کاربست داستانی امیرارسلان در نظریۀ روایتی تزوتان تودوروف (با تاکید بر وجوه روایتی داستان)

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 13، شماره 50، دی 1400، صفحه 59-80   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2021.688634

نویسندگان

نعیمه سادات صفایی نیا¹؛ امیر اسماعیل آذر^{* 2}

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

چکیده

امیر ارسلان نامدار، از داستان‌های شفاهی بازمانده از ادبیات کهن فارسی است که به رشتۀ تحریر درآمده. آن را حد فاصل قصه‌پردازی سنتی و رمان نویسی در ایران دانسته‌اند. قصه‌های عامیانه، همواره مورد توجه ساختارگرایان و روایت‌شناسان بوده‌ا‌ند. در این میان، تودوروف در بررسی روایت‌های اسطوره‌ای، به‌ویژه قصه‌ها، موفقیت چشم‌گیری یافته‌است. در این مقاله، به تحلیل و بررسی وجوه روایتی در داستان امیر ارسلان نامدار می‌پردازیم. حالت غالب گزاره ها در داستان، وجه اخباری است و زمان وقوع افعال گذشته می‌باشد. در میان وجوه غیر اخباری؛ وجوه فرضی، بسامد بیشتری دارند. وجوه شرطی و پیش بین، هردو به یک نسبت، در داستان حضور دارند. پیش بینی‌هایی که به وسیله رمل و اسطرلاب صورت گرفته، غالبا درست و پیش بینی افراد، با احتمال خطای بیشتری مواجه است. در میان وجوه خواستی؛ وجه تمنایی، بسامد بیشتری نسبت به وجه الزامی ‌دارد و این نشان دهندةآن است که خواست و آرزوهای افراد بیش از قوانین حاکم بر جامعه،داستان و اتفاقات را پیش می‌برند.

کلیدواژه‌ها

امیر ارسلان؛ تودوروف؛ وجوه روایتی؛ کاربست داستانی

مراجع

کتاب‌ها

احمدی، بابک (1386) سا‌ختا‌ر و تا‌ویل‌ متن‌، تهران‌: مرکز. ‫

اخوت، احمد (1379) دستور زبان داستان، اصفهان: فردا‬‬‬‬‬‬‬‬‬.‬‬

اسکولز، رابرت (1383) درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات، ترجمۀ فرزانه طاهری، تهران: آگاه.‬‬‬‬‬

ایگلتون، تری‌ (1383) پیش‌ درآمدی بر مطا‌لعه‌ نظریه‌ ادبی، ترجمۀ عباس مخبر، تهران‌: نشر مرکز.‬‬‬‬‬‬‬‬

ایوتادیه، ژان (1377) نقد ادبی در قرن بیستم، ترجمۀ محمدرحیم احمدی، تهران: سوره.

تودورف‌، تزوتان (1382) بوطیقا‌ی سا‌ختا‌رگرا، ترجمۀ محمد نبوی، تهران‌: آگا‌ه‌.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

تودوروف، تزوتان (1379) دستور زبان داستان، ترجمۀ احمد اخوت، اصفهان: فردا.

داد، سیما (1371) فرهنگ‌ اصطلاحا‌ت‌ ادبی‌، تهران‌: مروارید.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

سلدن، رامان (1384) راهنمای نظریۀ ادبی معاصر، ترجمۀ غباس مخبر، تهران: طرح نو.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

مارتین، والاس (1386) نظریه‌های روایت، ترجمۀ محمد شهبا، تهران: هرمس.

مکاریک، ایرنا ریما (1384) دانشنامه نظریه‌های ادبی معاصر، ترجمۀ محمد نبوی، تهران: آگاه.

نقیب‌المما‌لک، محمدعلی‌ (1356) امیرارسلان‌ نا‌مدار، تصحیح‌ محمد جعفر محجوب‌، تهران‌: امیرکبیر.

نقیب الممالک، محمدعلی (1395) امیرارسلان نامدار، تصحیح نورالدین زرین کلک، تهران: فرهنگ نشرنو.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

یوسفی، غلامحسین (1357) دیداری با اهل قلم، جلد 2، مشهد: دانشگاه فردوسی.

مقالات

‫صافی پیرلوجه، حسین؛ فیاضی، مریم سادات (1387) نگاهی گذرا به پیشینه نظریه‌های روایت، نقدادبی، شمارۀ2، صص 145-170.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

حسینی سروری، نجمه؛ صرفی، محمدرضا (1389) بررسی وجوه روایتی در روایت‌های هزار و یک شب، نثر پژوهی ادب فارسی (ادب و زبان)، شمارۀ ۲۷ (پیاپی ۲۴)، صص ۸۷-۱۱۴.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

آزاد، راضیه (1388) روایت‌شناسی مقامات حمیدی براساس نظریۀ تودوروف، فصلنامۀ پژوهش‌های ادبی، شمارۀ ۲۶، صص 9-32.

‫نبی‌لو، علیرضا (1389) بررسی چهار داستان با ساختار روایی مشابه براساس نظریة تزوتان تودوروف، فصلنامه پژوهش‌های ادبی، شمارۀ 29و30، صص 167-191.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

‫رحیمی‌صادق، خدیجه (1394) بررسی وجوه روایتی در دارابنامۀ بیغمی، نشریۀ ادب و زبان دانشکدۀ ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، شمارۀ 38، صص 155-183.‬‬

پارسا، سیداحمد؛ طاهری، یوسف (1391) بررسی وجوه روایتی در حکایت‌های مرزبان‌نامه براساس نظریه تزوتان تودوروف، متن‌شناسی ادب فارسی، شمارۀ2(پیاپی14)، صص ۱-۱۶.‬‬‬‬‬‬‬‬

‫صهبا، فروغ؛ عمران‌پور، محمدرضا؛ آزاد، راضیه (1392) پی‌رفت‌ها، رابطه‌ها، کارکردها در داستان کوتاه، دوفصلنامه زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ ۷۴، صص۹۳-۱۱۷.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

صفایی‌نیا، نعیمه سادات؛ آذر، امیراسماعیل (1398) روایت‌شناسی داستان خواجه نعمان براساس نظریۀ تودوروف، نشریۀ پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی، شماره3(پی در پی 38)، صص 99-118.