سیر تحوّل حماسه در شعر معاصر فارسی (از نیما تا روزگار ما)

فصلنامه بهارستان سخن

دوره 16، شماره 43، خرداد 1398، صفحه 63-86   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

آزاده حسین زاده¹؛ علی سرور یعقوبی^{* 2}؛ محمدرضا قاری²

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک – ایران .

²استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک ، ایران .

چکیده

چکیده
حماسه از انواع مهمّ ادبی و تأثیرگذار در ادبیّات ملّت‌هاست که منحصر به دورۀ کهن نیست بلکه در اشعار شاعران دورۀ معاصر نیز دیده می‎شود. این نوع ادبی با تحوّلات و دگرگونی‎های بسیاری روبه‌رو بوده است و رابطۀ مستقیمی با وقایع سیاسی و اجتماعی و تحوّل در افکار و اندیشه‎ها دارد. از آنجایی که شاعر حماسه‎سرا در دوران معاصر در متن حوادث سیاسی و اجتماعی‌ زمـان‌‌ خود قرار دارد سعی می‎نماید تا حماسۀ دوران خود را بسراید‌. او مبارزاتی که خود شاهد و ناظر آنها بوده و مقاومت‎ها و ایستادگی‎هایی را که در مقابل استبدادها داشته تبدیل به حماسه‌ می‌کند بنابراین این پژوهش در پاسخ به این پرسش نگاشته شده است که سیر تحوّل حماسه در شعر معاصر یعنی از زمان نیما یوشیج تا روزگار ما چگونه است؟ برای رسیدن به این منظور، مبحث حماسه از لحاظ محتوایی در شعر ده شاعر از نیما تا زمان حال به  عنوان برجسته‎ترین نمایندگان شعر نیمایی، نو نیمایی، سپید، چریکی، شعر منثور و انقلاب بررسی و تحلیل شده است. این نوشتار به روش تحلیل محتوا با رویکرد توصیفی– تحلیلی انجام شده است. نتایج حاصل نشان داده‎است که تحوّلات حماسه به موازات جریانات سیاسی، تاریخی و اجتماعی دستخوش تغییرات و دگرگونی‎ها‎ می‎شود.

کلیدواژه‌ها

کلید واژه‌ها: حماسه؛ شعر حماسی؛ شاعران معاصر؛ اوضاع سیاسی؛ تحوّلات اجتماعی

مراجع

                  فهرست منابع و مآخذ

• اخوان ثالث، مهدی، (١٣٧0)، زمستان، تهران: مروارید.
• اسفندیاری، ‎علی (نیما یوشیج)، (1375)، مجموعة کامل اشعار نیما (فارسی و طبری)، گردآوری سیروس طاهباز ، تهران: نگاه، چاپ چهارم.
• اوستا، مهرداد (1370)، راما؛ مجموعة سروده‎های مهرداد اوستا، تهران: نشر فرهنگی رجاء.
• حسن‌زاده، میرعلی عبدالله و سیّده هاجر حسینی کلبادی، (1391)، «اسطوره در شعر حمید مصدق»، فصلنامۀ ادبیّات پارسی معاصر، بهار و تابستان، دورۀ 2، شمارۀ 1، صص49 -64 .
• حسین پور چافی، علی، (‎1384)، جریان‌های شعر معاصر فارسی،‎ تهران: امیر کبیر.
• حقوقی، محمّد، (1377)، شعر نو از آغاز تا امروز، تهران: نشر ثالث، چاپ دوم.
• درستی، احمد، (1381)، شعر سیاسی در دورۀ پهلوی دوم،‎ تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
• رزمجو، حسین، (1381)، قلمرو ادبیّات حماسی ایران، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
• رسول‌نیا، امیرحسین، مریم آقاجانی، (1391)، «پایداری و ناپذیرایی در شعر محمود درویش و موسوی گرمارودی»، فصلنامۀ ادب عربی، دوره 4، شماره 3، پاییز و زمستان، صص95-116.
• زارع، غلامعلی و رضوی، سیّد ربیع، (1390 و 1391)، «کارکرد حماسه در دوران معاصر»، فصلنامۀ ادبیّات پایداری، سال سوم، پاییز 1390 و بهار 1391، شمارۀ 5 و 6، صص 163-208.
• شاملو، احمد، (1380)، مجموعة آثار، دفتر یکم: شعرها، تهران: نگاه.
• شفیعی کدکنی، محمّدرضا، (1376)، آیینه‌ای ‎برای صداها، تهران: علمی.
• صفا، ذبیح‎الله، (1374)، حماسه‌سرایی در ایران، تهران: فردوس، چاپ دوم.
• صفّارزاده، طاهره، (1386)، طنین در دلتا، تهران: انتشارات بیداری، چاپ پنجم.
• ق‍زوه‌، ع‍ل‍ی‍رض‍ا، (١٣90)، انگشتری سوّم خاتم، تهران: دهلی نو، چاپ دوم.
• کافی، غلامرضا‌، (١٣٨6)، شرح منظومۀ ظهر، تهران: نشر مجتمع فرهنگی عاشورا، چاپ اوّل.
• کوش‌آبادی، جعفر، (1384)، در آینه، تهران: نگاه چاپ اوّل.
• لنگرودی، شمس، (1384)، تاریخ تحلیلی شعر نو، دورۀ 4 جلدی، تهران: مرکز، چاپ چهارم.
• مختاری، محمّد، (1378)،‎ انسان در شعر معاصر، تهران: انتشارات توس، چاپ دوم.
• _________ ، (1368)، حماسه در رمز و راز ملّی، تهران: قطره‌.
• مدرّسی، فاطمه و زهرا خجسته مقال، (1392)، «جلوه‎های مقاومت و پایداری در اشعار طاهره صفّارزاده»، فصلنامۀ ادبیّات پایداری،پاییز و زمستان، شمارۀ 9، صص382-363.
• ملا حاجی آقایی، محمّد حسن، (1383)، «حماسه در شعر نو، از نیما تا انقلاب اسلامی»، مجلّۀ رشد آموزش زبان و ادب فارسی،زمستان، شماره 72، صص 11-17.
• مصدّق، حمید، (1356)، درفش کاویان، تهران: توکا، چاپ اوّل.
• موسوی گرمارودی، علی، (1389)، پیوند زیتون بر شاخه ترنج، تهران: سورۀ مهر، چاپ اوّل.
• نورشمسی، حمید، (1389)، «مروری کوتاه بر آثار مهرداد اوستا؛ با کاروان رفته»، مجلّۀزمانه، دورة جدید، بهمن، شمارۀ 96، ص68.
• یاحقّی‌، محمّد ‌جعفر، (1388)، جویبار لحظه‌ها؛ جریان‌های ادبیات معاصر فارسی نظم و نثر، تهران: جامی، چاپ یازدهم.