تحلیل تطبیقی مراحل سفر اسطوره‌ای قهرمان و مقامات سفر عرفانی سالک در ادبیّات انگلیسی (برمبنای الگوی پیرسون ـ مار و الگوی عطار)

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 3، دوره 18، شماره 66، فروردین 1401، صفحه 64-90   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/mmlq.2022.688213

نویسنده

محمود افروز^*

ستادیار زبان و ادبیات انگلیسی دانشکدۀ زبان‌های خارجی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

سفر (اسطوره‌ای/عرفانی)، از مفاهیمی است که نویسندگان بزرگ ادبیات داستانی به آن پرداخته‌اند. مقاله حاضر به بررسی تطبیقی دو الگوی سفر در ادبیات ایران و جهان از منظر «اسطوره و عرفان» می‌پردازد. در الگوی پیرسون ـ مار، به دوازده مرحله از منازل سفر اسطوره‌ای قهرمان اشاره شده است: معصوم، یتیم، جنگجو، حامی، جستجوگر، عاشق، نابودگر، آفرینش‌گر، حاکم، جادوگر، فرزانه و دلقک. در منطق‌الطّیر، اثر برجستة عطّار نیشابوری، به هفت وادی یا همان مراحل سفر عرفانی یا سلوک اشاره شده است: طلب، عشق، معرفت، استغنا، توحید، حیرت، فقر و فنا. هدف اصلی مقاله حاضر تطبیق مراحل دو الگوی مذکور از رهگذر بررسی یک رمان سفرمحور، به قلم جان‌بانیان (1678) و در زمره آثار کلاسیک مسیحی است. قهرمان داستان سالکی به نام ترسا است که از ویرانشهر راهی شهر آسمانی می‌شود. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که، دلیل اصلی همانندی میان مقامات سلوک در منطق‌الطیر و سیر و سلوک زائر، پیش‌زمینۀ مذهبی این دو اثر است. همچنین مشخص شد هر چند، میان مراحل سفر در دو الگوی عطار و پیرسون ـ مار به دلیل اختلاف در تعداد منازل، تناظر یک‌به‌یک وجود ندارد، اما از آنجا که اثر مذکور سفری اسطوره‌ای ـ عرفانی است، مقامات ترسا در قالب تحلیلِ تطبیقی هر دو چارچوب قرار می‌گیرد.

کلیدواژه‌ها

ادبیات تطبیقی؛ سفر اسطوره‌ای و عرفانی؛ پیرسون ـ مار؛ عطار؛ جان بانیان

مراجع

افروز، محمود. 1396. «بررسی تطبیقی مراحل سفر معنوی در آثار عطار و امانوئل اشمیت»، فصلنامۀ پژوهش‌های ادبیات تطبیقی. شماره 1، صص14ـ1.

افروز، محمود. 1400الف. «مطالعۀ فراتحلیلی-تطبیقی «سلوک» در ادبیات ایران و جهان». نشریۀ (مجله) ادبیات تطبیقی. ش24. صص37ـ1. 

افروز، محمود. 1400ب. «بررسی تطبیقی سفر اسطوره‌ای قهرمان در ادبیّات داستانی کودکان بر اساس مدل کارول پیرسون و هیو کی مار». پژوهشنامۀ ادبیات داستانی. آمادۀ انتشار.

بانیان، جان. 2011. سیر و سلوک زائر. ترجمه محمود افروز. چ1. اصفهان: نگار.

پیرسون، کارول اس و مار، هیوکی. 1393. زندگی برازندۀ من. ترجمه کاوه نیری. چ9. تهران: بنیاد فرهنگ زندگی.

رسمی، عاتکه و سکینه رسمی. 1397. «بررسی سفر قهرمان در منظومه مهر و ماه جمالی دهلوی بر اساس الگوی کمپبل». نقد ادبی. ش44. صص80ـ51.

سجادی، سید جعفر. 1375. فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. چ1. تهران: طهوری.

عطار نیشابوری، فریدالدین محمد. 1385. منطق الطیر. تصحیح محمد رضا شفیعی کدکنی. چ2. تهران: سخن.

عطار، فریدالدین محمد بن ابراهیم. 1374. منطق الطیر. تصحیح حمید حمید. تهران: سنا.

فولادی، محمد و مریم رحمانی. 1395. «تحلیل سیر سفر خیالی بر مبنای نظریه‌ «سفر قهرمان درون» پیرسون و کی مار». فصلنامه زبان و ادب فارسی. ش234. صص132ـ119.

کریمی، امیربانو و مهناز رضایی. 1387. «بررسی تطبیقی علل بازآفرینی اسطوره در شعر معاصر ایران و «رؤیای مکزیکی» اثر لوکله‌زیو». فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. ش13. صص126ـ111. 

گوهرین، صادق. 1383. شرح اصطلاحات تصوّف. چ1. تهران: زوار.

مستملی بخاری، اسماعیل محمد. 1363. شرح تعرّف. چ1. تهران: اساطیر.

مشاوری، زهره و اسحاق طغیانی. 1393. «بررسی تطبیقی مفهوم سلوک در رمان سیذارتا و حکایت شیخ صنعان». فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. ش34. صص191ـ161.

موسوی سیرجانی، سهیلا و مهدیه منصوری. 1395. «سنایی و اخلاق حرفه ای». فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. ش42. صص300ـ257.

موسوی سیرجانی، سهیلا. 1385. «فقر و غنا از دیدگاه هجویری و خواجه عبدالله انصاری»، ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی. ش3. صص93ـ75.

English Sources

Afrouz, M. (2021). Investigating Literary Translator’s Style in Span of Time: The Case of Sa‘di’s Gulistan Translated into English. Lebende Sprachen, 66 (2), 214–230.

Parvaz, Z., & Afrouz, M. (2021). Methods of Translating Metonymies in The Masnavi: Boosting Larson’s (1984) Model. Translation Studies Quarterly, 19 (75), 6-22.