صناعات پردازی آوایی بدیعی شعر گلچین گیلانی

فصلنامه بهارستان سخن

دوره 16، شماره 43، خرداد 1398، صفحه 131-150   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

علی اکبر شوبکلایی¹؛ ابراهیم ابراهیمتبار^{* 2}؛ محمد فیروزی بندپی³

¹استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی واحد بابل، دانشگاه آزاد اسلامی، بابل ، ایران.

²استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی واحد بابل، دانشگاه آزاد اسلامی، بابل – ایران.

³دانش آموخته کارشناسی ارشد زبان و ادبیّات فارسی، واحد بابل، دانشگاه آزاد اسلامی، بابل، ایران.

چکیده

چکیده
      شعر فارسی در دورة معاصر، با تأکید بر عناصر فرمی و ساختاری، در ابعاد گوناگون و در راستای تجدّد و نوآوری، بسیار فعّال ظاهر شده و در تعامل با مکاتب ادبی غرب، به فرم خود تازگی بخشیده، و سعی در تغییر و نوزایی داشته است؛ یکی از شاخه­های این تغییر و نوزایی، در قالب نظریّة فرمالیستی قابل بحث و بررسی است، قاعده ­افزایی، قواعدی افزون بر قواعدِ حاکم بر زبان خودکار و روزمرّه در اثر ادبی، از قبیلِ وزن، قافیه، ردیف، جناس، سجع، ترصیع، واج آرایی، تکرار و دیگر آرایه های لفظی به وجود می‌‌آورد. بنابراین از طریق تکرار کلام که عامل اصلی خلق انواع توازن است در زبان شعر روی می‌دهد. این پژوهش در صدد است تا مجموعة شعر گلچین گیلانی را از طریق قاعده­افزایی مورد بررسی فرمالیستی قرار دهد. یافته­ها نشان می‌دهد گلچین گیلانی از طریق قاعده افزایی بر ارزش موسیقایی و انسجام ساختاری مجموعة خود افزوده و ابیات و بندهای شعری را به پدیده‌هایی هنری تبدیل کرده است. استفاده از ردیف‌های فعلی، تکرار، انواع سجع و جناس و واج آرایی مهم‌ّترین انواع قاعده افزایی در مجموعة شعر گلچین هستند که موسیقی درونی اشعارش را تا حدّ زیادی بالا برده است.

کلیدواژه‌ها

کلید واژه‌ها: قاعده افزایی؛ توازن آوایی؛ موسیقی درونی؛ گلچین گیلانی

مراجع

فهرست منابع و مآخذ

1- ابن رشیق قیروانی، ابوعلی حسن، (1981)، العمده، تحقیق و تصحیح محمّد محیی‌الدّین عبدالحمید، چ پنجم. بیروت.

2- احمدی، بابک، (1386)، ساختار و تأویل متن، چ9، تهران: نشر مرکز.

3- تجلیل، جلیل، (1367)، جناس در پهنة ادب فارسی، تهران: جامی.

4- تقوی، سیّدنصرالله، (1369)، هنجار گفتار، چاپ دوم، اصفهان: نشر فرهنگسرای اصفهان.

5- ثمره، یدالله، (1363)، آواشناسی زبان فارسی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

6- خواجه نصیرالدّین طوسی، (1369)، معیارالاشعار، با تصحیح جلیل تجلیل، تهران: نشرحامی و ناهید.

7- حسن آبادی، محمود، (1392) مقالة «گهرهای فراوان بر بام شعر گلچین» دورة 11، شمارة بیستم،  فصلنامة پژوهشنامة ادب غنایی دانشگاه سیستان و بلوچستان،  صص 44- 29

8- داد، سیما، ( 1387 )، فرهنگ اصطلاحات ادبی، چاپ چهارم. تهران: مروارید.

9- دادجو، درّه، (1386)، مقالة «قافیه از نظرگاه موسیقی‌نامه فرهنگستان»، دورة 9، شمارة 1، صص72-63

10- دهقانیان، جواد، (1390)، «راز توفیق شعر باران» فصلنامة ادبیّات کودک شیراز، سال دوم، شماره 2، صص 61-86.

 11- ذکائی­ بیضائی، نعمه­الله، (1364)، نقدالشّعر، تهران: نشر ما.

12- شاه حسینی، ناصرالدّین، (1368)، شناخت شعر، چ2، تهران: نشرهما.

13- شفیعی کدکنی، محمّدرضا، (1390)، با چراغ و آینه، تهران: سخن.

14-________________، (1370)، موسیقی شعر، تهران: آگاه.

15- شمس قیس رازی، (1373)، المعجم فی معاییرالاشعارالعجم، به کوشش سیروس شمیسا،تهران: نشر فردوس

16- شمیسا، سیروس، (1373)، نگاهی تازه به بدیع، تهران: فردوس.

17- صفوی، کوروش، (1383)، از زبان شناسی به ادبیّات، ج. 1، (نظم)، تهران: سوره مهر.

18- عمران پور، محمّدرضا، (1386)، «ساخت کهن گرا در شعر اخوان»، نشریّة دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، دورة جدید، شماره  18.

19- گلچین گیلانی، مجدالدّین، (1389)، مجموعه شعر، به کوشش کامیار عابدی، رشت: فرهنگ ایلیا.

20- مکاریک، ایرناریما، (1385)، دانش­نامة نظریّة ادبی معاصر، ترجمة مهران مهاجر و محمّد نبوی، تهران: نشر آگه

21- همایی، جلال‌الدّین، (1384)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: مؤسّسة نشر هما.