پایش آب و هواشناسی روزهای برفی در زاهدان

جغرافیای طبیعی

مقاله 4، دوره 14، شماره 54، بهمن 1400، صفحه 57-72   

نوع مقاله: مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

سید محمد حسینی¹؛ عبدالرضا کاشکی^{* 2}

¹استادیار اقلیم‌شناسی، دانشگاه سیدجمال‌الدین اسدآبادی، اسدآباد، ایران

²استادیار اقلیم شناسی، دانشکده جغرافیا و علوم محیطی، دانشگاه حکیم سبزواری،سبزوار، ایران.

چکیده

پژوهش حاضر به بررسی آب و هواشناختی روزهای برفی زاهدان از سال 1976 در یک بازه‌ی 40 ساله پرداخت و برای نیل به این هدف، از دو پایگاه داده استفاده شد. پایگاه نخست؛ کدهای هوای حاضر مربوط به پدیده برف است که به صورت روزانه از سازمان هواشناسی کشور برداشت شد. پایگاه دوم؛ مربوط به داده‌های روزانه فشار تراز دریا و ارتفاع ژئوپتانسیل در تراز میانی وردسپهر از مرکز پیش‌بینی‌ محیطی سازمان ملی‌ جو و اقیانوس‌شناسی آمریکا است. با شگرد محیطی به گردشی و تکنیک خوشه‌ای، الگوهای جوی موجد روزهای برفی شناسایی گردید. نتایج واکاوی‌ها نشان داد که بارش برف در زاهدان به صورت متمرکز در فصول گذار پاییز و زمستان(ماه‌های دسامبر، ژانویه، فوریه و مارس) رخنمود دارد. در تراز دریا نیز الگوهای ادغامی پرفشارهای مهاجر سیبری- خزر با فراوانی 5/32 درصد و پرفشار سیبری- قفقاز با 20 درصد، بیشترین نقش‌آفرینی را در رخداد بارش برف بازی می‌کند. همچنین در ترازهای میانی وردسپهر، ناوه ترکمنستان به دلیل همجواری با ایران و نقش بندالی آن(پرفشار بریده)، موجد 5/42 درصد و الگوی بندال امگای اروپا نیز، 25 درصد از فراوانی روزهای برفی را تبیین می‌کند. به نظر می‌رسد، فعالیت همزمان اغتشاشات جوی در سامانه‌های قوی و پرفشار مهاجر سیبری، اروپا، قففاز، روسیه و خزر از یک سو و تقویت ناوه‌های عمیق عرض‌های جنب‌قطبی و گسترش آن به عرض‌های پایین‌تر از سوی دیگر، سبب تشدید شیوفشار و دما، استیلای سرما و رخداد برف خواهد شد.

کلیدواژه‌ها

سامانه های همدید؛ الگوی بندالی؛ ناوه و پشته؛ روزهای برفی؛ زاهدان

مراجع

1- اسلامی، منصوره؛ فیروزبخت، علیرضا (1373): بررسی توزیع مکانی بارش برف در حوضه‌های دز و کارون، مجموعه مقالات اولین سمینار هیدرولوژی برف و یخ، وزارت نیرو، سازمان تحقیقات منابع آب.

2- امینی‌نیا، کریم؛ لشکری، حسن؛ علیجانی، بهلول (1389): بررسی و تحلیل نوسانات بارش برف سنگین در شمال غرب ایران، مجله فضای جغرافیایی، شماره 29، 145-163.

3- پدرام، مژده؛ قائمی، هوشنگ؛ هدایتی دزفولی، اکرم؛ مرتضوی، افسانه (1390): ریزش برف و ارتباط آن با دما در استان کردستان، فصل­نامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 100، 55-70.

4- پرهمت، جهانگیر؛ ثقفیان، بهرام (1383): ارزیابی دقت اطلاعات ماهواره‌ای در تعیین سطح پوشیده از برف، مجموعه مقالات اولین کنفرانس سالانه منابع آب ایران، انجمن علوم و مهندسی منابع آب ایران، دانشکده فنی دانشگاه تهران.

5- پرهمت، جهانگیر؛ صدقی، حسین؛ ثقفیان، بهرام (1384):  بررسی مدل در شبیه‌سازی رواناب حاصل از ذوب برف با استفاده از داده‌های ماهواره‌ای در حوضه‌های بدون آمار برف، مجله تحقیقات منابع آب، شماره 1، 11-1.

6- حجازی‌زاده، زهرا؛ علیجانی، بهلول؛ ضیائیان، پرویز (1391): تحلیل سینوپتیکی و فضایی توفان برف استان گیلان، مجله جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، شماره 19، 302-281.

7- حسینی، سیدمحمد (1393)، واکاوی همدید پرفشار دریای سیاه و نقش آن در تغییرات دما و بارش ایران زمین، رساله دکتری اقلیم‌شناسی، دانشکده جغرافیا و برنامه‌ریزی، دانشگاه اصفهان.

8- رحیم‌زاده، فاطمه؛ عسگری، احمد (1385): مطالعه تغییرپذیری بارش دهه­های اخیر ایران، مجله پژوهش­های جغرافیایی، شماره 6، 80-67.

9- رضایی، پرویز؛ جانبازی قبادی، غلامرضا؛ جعفر زاده، علیرضا (1389): روند بارش برف در جلگه مرکزی گیلان و پیامدهای ناشی از آن، مجله چشم‌انداز جغرافیایی، شماره 12، 61-47.

10- شادپور، آرش؛ لشگری، حسن؛ برنا، رضا (1397): تحلیل همدیدی - آماری برف‌های سنگین استان گیلان،   فصل­نامه جغرافیای طبیعی، شماره 42، 14-1.

11- عزیزی، قاسم؛ روشنی، محمود (1382): مطالعه تغییر اقلیم در کرانه جنوبی دریای خزر به روش من کندال، مجله پژوهش‌های جغرافیایی، شماره 64 ، 28-13.

12- علیجانی، بهلول (1381): آب و هوای ایران، انتشارات دانشگاه پیام نور، چاپ پنجم، تهران.

13- علیجانی، بهلول (1387): بررسی سینوپتیک الگوهای سطح 500 هکتوپاسکال در خاورمیانه در دورۀ 1990-1961، مجله نیوار، شماره 44 و 45، 29-7.

14- علیجانی، بهلول؛ هوشیار، محمد (1387): واکاوی الگوی سینوپتیکی سرماهای شدید شمال غرب ایران، مجله پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، شماره 65، 16-1.

15- علیدادی، معصومه (1389): نقش تاوه قطبی در تعیین نوع و مقدار بارش در میانه غرب ایران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران.

16- غلامحسینی، اسماعیل (1391): بررسی نقش و جایگاه ناجا در مدیریت بحران‌های طبیعی، مطالعه موردی:  بحران سفید، بحران برف 1383 گیلان، فصل­نامه پژوهش‌های مدیریت انتظامی، شماره 7، 568-549.

17- فرج زاده، منوچهر (1384): خشک‌سالی از مفهوم تا راهکار، انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، تهران.

18- قاسمی، الهه؛ علیجانی، بهلول؛ فتاحی، ابراهیم (1389): شبیه‌سازی رواناب حاصل از ذوب برف با استفاده از مدل SRM. مطالعه موردی حوضه آبریز بختیاری، همایش برف و یخ، شهرکرد.

19- قنبرپور، محمدرضا؛ محسنی ساروی، محسن؛ ثقفیان، بهرام؛ احمدی، حسن؛ عباسپور، کریم (1383):  تعیین مناطق مؤثر در انباشت و ماندگاری سطح پوشش برف و سهم ذوب برف در رواناب، مجله منابع طبیعی ایران، شماره 3، 515-503.

20- کاویانی، محمدرضا؛ مسعودیان، سید ابوالفضل و بهرام نجف‌پور (1386): بررسی رابطه الگوهای گردشی تراز 500 هکتوپاسکال با بارش‌های حوضه مند، مجله پژوهشی علوم انسانی دانشگاه اصفهان، شماره 3، 33-17.

21- کاشکی، عبدالرضا (1392): نقش تاوه قطبی در بارش برف در ایران، رساله دکتری اقلیم‌شناسی، دانشکده جغرافیا و برنامه‌ریزی، دانشگاه اصفهان.

22- میرموسوی، سیدحسین؛ صبور، لیلا (1393): پایش تغییرات پوشش برف با استفاده از تصاویر سنجنده مودیس در منطقه شمال غرب ایران، جغرافیا و توسعه شماره 35، 200-181.

23- یارنال، برنت (1993): اقلیم‌شناسی همدید و کاربرد آن در مطالعات محیطی، برگردان سید ابوالفضل مسعودیان (1385)، چاپ اول، انتشارات دانشگاه اصفهان، اصفهان.

24- Arora, V. K. Boer, G. J. (2001): Effects Of Simulated Climate Change On The Hydrology Of Major River Basins, Journal Of Geophysics Research, 106(D4), 3335-3348.

25- Bednorz, E. (2013): Heavy Snow In Polish – German Lowlands – Large-Scale Synoptic Reasons And Economic Impacts, Journal Of Weather And Climate Extremes, 2: 1-6, 2013.

26- Church, J. A. Gregory, J. M. Huybrechts, P. Kuhn, M. Lambeck, K. Nhuan, M.T. Qin, D. Woodworth, P.L. (2001): Changes In Sea Level. In: Houghton, J.T. Ding, Y. Griggs, D.J. Noguer, M. Van Der Linden, P.J. Xiaosu, D. (Eds.), Climate Change 2001, The Scientific Basis. Cambridge University Press, Cambridge, 639-693.

27- Dorothy, K. (2000): Intercomparison Of Satellite-Derived Snow-Cover Maps, Annals Of Glaciology, 31:  369-376.

28- Emre, A. Akyu, Z. Ormanc, A. S. Ensoyc, A.S. Orman, A. U. (2005): "Using MODIS Snow Cover Maps In Modeling Snowmelt Runoff Process In The Eastern Part Of Turkey". Remote Sensing Of Environment, 97: 216 – 230

29- Hofmann, M. E. Hinkel, J. Wrobel, M. (2011): Classifying Knowledge On Climate Change Impacts, Adaptation, And Vulnerability In Europe For Informing Adaptation Research And Decision-Making: A Conceptual Meta-Analysis, Global Environmental Change, 21: 1106-1116.

30- Hong, M.A. And Guodong1, C. (2003): A Test Of Snowmelt Runoff Model (SRM) For The Gongnaisi River Basin In The Western Tianshan Mountains, China". Chinese Science Bulletin, 48:  2253-2259.

31- Hui, G. (2009): Short Communication China’s Snow Disaster In 2008, Who Is The Principal Player, Royal Meteorological Society International Journal Climatology, 29:  2191–2196.

32- Jeffery, S. T. Brown, H. L. Dianne, K. (2011): Adaptation Strategies For Health Impacts Of Climate Change In Western Australia: Application Of A Health Impact Assessment Framework, Environmental Impact Assessment Review, 31: 297-300.

33- Merino, A. Fernández, S. Hermida, L. López, L. Sánchez, J. L. Ortega, E. G. Gascony, E. (2014):  Snowfall In The Northwest Iberian Peninsula:  Synoptic Circulation Patterns And Their Influence On Snow Day Trends, Article ID, 275: 1-14.

34- Morin, J. P. Block, B. Rajagopalana. M. Clark. (2008): Identification Of Large Scale Climate Patterns Affecting Snow Variability In The Eastern United States", International Journal Of Climatology, 28:  315–328, Published Online 19 July 2007 In Wiley Inter Science, (Www.Interscience.Wiley.Com) DOI: 10,1002/Joc,1534.

35- Radinović, D. Ćurić, M. (2012):  Measuring Scales For Daily Temperature Extremes, Precipitation And Wind Velocity, Meteorological Applications, 21:  461-465.

36- Raziei, T. Arasteh, P. D. Saghafian, B. (2005): Annual Rainfall Trend In Arid And Semi-Arid Regions Of Iran, 21^st European Regional Conference, Resource Bulletin, 34: 335-346.

37- Santos, C. A. C. Neale, C. M. U. Rao, T. V. R. Silvaa, B. B. (2011): Trends In Indices For Extremes In Daily Temperature And Precipitation Over Utah USA, International Journal Of Climatology, 31: 1813–1822.

38- Silver, J. (2008): Global Warming And Climate Change Demystified, McGraw Hill Companies, 289.

39- Wang, Q-X. Fan, X-H. Qin, Z-D. Wang, M.B. (2012): Change Trends Of Temperature And Precipitation In The Loess Plateau Region Of China, 1961–2010, Global And Planetary Change, 138–147.

40- Yu, P. S. Yang, T. C. Wu, C. K. (2002): Impact Of Climate Change On Water Resources In Southern Taiwan, Journal Of Hydrology, 161-175.