تحلیلی فرمالیستی از نفثة‌المصدور

فصلنامه بهارستان سخن

دوره 16، شماره 43، خرداد 1398، صفحه 43-62   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

فروغ عظیمی^*

استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد ارومیه، دانشگاه آزاد اسلامی، ارومیه- ایران.

چکیده

چکیده
کتاب نفثة‌المصدور، اثر محمّد زیدریِ نسوی از کتب مطرح در حوزۀ نثر مصنوع است. مؤلّف با وجود این­که کتاب خود را به قصد بیانِ تألّمات و شرحِ ستم­هایی نگاشته که نتیجۀ حملۀ مغول به سرزمین اوست، بیش از حدِّ انتظار به آرایش­های کلامی توجّه داشته است؛ تا جایی که روایتِ تاریخ و اظهار شکوه و دردمندیِ وی کاملاً تحت­الشعاع وسواس­های زبانی و بلاغی قرار گرفته است. در این مقاله که چارچوب نظری آن، نظریّه­هایی است که از سوی نخستین فرمالیست­ها مطرح گردیده، وجوهی از ساختارِ زبانِ نفثة‌المصدور و شاخصه­هایی که در تکوینِ متن این اثر نقش دارند، شناسایی شده و از منظر فرمالیسم مورد بررسی قرار گرفته است. محدودۀ بررسی­ها چند مؤلّفه از مؤلّفه­های اصلی فرمالیسم و مبنای بررسی نیز معیارهای برآمده از آرای منتقدان مطرح فرمالیست است. در این راستا مصداق­هایی از متن نفثة‌المصدور که با شاخصه­های اصلی فرمالیسم، یعنی؛ «تعلیقِ معنایی»، «عدول از هنجار»، «آشنایی­زدایی»، «ادبیّت» و «برجسته­سازی» قرابت دارد، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها

کلیدواژه‌ها: زبان؛ زیدری نسوی؛ فرمالیسم؛ متن؛ نفثة‌المصدور

مراجع

                           فهرست منابع و مآخذ

1- احمدی، بابک، (1380)، ساختار و تأویل متن، تهران، مرکز، چاپ سوم.

2- ــــــــــــــ،(1390)، حقیقت و زیبایی، درس­های فلسفۀ هنر، تهران: مرکز، چاپ اوّل.

3- اشمیتس، توماس، (1389)، درآمدی بر نظریة ادبی جدید و ادبیّات کلاسیک، ترجمۀ حسین صبوری و صمد علیون خواجه دیزج، تبریز، انتشارات دانشگاه تبریز، چاپ اوّل.

4- بهار، محمدتقی(ملک­الشعرا)،(1370)،سبک­شناسی، جلد سوم، تهران: امیرکبیر، چاپ ششم.

5- پاینده، حسین، (1382)، مقالاتی در نقد ادبی، تهران، روزنگار، چاپ اوّل.

6- ــــــــــــ ، (1388)، نقد ادبی و دمکراسی، جستارهایی در نظریه و نقد ادبی جدید، تهران: نیلوفر، چاپ دوم.

7- تایسن، لُیس، (1387)، نظریه­های نقد ادبی معاصر، ترجمۀ مازیار حسین زاده، فاطمه حسینی، تهران: نگاه امروز، حکایت قلم نوین، چاپ اوّل.

8- خطیبی، حسین، (1386)، فنّ نثر در ادب پارسی، تهران، زوّار، چاپ اوّل.

9- ریمون- کنان، شلومیت، (1387)، روایت داستانی: بوطیقای معاصر، ترجمۀ ابوالفضل حرّی، تهران، نیلوفر، چاپ اوّل.

10- زیدری نسوی، شهاب­الدّین محمّد، (1385)، نفثة‌المصدور، تصحیح و توضیح دکتر امیرحسین یزدگردی، تهران، توس، چاپ دوم.

11- سلدن، رامان، (1392)، راهنمای نظریۀ ادبی معاصر، ترجمة عبّاس مخبر، تهران، طرح نو، چاپ اوّل.

12- شفیعی کدکنی، محمّدرضا، (1391)، رستاخیزِ کلمات، تهران، سخن، چاپ اوّل.

13- شمیسا، سیروس، (1378)، نقد ادبی، تهران: فردوس، چاپ اوّل.

14- ـــــــــــــــ ، (1378)، کلیّات سبک­شناسی، تهران، فردوسی، چاپ ششم.

15- ـــــــــــــــ ، (1384)، سبک­شناسی نثر، تهران، میترا، چاپ نهم.

16- صفا، ذبیح­الله، (1367)، گنج و گنجینه، تهران، فردوس، چاپ سوم.

17- ـــــــــــــ ، (1368)، تاریخ ادبیّات در ایران. جلد سوم- بخش دوم، از اوایل قرن هفتم تا پایان قرن هشتم هجری، تهران، فردوس، چاپ پنجم.

19- صفوی، کوروش، (1390)، از زبان­شناسی به ادبیّات، جلد اوّل، تهران، سوره مهر، چاپ سوم.

20- علایی، مشیت، (1370)، «شکل چیست، جستاری در مبانی فلسفی شکل­گرایی»، مجلّة دنیای سخن، شماره 47، بهمن ماه، (ص48- 49). 

21- فتوحی، محمود، (1395)، سبک­شناسی، (نظریه­ها، رویکردها و روش­ها)، تهران، مرکز، چاپ سوم.

22- کادن، جی. ای، (1386)، فرهنگ ادبیّات و نقد، ترجمۀ کاظم فیروزمند، تهران، شادگان، چاپ دوم.

23- کزّازی، میرجلال­الدّین، (1374)، معانی 2، زیباشناسی سخن پارسی، تهران، مرکز، چاپ چهارم.

24- گِرین، ویلفرد/ لی مورگان/ ارل لِیبِر/ جان ویلینگهم، (1376)، مبانی نقد ادبی، ترجمة فرزانه طاهری، تهران، نیلوفر، چاپ اوّل.

25- مقدادی، بهرام، (1393)، دانش­نامۀ نقد ادبی، از افلاطون تا به امروز، تهران، چشمه، چاپ اوّل.

26- مندنی­پور، شهریار، (1389)، کتاب ارواح شهرزاد (سازه­ها، شگردها و فرم­های داستان نو)، تهران، ققنوس، چاپ سوم.

27- نفیسی، آذر، (1368)، «آشنایی زدایی در ادبیّات»، مجلّۀ کیهان فرهنگی، سال ششم، شمارۀ 2، اردیبهشت، (ص34-37).

28- ــــــــــ.(1370)، «نقد فرم­گرا- کشف خلاّق منتقد»، مجلّۀ گردون، شمارۀ 17و 18، شهریورماه، (ص14-17).