اثرات تعداد و توزیع جغرافیایی شعب بر سودآوری بانکی The Effects of the Number of Branches and its Geographical Distribution on Bank Profitability

اقتصاد مالی

دوره 15، شماره 57، دی 1400، صفحه 23-38   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/fed.2021.687915

نویسندگان

اصغر ابوالحسنی¹؛ رویا آل عمران^{* 2}؛ فرزاد رحیم زاده³؛ سیامک شکوهی فرد⁴

¹گروه اقتصاد،دانشگاه پیام‌نور،تهران،ایران

²گروه اقتصاد،واحدتبریز،دانشگاه آزاداسلامی،تبریز،ایران

³گروه اقتصاد، دانشکده اقتصاد و مدیریت، دانشگاه گیلان، رشت، ایران

⁴، گروه اقتصاد، دانشگاه پیام‌نور،تهران، ایران

چکیده

هدف این تحقیق، مطالعه تاثیر تعداد و توزیع جغرافیایی شعب بر سودآوری بانک سپه در استان اردبیل می‌باشد. در این پژوهش داده‌ها و اطلاعات مربوط به بانک سپه استان اردبیل در بازه زمانی 1371 تا 1399 جمع‌آوری شده و در قالب دادههای سریزمانی و دادههای برش مقطعی دو مدل جداگانه برآورد میگردد. نتایج برآورد مدل‌ها نشان می‌دهند که توزیع جغرافیایی شعب بانکی بر سودآوری آن‌ها تاثیرگذار بوده و این تاثیر در سطح معناداری 5 درصد به لحاظ آماری معنادار می‌باشد. به عبارت دیگر شعبی که در مناطق پردرآمد شهر فعال می‌باشند، در مقایسه با مناطق متوسط و کم درآمد، سودآوری بالاتری دارند. تعداد شعب بانک سپه نیز تاثیری مثبت بر سودآوری آن‌ها داشته و این تاثیر در سطح معناداری 5 درصد به لحاظ آماری معنادار می‌باشد. نسبت وام اعطایی شعب به دارایی، اندازه بانک و سهم بازاری شعب نیز تاثیر مثبت و معناداری بر سودآوری آن بانک دارا می‌باشد. همچنین در سطح معناداری 5 درصد، تعداد سالهای فعالیت شعب نیز بر سودآوری شعب تاثیر مثبت و معنادار دارا می‌باشند.

The Effects of the Number of Branches and its Geographical Distribution on Bank Profitability
Asghar Abolhasani 
Roya Aleemran         
Farzad Rahimzadeh         
Siamak ShokouhiFard     
In this research, the effect of the number of branches and the geographical distribution of bank branches on the profitability of Bank Sepah in Ardebil province has been studied. In this study, data and information related to Sepah Bank in Ardabil province in the period 1371 to 1399 are collected and in the form of time series data and cross-sectional data are estimated in two separate models. The results of the model estimation showed that the geographical distribution of the bank branches affects their profitability and this effect is statistically significant at a significant level of 5%. In other words, the branch operating in high-income areas of the city has a higher profitability compared to the middle and low income regions. The number of Bank Sepah Branches also has a positive effect on bank profitability and this effect is statistically significant at a significant level of 5%. Also the loan to the asset ratio, the size of the bank and the market share of the bank has a positive and significant effect on its profitability. Also, at a significant level of 5%, the number of years of activity of the bank branch has a positive and significant effect on its profitability.

کلیدواژه‌ها

واژه‌های کلیدی: توزیع جغرافیایی شعب؛ سهم بازاری؛ سودآوری؛ بانک سپه استان اردبیل. طبقه بندی JEL :؛ G14 C23؛ G11

اصل مقاله

اثرات تعداد و توزیع جغرافیایی شعب بر سودآوری بانکی

 
تاریخ دریافت: 03/07/1400    تاریخ پذیرش: 06/09/1400
اصغر ابوالحسنی
رویا آل‌عمران
فرزاد رحیم زاده
سیامک شکوهی فرد     

چکیده
هدف این تحقیق، مطالعه تاثیر تعداد و توزیع جغرافیایی شعب بر سودآوری بانک سپه در استان اردبیل می‌باشد. در این پژوهش داده‌ها و اطلاعات مربوط به بانک سپه استان اردبیل در بازه زمانی 1371 تا 1399 جمع‌آوری شده و در قالب دادههای سریزمانی و دادههای برش مقطعی دو مدل جداگانه برآورد میگردد. نتایج برآورد مدل‌ها نشان می‌دهند که توزیع جغرافیایی شعب بانکی بر سودآوری آن‌ها تاثیرگذار بوده و این تاثیر در سطح معناداری 5 درصد به لحاظ آماری معنادار می‌باشد. به عبارت دیگر شعبی که در مناطق پردرآمد شهر فعال می‌باشند، در مقایسه با مناطق متوسط و کم درآمد، سودآوری بالاتری دارند. تعداد شعب بانک سپه نیز تاثیری مثبت بر سودآوری آن‌ها داشته و این تاثیر در سطح معناداری 5 درصد به لحاظ آماری معنادار می‌باشد. نسبت وام اعطایی شعب به دارایی، اندازه بانک و سهم بازاری شعب نیز تاثیر مثبت و معناداری بر سودآوری آن بانک دارا می‌باشد. همچنین در سطح معناداری 5 درصد، تعداد سالهای فعالیت شعب نیز بر سودآوری شعب تاثیر مثبت و معنادار دارا می‌باشند.

واژه‌های کلیدی: توزیع جغرافیایی شعب، سهم بازاری، سودآوری، بانک سپه استان اردبیل.
طبقه بندی JEL : ,G14 C23 ,G11

1- مقدمه
محیطی که بانک‌ها امروزه در آن فعالیت میکنند محیطی در حال رشد و بسیار رقابتی می باشد و بانک‌ها برای ادامه حیات مجبور به رقابت با عوامل متعددی در سطح ملی و بین‌المللی بوده ونیز ناگزیر به بسط فعالیت‌های خود از طریق سرمایه‌گذاری های جدید می‌باشند. بانک‌ها برای سرمایه‌گذاری احتیاج به منابع مالی دارند، اما منابع مالی و استفاده از آن‌ها باید به خوبی تعیین شود تا بانک‌ها بتوانند سودآور باشند و این وظیفه مدیر اعتبارات بانک میباشد که منابع مالی و نحوه استفاده از آن‌ها را تعیین کند. به عبارت دیگر بایستی روش تامین مالی با نوع سرمایه‌گذاری بانکی سازگار باشد و همچنین از اهرم مالی در حد معقول آن استفاده شود تا هم ارزش بانک حداکثر شود و هم از پیامدهای نامطلوب ریسک مالی به واسطه استفاده از بدهی ممانعت گردد (مقدم زنجانی و پیری، 1391).
در این محیط رقابتی، بانکی موفق خواهد بود که با ارائه خدمات نوین، جذب سپرده‌ها و نیز انجام سرمایه‌گذاری‌های سودآور طوری فعالیت کند که سود شعبه را حداکثر نماید. زیرا حداکثرسازی سود به عنوان هدف نهایی بنگاه‌های اقتصادی بوده و بانک‌ها به عنوان بنگاه‌های اقتصادی از این قاعده مستثنی نمی‌باشند. در راستای این هدف، تعیین عوامل موثر بر سودآوری بانکی اهمیت پیدا می‌کند. براساس مطالعات انجام شده، عوامل متعددی بر سودآوری بانک‌ها تاثیرگذارند. این عوامل را می توان به عوامل داخلی (تحت کنترل مدیریت بانکی) و عوامل خارجی (خارج از کنترل مدیریت بانکی) تقسیم‌بندی نمود. همچنین روشن است که افزایش تعداد شعب و نیز نوع توزیع جغرافیایی شعب می‌توانند سهم و قدرت بازاری بانکی را افزایش داده و به تبع آن بر سودآوری شعب بانکی موثر واقع شوند. برای نمونه سودآوری بانک الف با تعداد شعب محدود و سودآوری بانک ب با شعب گسترده قابل مقایسه نبوده و به احتمال زیاد، بانک ب در جذب مشتریان و سپرده‌های بانکی  موفق‌تر عمل نموده و سهم بازاری و سودآوری بالاتری خواهد داشت. این پدیده به اثرات شبکهای معروف می‌باشد. در این حالت، بانک‌ها از طریق شعبات گسترده خود میتوانند تراکنش بین مشتریان را در داخل یک شبکه واحد تسهیل نمایند. به‌طوری‌که اگر شعب بانکی به طور وسیع در منطقه جغرافیایی گستردهتر در دسترس باشند، مشتریان قادر خواهند بود در هر منطقه جغرافیایی دلخواه به حساب بانکی خود دسترسی پیدا کنند. این امر فرایند جذب مشتری و افزایش سودآوری بانک مربوطه را افزایش می‌دهد. به عبارت دیگر ارزش شبکه بانکی با افزایش تعداد شعب بانکی افزایش مییابد. همچنین توزیع شعب در مناطق پردرآمد و مرفه نیز به دلیل فراوانی بالای تراکنش‌ها و فعالیت‌های بانکی، درآمد و سودآوری بانک‌ها را تحت تاثیر قرا خواهد داد. در کنار این پیامدهای مثبت، گسترش شعب بانکی می‌توانند به دلایلی هم‌چون کمبود مهارت‌های مدیریتی، خلق ساختار سازمانی پیچیده و نیز افزایش هزینه عملیاتی بانکی نتایج منفی در پی داشته باشند. از این رو می‌توان انتظار داشت که تعداد شعب و نحوه توزیع جغرافیایی آن بر سودآوری بانک ها تاثیر مبهمی داشته باشد (کای و همکاران، 2016). 
از سوی دیگر، سود از جمله اطلاعات با اهمیت در تصمیمات اقتصادی به شمار رفته و پژوهش‌های متعددی درباره سود و عوامل تعیین کننده آن انجام شده است. سود به عنوان راهنمای پرداخت سود تقسیمی، ابزار سنجش اثر بخشی مدیریت و وسیله پیش‌بینی و ارزیابی تصمیمگیریها، همواره مورد استفاده سرمایهگذاران، مدیران و تحلیل‌گران مالی بوده است. بر همین اساس، محققان بسیاری سعی کرده‌اند که عوامل موثر بر سودآوری بانک‌ها و موسسات مالی را شناسایی نمایند.
همچنین گسترش بازارهای جهانی و افزایش رقابت در بازارهای خدمات مالی، سودآوری این صنعت را تحت تاثیر قرار داده است. با توجه به اینکه سودآوری یکی از کارکردهای مهم بانکی تلقی شده و یک بانک سودآور توان بیشتری برای مقابله با شوک‌های منفی بازار را دارا می‌باشد، لذا توجه به شاخص‌های سودآوری به عنوان یکی از شاخص‌های ارزیابی عملکرد بانکی و نیز اهمیت نقش آن در تصمیمات مرتبط با نحوه تجهیز منابع، تامین مالی و همچنین چگونگی تخصیص منابع، ضروری و حیاتی به نظر می‌رسد. بنابراین بانک‌ها بایستی با بررسی عوامل مرتبط با سودآوری شعب خود موجبات افزایش توان رقابت‌پذیری و سازگاری با تغییرات محیط کلان را فراهم آورند. همچنین مطالعه توزیع جغرافیایی شعب و سودآوری بانک از دو جهت ضرورت خواهد داشت: اول این‌که بازار سرمایه در کشور هنوز نقش غالب برای تامین مالی فعالیت‌های اقتصادی را نداشته و بازار سرمایه در ایران توسعه نیافته است. دوم این‌که بانک سپه به عنوان یکی از بزرگ‌ترین بانک‌های کشور و نیز نخستین بانک ایرانی نقش کلیدی در تامین مالی فعالیت‌های اقتصادی بخش‌های مختلف ایفا می‌نماید. لذا این تحقیق می‌کوشد تا ضمن شناسایی عوامل تاثیرگذار بر سودآوری شعب بانکی، با استفاده از داده‌ها و اطلاعات مربوط به شعب بانک سپه استان اردبیل، تاثیر تعداد شعب و توزیع جغرافیایی آن بر سودآوری بانک سپه در استان اردبیل را مطالعه نماید.

 2- ادبیات پژوهش
2-1- مبانی نظری
بانک‌ها شریان حیاتی هر‌کشور محسوب شده و به عنوان نهاد‌های مالی دارایی‌ها را از منابع گوناگون جمع آوری کرده و در اختیار بخش‌هایی قرار می‌دهند که به نقدینگی نیاز دارند. به‌عبارت دیگر، تخصیص سرمایه و منابع مالی به شکل مطلوب یکی از ملزومات اولیه و پیش نیازهای اصلی برای قرار گرفتن در مسیر توسعه می‌باشد که در این میان نقش و جایگاه نهادها و موسسات مالی پررنگ‌تر بوده و به نوعی در تجهیز، تامین و گردآوری سرمایه و منابع مالی از یک طرف و از طرف دیگر در تخصیص و توزیع مطلوب آن موثرند. در این راستا بانک‌ها نقش بسیار حساس و مهمی را در اقتصاد کشور ما بر عهده دارند (نوری بروجردی و همکاران،1389).
سودآوری نتیجه نهایی همه برنامه‌ها و تصمیمات مالی شرکت بوده و برای اندازه‌گیری سودآوری، اغلب از متغیرهای سود به فروش، بازده دارایی‌ها و بازده حقوق صاحبان سهام استفاده می‌شود (احمدپور و شهسواری،1393).
 امروزه شرکت‌‍ها برای جلب سرمایه‌گذاران، سعی در حداکثر کردن ارزش شرکت دارند و افزایش درآمد و رشد در سود، یکی از راهکارهایی است که برای این کار در نظر می‌گیرند. از بین همه این متغیرها، بهترین راه برای اندازه‌گیری سودآوری یا ارزیابی عملکرد شرکت، محاسبه نرخ بازده دارایی‌ها و نرخ بازده حقوق صاحبان سهام می‌باشد. نرخ بازده حقوق صاحبان سهام، رابطه بین حجم حقوق صاحبان سهام شرکت و سود را تعیین می‌کند. اگر یک شرکت بر سرمایه‌گذاری‌های خود بیافزاید (از محل حقوق صاحبان سهام) ولی نتواند به تناسب، مقدار سود پس از کسر مالیات خود را افزایش دهد، نرخ بازده حقوق صاحبان سهام کاهش می‌یابد. بنابراین افزایش حجم سرمایه‌گذاری شرکت، به‌خودی خود باعث بهبود وضع مالی شرکت نمی‌شود (بازگیر، 1384).
یکی از  مهم‌ترین عوامل موثر بر سودآوری بانک‌ها به‌ویژه در کشورهایی مانند ایران که هنوز بانکداری سنتی جایگاه ویژه‌ایی درآن‌ها دارد، سهولت دسترسی و تعدد شعب بانکی می‌باشد. بالا بودن تعداد شعب بانک‌ها معمولا یک نکته مثبت تلقی می‌شود چرا که هر چه تعداد شعبه‌های یک بانک بیشتر باشد تعداد مشتریان و به‌طور کلی سودآوری بانک بیشتر خواهد بود (قائمی‌اصل و همکاران، 1398).
در یک تقسیمبندی کلی می‌توان عوامل موثر بر سودآوری بانک ها را به صورت زیر بیان کرد:
عوامل داخلی تاثیرگذار بر سودآوری بانک
انتظار می‌رود که نرخ‌های بهره، کارمزد وام‌ها و شکل‌های مختلف سپرده بر سودآوری بانک تاثیرگذار باشند. همچنین درآمدهای بهره‌ای و هزینه‌های بهره‌ای نیز تاثیر به‌سزایی در سودآوری بانک دارند. بنابراین حجم وام‌ها و تسهیلات پرداختی و حجم شکل‌های مختلف سپرده به ترتیب به عنوان معیار کارآیی دارایی‌ها و مدیریت پرتفوی بدهی‌ها استفاده می‌شوند. بانک‌ها با نسبت سرمایه به دارایی بالاتر، حتی در حوادث و بحرانهای اقتصادی، از امنیت مناسبی برخوردارند. در برخی موارد، افرایش کفایت سرمایه، با افزایش پرداخت اعتبارات، تسهیلات و وام و به امید حداکثر کردن بازده‌ مورد انتظار و افزایش درآمد، بانک‌ها را به پذیرش ریسک بیشتر در پرتفوی دارایی‌شان تحریک میکند. بنابراین احتمال وجود رابطه مثبت بین نسبت سرمایه به دارایی‌ها و سودآوری بانک بالا خواهد رفت. در حالت‌های مدیریت نقدینگی، از‌آن‌جایی‌که بانک‌ها حجم اعتبارات خود را به وسیله تغییر شکل سپرده‌های کوتاه‌مدت به اعتبارات بلندمدت گسترش می‌دهند، دائما با ریسکهای مربوط به سررسید نامتناسب بدهی‌های مربوط به سودهای پرداختی به سپرده‌ها و احتمال عدم بازپرداخت بدهی‌ها و  وام‌های پرداختی مواجه می‌شوند. به منظور جلوگیری از بحران نقدینگی ناشی از این کار، که به مشکلات مربوط به ناتوانی در بازپرداخت بدهیها منجر می‌شوند، بانک‌ها اغلب دارایی‌های‌ نقد با نرخ‌های بازدهی پایین نگه می‌دارند. از این رو انتظار می‌رود که حجم نقدینگی بالا در بانکها با سودآوری پایین همراه باشد.
عامل داخلی دیگر که می‌توان انتظار داشت تاثیر معنی‌داری در سودآوری بانک داشته باشد، کارایی مدیریت هزینه‌ها می‌باشد. ارتباط بین هزینه و درآمد ممکن است به صورت یک رابطه مستقیم ظاهر شود. به هر حال حجم فعالیتهای تجاری بالاتر و درآمدهای بالاتر ممکن نیست مگر با هزینه‌های بالاتر. بنابراین به منظور دسترسی به کارآیی بیشتر بانک‌ها در حوزه مدیریت هزینه‌ها، کاهش هزینه‌ها با تنوع بخشی در سطوح فعالیت بانک ضروری به‌نظر میرسد (آنتونیو، 2013). 
عوامل بیرونی تاثیرگذار بر سودآوری بانک
علاوه بر عوامل داخلی، سودآوری بانک از عوامل بیرونی نیز تاثیر می‌پذیرد. برای مثال بازار وام و اعتبارات ممکن است از کاهش رشد اقتصادی تاثیر بپذیرد و این اساسا بر سودآوری بانک تاثیر می‌گذارد. یکی دیگر از عوامل بیرونی که می‌تواند بر سودآوری بانک تاثیرگذار باشد، سهم  بازاری بانک می‌باشد. سهم بازاری به عنوان یک معیار رقابتی در بین بانک‌ها مطرح بوده و یک تغییر هر چند اندک در سهم بازار می‌تواند در سود بالقوه بانک موثر باشد. معیار سپرده دریافتی یک بانک خاص از کل سپرده بانکهای تجاری می‌تواند به عنوان شاخص سهم بازاری بانک تلقی شود. سایر شرایطی محیطی که ممکن است، بر هزینه‌ها و درآمد بانک تاثیر بگذارد تغییر در سطح قیمت یا وجود شرایط تورمی در اقتصاد است. به هر حال اگر تورم پیش‌بینی شده نبوده و  یا این‌که بانک‌ها در تعدیل نرخ های بهره خود کند عمل کنند، این احتمال وجود دارد که هزینه‌های بانک سریع‌تر از درآمدهای آن افزایش یابند و از این رو بر سودآوری بانک تاثیر معکوس داشته باشد (نوری بروجردی و همکاران، 1389).

2-2- پیشینه پژوهش
از اهم مطالعات صورت پذیرفته در ارتباط با موضوع پژوهش پیش‌رو، به ترتیب داخلی و خارجی می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود:
2-2-1- مطالعات داخلی
دژپسند و همکاران (1398)، در پژوهشی به بررسی و اندازه‌گیری عوامل موثر بر ارتقای بهره‌وری کل عوامل در بانک‌های منتخب کشور طی دوره 13921-1388 پرداخته‌اند. نتایج تحقیق با استفاده از روش داده‌های تابلویی نشان‌دهنده این موضوع می‎باشند که بانکداری الکترونیک، مقیاس فعالیت و رونق اقتصادی تاثیر مستقیم و معناداری بر بهره‌وری کل عوامل در بانک‌های کشور داشته و شاخص درجه انجماد دارایی‌های مالی نیز تاثیر معکوس و کاملا معناداری بر بهره‌وری کل عوامل بانک‌ها دارد. افزایش شاخص‌های سرمایه انسانی و نسبت مصارف به منابع تا یک حد معین به افزایش بهره‌وری و از آن مقدار به بعد به کاهش بهره‌وری منجر می‌شود. 
عزتی و همکاران (1395)، در مقاله‌ای با استفاده از شاخص حاشیه سود به شناسایی مهم‌ترین عوامل موثر بر سودآوری بانک‌های اسلامی در دوره 2014-2011 پرداخته‌‍اند. یافته‌های آن‌ها نشان می دهند که از میان 11 متغیر به کار رفته، میانگین سالانه نرخ ارز، اثر مثبت، قوی و معناداری بر حاشیه سود دارد. همچنین نسبت تسهیلات به سپرده دریافتی اثر مثبت، قوی و معناداری بر حاشیه سود بانکی نشان داده است.
هوشیاری (1393)، در مطالعه‌ای به بررسی رابطه بین تورم و عواید و زیان بانک از تورم پرداخته است. برای این کار نمونه‌ای از بین بانک‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران برای بازه زمانی 1388 الی 1391 انتخاب شده است. نتایج این مطالعه با استفاده از رویکرد گشتاورهای تعمیم یافته نشان می‌دهند که میزان تورم بر سودآوری بانک‌های دولتی تاثیری مثبت دارد در صورتی که بر سودآوری بانک‌های خصوصی تاثیری منفی دارا می‌باشد.
چاوشی راد و همکاران (1393)، در مقاله‌ای به مطالعه و بررسی نحوه تاثیرگذاری عوامل داخلی مؤثر بر سودآوری شعب بانک پارسیان در استان  تهران پرداخته‌اند. جامعه آماری این پژوهش شامل تمامی ۶۰ شعبه بانک پارسیان استان تهران و قلمرو زمانی آن نیز سال‌های 1387 لغایت 1392 می‌باشد. داده‌های مورد نیاز این پژوهش از طریق پرسش‌نامه و صورت‌های مالی شعب بانک پارسیان استان تهران استخراج گردیده است. در این پژوهش سودآوری متغیر وابسته و شاخص‌های میزان سپرده، میزان تسهیلات اعطایی، مدیریت نقدینگی و مدیریت هزینه، متغیرهای مستقل تحقیق می‌باشند. طبق نتایج این پژوهش، متغیرهایی هم‌چون  مدیریت هزینه‌ها و تسهیلات اعطایی در مقایسه با سایر متغیرها از یک ارتباط مثبت و معنی دار بسیار قوی با متغیر سودآوری برخوردار می‌باشند. 
رستمی (1393) در پژوهشی به مطالعه و بررسی نحوه اثرگذاری عوامل داخلی موثر بر سودآوری شعب بانک کشاورزی استان کردستان پرداخته است. جامعه آماری این پژوهش شامل تمامی 42 شعبه بانک کشاورزی استان کردستان و قلمرو زمانی آن سال2های 1389-1387 می‌باشد. داده‌های مورد نیاز این پژوهش از طریق پرسش‌نامه و نیز صورت‌های مالی شعب بانک کشاورزی استان کردستان استخراج گردیده است. در این پژوهش روش‌های آماری مورد استفاده برای آزمون فرضیه‌ها، آلفای کرونباخ، آزمون T تک نمونه‌ای، تحلیل همبستگی و رگرسیون بوده که از طریق نرم افزار SPSS اجرا و محاسبه شده‌اند. طبق نتایج این پژوهش متغیرهایی هم‌چون مدیریت هزینه، مدیریت نقدینگی و مدیریت ریسک اعتباری در مقایسه با سایر متغیرها از یک ارتباط مثبت و معنی دار بسیار قوی با متغیر سودآوری برخوردار می‌باشند. 
امینی و همکاران (1388)، در مطالعه‌ای به بررسی عوامل موثر بر جذب سپرده بانکی در بانک صادرات ایران در دوره 1386-1368 پرداخته‌اند. نتایج به دست آمده از روش داده‌های تابلویی نشانگر این موضوع می‌باشند که درآمد واقعی سرانه و تعداد شعب دارای بیشترین اثر مثبت بر حجم سپرده‌های بلندمدت بانک صادرات ایران بوده و حجم سپرده‌های دوره پیشین نیز از عوامل اثرگذار بر حجم سپرده‌های جاری و قرض‌الحسنه می‌باشد، همچنین متغیرهای تورم و جمعیت تاثیر بسیار کمی بر حجم سپرده‌ها در بانک صادرات ایران دارا می‌باشند.

2-2-2- مطالعات خارجی
کای و همکاران (2016)، در مقاله‌ای به مطالعه اثرات توزیع جغرافیایی شعب بر سودآوری بانک‌های تجاری در چین پرداخته‌اند. آن‌ها نتیجه گرفته‌اند که اگر چه گسترش شعب سهم بازاری، درآمد بهره‌ای و غیربهره‌ای بانک‌ها را افزایش می‌دهند، اما این امر هزینه‌های عملیاتی بانک‌ها را نیز افزایش خواهد داد.
ابوبکر و همکاران4 (2013)، در پژوهشی به بررسی اثرات فناوری اطلاعات و ارتباطات بر عملکرد بانکی در طی دوره 2001-2011 پرداخته‌اند. نتایج این مطالعه نشان می‌دهند که استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در صنعت بانکداری نیجریه عایدی حقوق صاحبان سهام را ارتقا می‌دهد. همچنین در این مطالعه رابطه معکوسی برای سرمایهگذاری اضافی در فناوری اطلاعات و ارتباطات و کارایی وجود دارد. همچنین مولفان پیشنهاد میکنند که به جای تاکید زیاد بر سیاستهای ارتقا دهنده سرمایهگذاری در فناوری اطلاعات و ارتباطات، استفاده کارآ و موثر از تجهیزات فناوری اطلاعات و ارتباطات در دستور کار قرار گیرد. 
بکالی (2012)، در مقالهای با مطالعۀ 737 بانک اروپایی طی دورۀ 2006-1994و با استفاده از روش داده‌های تابلویی نتیجه گرفته است که سرمایه‌گذاری بر روی فناوری اطلاعات به شکل سخت افزاری و نرم افزاری تأثیری منفی بر روی سودآوری بانک‌ها داشته واز طرف دیگر سرمایه‌گذاری به شکل خدمات، تاثیری مثبت بر سودآوری بانکی خواهد داشت.
 هولدن و البنانی (2011)، در مقاله‌ای به بررسی اثر فناوری اطلاعات بر سودآوری بانکهای منتخب در انگلستان طی دوره 2010-1996 پرداخته‌اند. نتایج برآورد مدل با روش داده‌های تابلویی نشان می‌دهند که به‌کارگیری فناوری اطلاعات (دستگاههای خودپرداز به عنوان عامل اصلی) با کاهش هزینه‌های نیروی کار و نیز تراکنشها، تأثیری مثبتی بر سودآوری بانکها داشته است.
 اولسون و ذوبی (2011)، در پژوهشی رابطه بین کارآیی و سودآوری83 بانک واقع در 10 کشور طی دوره 2008-2000 را در کشورهای منتخب منا مورد مطالعه قرار داده‌اند. آن‌ها نتیجه گرفته‌اند که به لحاظ کارآیی هزینهای، بانکهای مورد مطالعه پایینتر از بانک‌های اروپایی قرار داشته و هم ردیف بانک‌ها در کشورهای در حال توسعه می باشند. به لحاظ کارآیی سودآوری نیز این بانکها بالاتر از سایر بانکهای واقع در سطح جهان می‌باشند. 

3- روش تحقیق
برای بررسی تاثیر دو متغیر تعداد شعب و توزیع جغرافیایی شعب بر سودآوری بانک سپه در استان اردبیل، اطلاعات مربوط به بانک سپه استان اردبیل در بازه زمانی 1371 تا 1399 جمع‌آوری شده و در قالب دادههای سریزمانی و دادههای برش مقطعی دو مدل، برآورد میگردد. برای برآورد مدل از نرم افزار Eviews9.0   و روش حداقل مربعات معمولی استفاده می‌شود.  قبل از برآورد مدل، با استفاده از آزمون ریشه واحد دیکی فولر تعمیم یافته، ایستا بودن متغیرهای مدل بررسی می‌گردد. زیرا اگر متغیرهای مدل نامانا باشند، رگرسیون‌های برآوردی جعلی و ساختگی بوده و از قابلیت اطمینان پایینی برخوردار خواهند بود. 
در این تحقیق، تاثیر توزیع جغرافیایی شعب بر سودآوری بانک سپه استان اردبیل با استفاده از مدل شماره یک مطالعه می‌‍گردد. در این معادله،  متغیر وابسته مدل بوده و سودآوری بانک را اندازه‌گیری می‌نماید. در این پژوهش همانند سایر مطالعات از دو نسبت بازده حقوق صاحبان سهام (ROE) و نرخ بازده دارایی‌ها (ROA) به عنوان شاخص‌های سودآوری بانکی استفاده خواهد شد. متغیرهای مستقل و توضیحی مدل نیز عبارتند از: Loani نسبت وام اعطایی به دارایی بانک  iام،  AGEiتعداد سالهای فعالیت بانک  iام، SIZEi اندازه بانک  iام که با لگاریتم طبیعی کل دارایی آن اندازهگیری می‌شود، MSI سهم بازاری بانک بانک  iام که با سهم بانک  iام از میزان سپرده‌های جذب شده توسط تمام شعب بانک سپه در استان اردبیل اندازه گیری می شود. DI نیز متغیر مجازی مربوط به توزیع جغرافیایی بانک می‌باشد. بدین صورت که اگر شعبه بانک در منطقه پر درآمد قرار بگیرد عدد 1 و در غیر این صورت عدد صفر خواهد بود. برای برآورد اثر توزیع جغرافیایی شعب بر سودآوری بانک سپه، تمامی شعب بانک سپه در اردبیل به عنوان نمونه انتخاب شده و براساس وضعیت درآمدی منطقه، شعب به دو بخش فعال در منطقه پر درآمد و فعال در منطقه متوسط و کم درآمد تقسیم شدند. به‌طوری‌که اگر شعبه بانک در منطقه پردرآمد (بازار، تازه میدان، بازار طلافروشان، آهن فروشان، شعب بانکی واقع در منطقه 1 شهر و ...) واقع شده باشد عدد یک و در غیر این صورت عدد صفر را اختیار خواهد کرد. براساس یافته های تحقیق، در سال 1399، تعداد 34 شعبه بانک در اردبیل و در مناطق مختلف آن فعال بودند که براساس مطالب بیان شده به دو گروه تقسیم شدند. مدل 1 در قالب داده‌های برش مقطعی به صورت زیر  براورد می‌گردد:

                  

همچنین برای مطالعه اثرات تعداد شعب بانک سپه بر سودآوری بانک نیز از مدل 2 و در بازه زمانی 1399- 1371 استفاده می‌شود.

              

که در آن:  متغیر وابسته مدل بوده و بیانگر سودآوری می‌باشد. متغیرهای مستقل مدل نیز عبارتند از: نسبت وام اعطایی به دارایی کلیه شعب بانک سپه استان اردبیل در زمان t،  تعداد شعب بانک سپه استان اردبیل در زمان t، اندازه شعب بانک سپه استان اردبیل در زمان t، که با لگاریتم طبیعی کل دارایی آن‌ها اندازه‌گیری می‌شود، سهم بازاری شعب بانک سپه اردبیل در زمان t، که با سهم کلیه شعب بانک سپه از میزان سپرده‌های جذب شده توسط بانک‌ها در اردبیل اندازه‌گیری می شود و  هزینه‌های عملیاتی شعب بانک سپه اردبیل در زمانt  است که با نسبت هزینه‌های عملیاتی به کل دارایی آن سنجیده می‌شود. 

 

4- یافته‌ها
قبل از برآورد مدل، برای بررسی مانایی یا نامانایی متغیرهای مدل از آزمون ریشه واحد استفاده می‌شود تا معادله برآوردی رگرسیون کاذب (ساختگی) نباشد. برای این کار، از آزمون دیکی فولر تعمیم یافته  فیشر استفاده شده و نتایج آن برای تمامی متغیرهای لحاظ شده در مدل در جدول 1 گزارش شده است.

جدول 1-  نتایج آزمون ریشه واحد
 
نتیجه    سطح متغیرها    متغیر    وضعیت       
I(0)    87/5
* (00/0)    نرخ بازدهی دارایی‌ها    با عرض از مبداُ و روند       
I(0)    34/6
* (00/0)    نرخ عایدی حقوق صاحبان سهام    با عرض از مبداُ و روند       
I(0)    4/3
* (02/0)    نسبت وام اعطایی بانک به دارایی آن    با عرض از مبداُ و روند       
I(0)    1/3
* (03/0)    اندازه بانک    با عرض از مبداُ و روند       
I(0)    6/3
* (01/0)    تعداد سال‌های فعالیت    با عرض از مبداُ و روند       
I(0)    72/3
* (00/0)    سهم بازاری بانک سپه در اردبیل    با عرض از مبداُ و روند     
*: رد فرضیه صفر مبنی بر وجود ریشه واحد در سطح معناداری 5 درصد
منبع: یافته‌های پژوهشگر

میتوان مشاهده کرد که تمامی متغیرهای مدل در سطح مانا می‌باشند. از این رو با استفاده از سطح متغیرها می‌توان معادله مورد نظر را برآورد کرد. 
از آن‌جا که متغیر سودآوری بانکی با 2 شاخص نرخ عایدی دارایی‌ها و نرخ عایدی حقوق صاحبان سهام اندازه‌گیری می‌شود بنابراین بایستی دو مدل جداگانه برآورد گردد. نتایج برآورد هر دو مدل در جدول 2 گزارش شده است. 
براساس نتایج برآورد در هر دو مدل، توزیع جغرافیایی شعب بانکی بر سودآوری تاثیرگذار بوده و این تاثیر در سطح معناداری 5 درصد به لحاظ آماری معنادار می‌باشد. به عبارت دیگر شعبی که در مناطق پردرآمد شهر فعالند در مقایسه با مناطق متوسط و کم درآمد، سودآوری بالاتری دارا می‌باشند. نسبت وام اعطایی شعبه به دارایی نیز بر بازدهی بانکی تاثیری مثبت داشته و این تاثیر در سطح معناداری 5 درصد به لحاظ آماری معنادار است. زیرا وام، منبع مناسبی برای کسب سود برای شعب تلقی می‌شود و با توجه به سود و درآمدی که برای بانک دارد، می تواند نرخ عایدی دارایی‌های شعب را در دوره زمانی مورد مطالعه ارتقا دهد. اندازه بانک دیگر متغیری است که در سطح معناداری 5 درصد، در هر دو مدل، تاثیر مثبت و معنادار بر سودآوری دارا می‌باشد. زیرا هر قدر دارایی شعب بیشتر باشد، در مقایسه با سایر شعب قدرت مانور بیشتری داشته و لذا فرصت‌های کسب درآمد بیشتر خواهد بود. براساس مدل‌های برآوردی، سهم بازاری شعب نیز تاثیر مثبت بر سودآوری دارد که این تاثیر در سطح معناداری 5 درصد، به لحاظ آماری معنادار است. تعداد سال‌های فعالیت شعب نیز بر سودآوری تاثیر مثبت داشته اما این تاثیر در سطح معناداری 5 درصد و در هر دو مدل به لحاظ آماری معنادار نمی‌باشد. زیرا مشتریان ممکن است عوامل دیگری مانند: نزدیک بودن شعبه جدید به محل کار، برخورد خوب کارمندان، شلوغ نبودن شعبه به جهت تازه تاسیس بودن آن و عواملی از این قبیل را بر قدمت شعبه ترجیح داده و در نتیجه احتمال دارد که سودآوری شعب با قدمت بیشتر، کاهش داشته باشند. همچنین آماره دوربین- واتسون مدل‌های برآوردی نزدیک به عدد 2 بوده و نشانگر عدم وجود خودهمبستگی بین جملات اخلال رگرسیون می‌باشد. 

جدول 2- نتایج برآورد مدل اول
 
متغیر وابسته ROE    متغیر وابسته ROA           
آماره t    ضریب    آماره t    ضریب            متغیر       
*28/4    8/6    *28/4    1/5    عرض       
*2/4    27/0    *18/3    17/0    نسبت وام اعطایی بانکی به دارایی        
07/1    24/0    25/1    23/0    تعداد سال‌های فعالیت شعب       
*29/2    22/0    *96/2    25/0    سهم بازاری بانک سپه در اردبیل       
*67/2    37/0    *9/3    33/0    اندازه بانک       
*82/3    31/0    *7/4    29/0    متغیر مجازی توزیع جغرافیایی شعب       
9/1    84/1    آماره دوربین واتسون       
58/0
54/0    56/0
52/0    ضریب تعیین
ضریب تعیین تعدیل شده     
*: معنادار بودن ضرایب در سطح معناداری 5 درصد را نشان می‌دهد
منبع: یافته‌های پژوهشگر

برای مطالعه اثرات تعداد شعب بانک سپه بر سودآوری از مدل 2 استفاده می‌شود. در این راستا ابتدا قبل از برآورد مدل، از آزمون ریشه واحد برای بررسی مانایی یا نامانایی متغیرهای مدل استفاده می‌شود که نتایج آن در جدول 3 گزارش شده است.

جدول 3- نتایج آزمون ریشه واحد
 
نتیجه    سطح متغیرها    متغیر    وضعیت       
I(0)    38/4
* (00/0)    نرخ بازدهی دارایی‌    با عرض از مبداُ و روند       
I(0)    69/6
* (00/0)    نرخ عایدی حقوق صاحبان سهام    با عرض از مبداُ و روند       
I(0)    9/3
* (01/0)    نسبت وام اعطایی بانک به دارایی    با عرض از مبداُ و روند       
I(0)    35/4
* (00/0)    اندازه بانک    با عرض از مبداُ و روند       
I(0)    23/3
* (02/0)    تعداد شعب بانکی    با عرض از مبداُ و روند       
I(0)    98/3
* (00/0)    سهم بازاری بانک سپه در اردبیل    با عرض از مبداُ و روند       
I(0)    47/2
* (04/0)    هزینه عملیاتی بانکی    با عرض از مبداُ و روند     
*: رد فرضیه صفر مبنی بر وجود ریشه واحد در سطح معناداری 5 درصد
منبع: یافته‌های پژوهشگر

براساس نتایج آزمون ریشه واحد، تمامی متغیرهای مدل در سطح مانا می‌باشند. در این بخش نیز دو مدل جداگانه برآورد شده و نتایج تخمین مدل‌ها در جدول 4 ارائه شده است. 

جدول 4- نتایج برآورد مدل دوم
 
متغیر وابسته ROE    متغیر وابسته ROA           
آماره t    ضریب    آماره t    ضریب    متغیر       
28/1    89/2    *83/2    27/3    عرض       
*57/3    22/0    *21/3    19/0    نسبت وام اعطایی بانکی به دارایی       
*53/3    29/0    *86/2    27/0    تعداد شعب بانکی       
*68/2    28/0    *37/2    32/0    سهم بازاری بانک سپه در اردبیل       
*22/3    22/0    *42/3    24/0    اندازه بانکی       
*25/4-    34/0-    *08/3-    29/0-    هزینه عملیاتی       
93/1    99/1    آماره دوربین واتسون       
61/0
58/0    63/0
60/0    ضریب تعیین
ضریب تعیین تعدیل شده     
*: معنادار بودن ضرایب در سطح معناداری 5 درصد را نشان می‌دهد
منبع: یافته‌های پژوهشگر
براساس نتایج برآورد مدل دوم در دوره زمانی 1399-1371، در هر دو مدل، تعداد شعب بانک سپه تاثیر مثبت بر سودآوری بانکی داشته و این تاثیر در سطح معناداری 5 درصد به لحاظ آماری معنادار می‌باشد. به عبارت دیگر با افزایش تعداد شعب در طول زمان و با ارائه خدمات بیشتر و جذب مشتریان بیشتر، سودآوری بانک سپه افزایش می‌یابد. براساس مدل‌های برآوردی، نسبت وام اعطایی بانکی به دارایی نیز بر سودآوری بانکی تاثیر مثبت داشته و این تاثیر در سطح معناداری 5 درصد به لحاظ آماری معنادار می‌باشد. همچنین در سطح معناداری 5 درصد، اندازه بانک سپه تاثیر مثبت و معنادار بر سودآوری دارد. در هر دو مدل، سهم بازاری بانکی نیز یک متغیر مهم بوده و تاثیر مثبت بر سودآوری بانکی دارا می‌باشد. زیرا با افزایش سهم بازاری بانک سپه در صنعت بانکداری استان، توان رقابتی و قدرت مانور بانک سپه افزایش یافته و درآمد و عایدی بانکی را ارتقا می‌بخشد که این تاثیر در سطح معناداری 5 درصد، به لحاظ آماری معنادار می‌باشد. براساس مدل‌های برآوردی، هزینه عملیاتی بانکی بر سودآوری تاثیر منفی داشته و این تاثیر در سطح معناداری 5 درصد به لحاظ آماری معنادار می‌باشد. همچنین آماره دوربین- واتسون مدل نزدیک به عدد 2 بوده و نشانگر عدم وجود خودهمبستگی بین جملات اخلال رگرسیون می‌باشد. 

5- نتیجه‌گیری 
در صنعت بانکداری، بانکی موفق خواهد بود که با ارائه خدمات نوین، جذب سپرده‌ها و همچنین انجام سرمایه‌گذاری‌های سودآور طوری فعالیت نماید که سود شعبه را حداکثر کند. زیرا حداکثرسازی سود به عنوان هدف نهایی بنگاه‌های اقتصادی به شمار می‌آید و بانک‌ها به عنوان بنگاه‌های اقتصادی از این قاعده مستثنی نمی‌باشند. برای رسیدن به این هدف نیز تعیین عوامل موثر بر سودآوری بانک‌ها اهمیت پیدا می‌کند. در این تحقیق برای بررسی اثرات جداگانه توزیع جغرافیایی شعب و همچنین تعداد شعب بانک سپه بر سودآوری بانکی دو مدل مجزا ارائه شده است. برای برآورد مدل اول ( تاثیر توزیع جغرافیایی شعب بانک سپه بر سودآوری)، تمامی شعب بانک سپه در شهر اردبیل به عنوان نمونه انتخاب شده و براساس وضعیت درآمدی منطقه، شعب به دو بخش فعال در منطقه پردرآمد و فعال در منطقه متوسط و کم درآمد تقسیم‌بندی شدند. به‌طوری‌که اگر شعبه بانک در منطقه پردرآمد (بازار، تازه میدان، طلافروشان، آهن فروشان، شعب بانکی واقع در منطقه 1 شهر و ...) واقع شده باشد عدد یک و در غیر این صورت عدد صفر را اختیار خواهد کرد. براساس یافته های تحقیق، در سال 1399، تعداد 34 شعبه بانک در شهر اردبیل و در مناطق مختلف آن فعال بوده‌اند که براساس مطالب بیان شده به دو گروه تقسیم‌بندی شدند. برای برآورد مدل دوم نیز، دادههای مربوط به بانک سپه استان اردبیل در بازه زمانی 1399-1371 از منابع مذکور استخراج شده و مدل مدنظر با استفاده از روش حداقل مربعات معمولی در قالب داده‌های سری زمانی برآورد گردید. 
براساس نتایج برآورد معادله رگرسیونی اول، توزیع جغرافیایی شعب بانکی بر سودآوری تاثیرگذار بوده و این تاثیر در سطح معناداری 5 درصد به لحاظ آماری معنادار می‌باشد. به عبارت دیگر شعبی که در مناطق پردرآمد شهر فعال می‌باشند در مقایسه با مناطق متوسط و کم درآمد، سودآوری بالاتری دارا می‌باشند. نسبت وام اعطایی شعبه به دارایی نیز بر بازدهی بانکی تاثیری مثبت داشته و این تاثیر در سطح معناداری 5 درصد به لحاظ آماری معنادار می‌باشد. اندازه بانک دیگر متغیری است که در سطح معناداری 5 درصد، تاثیر مثبت و معنادار بر سودآوری شعب دارا می‌باشد. سهم بازاری شعب نیز تاثیر مثبت بر سودآوری بانکی دارد که این تاثیر در سطح معناداری 5 درصد، به لحاظ آماری معنادار است. همچنین در سطح معناداری 5 درصد، تعداد سالهای فعالیت شعبه نیز بر سودآوری تاثیر مثبت و معنادار دارد.
براساس نتایج برآورد معادله رگرسیونی دوم نیز در دوره زمانی 1399-1371، تعداد شعب بانکی تاثیر مثبت بر سودآوری داشته و این تاثیر در سطح معناداری 5 درصد به لحاظ آماری معنادار می‌باشد. به عبارت دیگر با افزایش تعداد شعب در طول زمان و با ارائه خدمات بیشتر و جذب مشتریان بیشتر، سودآوری بانکی افزایش می‌یابد. نسبت وام اعطایی بانک به دارایی، اندازه بانک و سهم بازاری بانکی نیز بر سودآوری تاثیر مثبت داشته و این تاثیر در سطح معناداری 5 درصد به لحاظ آماری معنادار است. اثر هزینه عملیاتی بانک بر سودآوری منفی بوده و این تاثیر در سطح معناداری 5 درصد به لحاظ آماری معنادار است.  
در پایان با توجه به نتایج تحقیق پیشنهاد می‌گردد که:
با توجه به تاثیر منفی هزینه عملیاتی بر سودآوری بانکی، تا حد امکان سعی گردد تا هزینه عملیاتی شعب کاهش یابند.
با توجه به معنادار بودن اثر توزیع جغرافیایی شعب بر سودآوری بانکی، لازم است تا قبل از تاسیس شعبه جدید مطالعات میدانی در خصوص منطقه و سطح فعالیت و درآمد منطقه به عمل آید تا احتمال سودآوری شعبه جدید افزایش یابد.
از آن‌جا که سهم بازاری بر سودآوری بانکی تاثیر مثبت دارا می‌باشد، لذا لازم است تا بانک سپه با ارائه خدمات جدیدتر و همچنین ارائه خدمات بانکی به‌روز، سهم بازاری خود در صنعت بانکداری استان را افزایش داده و به تبع آن سودآوری خود را ارتقا بخشد.

 

 

 

مراجع

احمدپور. احمد و شهسواری. معصومه (1393). مدیریت سود و تأثیر کیفیت سود بر سودآوری آتی شرکت‌های ورشکسته بورس و اوراق بهادار تهران، مطالعات تجربی حسابداری مالی، 12(41)، 58-37.
امینی، صفیار، محمدی، سمیه و فخر حسینی، سید فخرالدین (1388). بررسی عوامل مؤثر بر جذب سپرده‌های بانکی، بانک‌های منتخب با تأکید بر بانک صادرات ایران، فصلنامه اقتصاد مالی، 3(6)، 103-91.
بازگیر، محمدرضا (1384). رابطه بین نرخ بازده دارایی‌ها و نرخ تورم در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، پایان‌نامه ارشد حسابداری، دانشگاه مازندران.
چاوشی راد، رسول، دهقان نیستانکی، مهدی و اسماعیل زاده، علی (1393). عوامل داخلی موثر بر سودآوری شعب در بانک مطالعه موردی: شعب بانک پارسیان استان تهران، کنفرانس ملی رویکردهای نوین در مدیریت کسب و کار، تبریز. 
دژپسند، فرهاد، امینی، علیرضا و احمدی کبیر، مهدی (1398). تحلیل عوامل موثر بر بهره‌وری کل عوامل: مطالعه موردی بانک‌های منتخب تخصصی و تجاری دولتی و خصوصی ایران، فصلنامه مالی، 13(49)، 182-153.
رستمی، فریبا (1393). بررسی عوامل داخلی موثر بر سود آوری شعب بانک کشاورزی مطالعه موردی استان کردستان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج. 
عزتی، مرتضی، عاقلی، لطفعلی و کشاورز ساجی، نفیسه (1395). عوامل موثر بر سودآوری بانک‌های اسلامی (کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی)، فصلنامه اقتصاد و بانکداری اسلامی، 5(15)، 153-139.
قائمی اصل، مهدی، حسینی ابراهیم آباد، سید علی و حیدری، حسن (1398). بررسی عوامل موثر بر درآمدهای غیرمشاع بانکی در ایران (در چارچوب یک الگوی پانل پویای سیستمی)، فصلنامه اقتصاد مالی، 13(47)، 134-113.
مقدم زنجانی، محمدولی و پیری، علی (1391). بررسی تاثیر عوامل کلان اقتصادی بر سودآوری بانک‌های اسلامی، بیست و سومین همایش بانکداری اسلامی،  تهران.
نوری بروجردی، پیمان، جلیلی، محمد و مردانی، فاطمه (1389). بررسی تأثیر تمرکز و سایر عوامل در  صنعت بانکداری بر سودآوری بانک‌های دولتی، فصلنامه پول و اقتصاد، 3(6)، 202-175.
هوشیاری، ناصر (1393). بررسی تأثیر تورم بر سودآوری بانک با استفاده از رویکرد گشتاورهای تعمیم یافته، پایان‌نامه کارشناسی ‌ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمی.
Abubakar, M., Gatawa, N. M., & Birnin-Kebbi, H. S. (2013). Impact of Information and Communication Technology on Banks Performance: A Study of Selected Commercial banks in Nigeria (2001-2011). European Scientific Journal, 9(7), 213-238.
Antonio, T.P. (2013). What determines the profitability of banks? Evidence from Spain. Accounting and Finance, 53(2), 561 – 586.
Beccalli, E. (2012). Does It Investment Improve Bank performance? Evidence from Europe. Journal of Banking & Finance, 31(7), 2205- 2230.
Cai, W., Xu, F., & Zeng, C. (2016). Geographical diversification and bank performance: Evidence from China. Economics Letters, 147, 96-98.
Holden, K., & El-Bannany, M. (2011). Investment in information technology systems and other determinants of bank profitability in the UK. Applied Financial Economics, 14(5), 361-365. 
Olson, D., & Zoubi, T. (2011). Efficiency and bank profitability in MENA countries. Emerging Markets Review, 12(2), 94- 110