رویی شهری و اثرات آن بر برابری دسترسی به بیمارستان­ها در کلانشهر تهران. فصلنامه مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی، 17(1)، 17-1.

گودرزی، مجید؛ فیروزی، محمدعلی و سعیدی، امید. (1398). بررسی و تحلیل موانع مورفولوژی شهری اثرگذار بر توسعه‌نیافتگی حمل‌ونقل عمومی اهواز. فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی، 30(2)، 120-91.

نظرپوردزکی، امین. (1395). تحلیل بازساخت پهنه‌های پژمرد شهری مطالعه موردی؛ بافت‌های فرسوده بخش مرکزی کلان‌شهر اهواز. پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری به راهنمایی دکتر علی موحد، دانشگاه خوارزمی.

Ala-Mantila, S., Heinonen, J., & Junnila, S. (2013). Greenhouse gas implications of urban sprawl in the Helsinki metropolitan area. Sustainability, 5(10), 4461-4478.

Chen, D., Lu, X., Liu, X., & Wang, X. (2019). Measurement of the eco-environmental effects of urban sprawl: Theoretical mechanism and spatiotemporal differentiation. Ecological Indicators, 105, 6-15.

Chen, M. C., & Chang, K. (2014). Reasoning the causality of city sprawl, traffic congestion, and green land disappearance in Taiwan using the CLD model. International journal of environmental research and public health, 11(11), 11464-11480.

Christiansen, P., & Loftsgarden, T. (2011). Drivers behind urban sprawl in Europe. TØI report, 1136, 2011.

Colsaet, A., Laurans, Y., & Levrel, H. (2018). What drives land take and urban land expansion? A systematic review. Land Use Policy, 79, 339-349.

Doygun, H. (2009). Effects of urban sprawl on agricultural land: a case study of Kahramanmaraş, Turkey. Environmental monitoring and assessment, 158(1-4), 471.

Eid, J., Overman, H. G., Puga, D., & Turner, M. A. (2008). Fat city: Questioning the relationship between urban sprawl and obesity. Journal of Urban Economics, 63(2), 385-404.

Firth, L. B., Browne, K. A., Knights, A. M., Hawkins, S. J., & Nash, R. (2016). Eco-engineered rock pools: a concrete solution to biodiversity loss and urban sprawl in the marine environment. Environmental Research Letters, 11(9), 094015.

Frenkel, A. (2004). The potential effect of national growth-management policy on urban sprawl and the depletion of open spaces and farmland. Land use policy, 21(4), 357-369.

Frumkin, H., Frank, L., & Jackson, R. J. (2004). Urban sprawl and public health: Designing, planning, and building for healthy communities. Island Press.

García-Palomares, J. C. (2010). Urban sprawl and travel to work: the case of the metropolitan area of Madrid. Journal of Transport Geography, 18(2), 197-213.

Li, G., & Li, F. (2019). Urban sprawl in China: Differences and socioeconomic drivers. Science of the total environment, 673, 367-377.

Li, G., Sun, S., & Fang, C. (2018). The varying driving forces of urban expansion in China: Insights from a spatial-temporal analysis. Landscape and Urban Planning, 174, 63-77.

Li, M., Zhang, G., Liu, Y., Cao, Y., & Zhou, C. (2019). Determinants of urban expansion and spatial heterogeneity in China. International Journal of Environmental Research and Public Health, 16(19), 3706.

Luo, T., Tan, R., Kong, X., & Zhou, J. (2019). Analysis of the driving forces of urban expansion based on a modified logistic regression model: a case study of Wuhan city, Central China. Sustainability, 11(8), 2207.

McFarland, S. (2019). Spatialities of class formation: Urban sprawl and union density in US metropolitan areas. Geoforum, 102, 86-96.

Mendonça, R., Roebeling, P., Martins, F., Fidélis, T., Teotónio, C., Alves, H., & Rocha, J. (2020). Assessing economic instruments to steer urban residential sprawl, using a hedonic pricing simulation modelling approach. Land Use Policy, 92, 104458.

Navamuel, E. L., Morollón, F. R., & Cuartas, B. M. (2018). Energy consumption and urban sprawl: Evidence for the Spanish case. Journal of cleaner production, 172, 3479-3486.

Nazarnia, N., Harding, C., & Jaeger, J. A. (2019). How suitable is entropy as a measure of urban sprawl? Landscape and Urban Planning, 184, 32-43.

Nguyen, D. (2010). Evidence of the impacts of urban sprawl on social capital. Environment and Planning B: Planning and Design, 37(4), 610-627.

Osman, T., Divigalpitiya, P., & Arima, T. (2016). Driving factors of urban sprawl in Giza Governorate of Greater Cairo Metropolitan Region using AHP method. Land Use Policy, 58, 21-31.

Polyzos, S., Minetos, D., & Niavis, S. (2013). Driving factors and empirical analysis of urban sprawl in Greece. Theoretical and Empirical Researches in Urban Management, 8(1), 5-29.

Qu, W., Zhao, S., & Sun, Y. (2014). Spatiotemporal patterns of urbanization over the past three decades: a comparison between two large cities in Southwest China. Urban ecosystems, 17(3), 723-739.

Rubiera Morollón, F., González Marroquin, V. M., & Pérez Rivero, J. L. (2016). Urban sprawl in Spain: differences among cities and causes. European Planning Studies, 24(1), 207-226.

Sonde, P., Balamwar, S., & Ochawar, R. S. (2020). Urban sprawl detection and analysis using unsupervised classification of high resolution image data of Jawaharlal N.ehru Port Trust area in India. Remote Sensing Applications: Society and Environment, 17, 100282.

Steurer, M., & Bayr, C. (2020). Measuring urban sprawl using land use data. Land Use Policy, 97, 104799.

Stone Jr, B. (2008). Urban sprawl and air quality in large US cities. Journal of environmental management, 86(4), 688-698.

Thaler, L. (2014). Drivers of Urban Sprawl at the Local Scale: Case Study Analysis of Municipalities in the Zurich Metropolitan Area (Doctoral dissertation, Thesis. Zurich and Birmensdorf: Department of Environmental Systems Science, ETH Zurich).

Thapa, R. B., & Murayama, Y. (2011). Urban growth modeling of Kathmandu metropolitan region, Nepal. Computers, Environment and Urban Systems, 35(1), 25-34.

Trowbridge, M. J., & McDonald, N. C. (2008). Urban sprawl and miles driven daily by teenagers in the United States. American journal of preventive medicine, 34(3), 202-206.

Tu, J., Xia, Z. G., Clarke, K. C., & Frei, A. (2007). Impact of urban sprawl on water quality in eastern Massachusetts, USA. Environmental Management, 40(2), 183-200.

Wang, X., Shi, R., & Zhou, Y. (2020). Dynamics of urban sprawl and sustainable development in China. Socio-Economic Planning Sciences, 70, 100736.

Wang, X., Shi, R., & Zhou, Y. (2020). Dynamics of urban sprawl and sustainable development in China. Socio-Economic Planning Sciences, 70, 100736.