تحلیل تطبیقی آراء سیاسی ابوالحسن ماوردی و نوشته‌های جوینی در تاریخ جهانگشا

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 13، شماره 50، دی 1400، صفحه 365-394   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2021.1921406.2187

نویسندگان

پوران پودات¹؛ مریم صادقی گیوی^{* 2}؛ اشرف شیبانی اقدم²

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

چکیده

ابوالحسن ماوردی یکی از نظریه‌پردازان سیاسی قرن پنجم است که نقش مهمّی در تنظیم مبانی قدرت سیاسی دولت اسلامی داشته است. اندیشه‌های سیاسی سیاستگذاران مسلمان در گذر زمان به متون تاریخی نیز راه یافته است. نویسندگان در این پژوهش کوشیده‌اند به روش توصیفی ـ  تحلیلی وجوه مشابهت آراء سیاسی ماوردی در باب بایسته‌های حکومت و وظایف زمامداران در کتاب الاحکام السلطانیه و الولایات الدینیه را با تاریخ جهانگشا بررسی نمایند. یافته‌های پژوهش  نشان می‌دهد مؤلّفه‌های اصلی آراء سیاسی مشترک در دو کتاب «الاحکام‌السلطانیه و الولایات الدینیه» و «تاریخ جهانگشای جوینی» در شش محور اصلی حاکمیت، وظایف امام و فرمانروا، برکناری امام و حاکم، فرمانروایان استیلا، سرکوبی مخالفان، دیوانسالاری و نهادهای دولتی قابل بررسی است. در نوشته‌های هر دو نویسنده دستیابی به قدرت و دوام حکومت  برای زمامدار  به خواست و تأیید الهی است. سه وظیفة اصلی حاکم دین‌پناهی، جهاد و عدالت است. خلیفه و سلطان، در واجب‌الاطاعه بودن، حقوق و وظایف برابرند و سرکوبی دشمنان سیاسی به جهاد تعبیر می‌شود و کارگزاران و نهادهای دولتی کارآمد بر دوام دولت می‌افزایند. 

کلیدواژه‌ها

ابوالحسن ماوردی؛ الاحکام‌السلطانیه و الولایات الدینیه؛ جهانگشای جوینی؛ حاکمیت؛ فرمانروایی استیلا

مراجع

کتاب‌ها

ابن فراء، محمّدبن ‌حسین (1406ق) الاحکام السّلطانیه، چاپ دوم، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.

ابن مسکویه، احمدبن‌محمد،(1370) تهذیب الاخلاق، ترجمه و توضیح علی اصغر حلبی، تهران: نشر اساطیر.

اشپولر، برتولد (1397) تاریخ مغول در ایران، ترجمۀ محمود میرآفتاب، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

بیانی، شیرین (1389) مغولان و حکومت ایلخانی در ایران، تهران: سمت.

پولادی، کمال (1394) تاریخ اندیشه‌های سیاسی در ایران و اسلام، تهران: مرکز.

جوینی، عطاملک بن محمّد (1391) تاریخ جهانگشای جوینی، با مقدمه، تصحیح محمّد قزوینی، تهران: نگاه.

حاتمی، محمّد رضا (1398) مبانی مشروعیّت حکومت از دیدگاه اهل سنّت، تهران: علوم و فنون رازی.

حلبی، علی اصغر (1388) تاریخ اندیشه‌های سیاسی در ایران و اسلام، تهران: اساطیر.

خاتمی، سید محمّد (1380) آئین و اندیشه در دام خودکامگی‌: سیری در اندیشۀ سیاسی مسلمانان در فراز و فرود تمدن اسلامی‌، تهران: طرح نو.

شکوری، ابوالفضل (1384) فلسفۀ سیاسی ابن سینا و تأثیر آن بر ادوار بعدی، تهران: عقل سرخ و نقش و نگار.

صادقی، مریم (1394) نثر فارسی در سپهر سیاست، تهران: نگاه معاصر.

عامری، ابوالحسن (1367) الاعلام بمناقب الاسلام، مترجم حسین منوچهری، احمد شریفی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

فارابی، ابونصر محمّد (1379) اندیشه‌های اهل مدینۀ فاضله، مترجم سید جعفر سجادی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات.

فرخی، یزدان (1396) بررسی سیر تحولات دیوان سالاری مغول‌ها در ایران، تهران: نشر امیرکبیر.

فریدونی، علی (1382) اندیشۀ سیاسی ابوالحسن عامری، قم: بوستان کتاب.

قادری، حاتم (1395) اندیشه‌های سیاسی در اسلام و ایران، تهران: سمت، مرکز تحقیق و توسعة علوم انسانی.

ماوردی، ابوالحسن علی بن محمّد‌‌بن‌حبیب (1383) آیین حکمرانی، ترجمه و تحقیق حسین صابری، تهران: علمی و فرهنگی.

مهاجرنیا، محسن (1386) اندیشۀ سیاسی فارابی، قم: بوستان کتاب.

مهاجرنیا، محسن (1388) اندیشۀ سیاسی مسکویه، قم: بوستان کتاب.

مقالات

شریفی، حمیده، سیدصادقی، سید محمود (۱۳۹۹) پیوند دادگری و شادی، و نقش آن در کاهش آسیب‌های فردی و اجتماعی در شاهنامه، فصل‌نامة علمی تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی(دهخدا)، دورۀ ۱۲، شمارة ۴۳، صص۱۳-۴۰.