مضمون‌سازی با اصطلاحات خوشنویسی درمثنوی سلسله‌الذّهب (هفت‌ اورنگ جامی)

فصلنامه بهارستان سخن

دوره 16، شماره 45 - شماره پیاپی 454، آذر 1398، صفحه 207-232   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

ناهیده عدلی¹؛ علی دهقان^{* 2}؛ رستم امانی آستمال³

¹دانشجوی دکترای گروه زبان و ادبیّات فارسی واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

²دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز- ایران.

³گروه زبان و ادبیّات فارسی واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

چکیده

چکیده
      مضمون­سازی و تعبیرهای شاعرانه، از ویژگی­های مهمّ شعر فارسی به ­شمار می­رود. در این شگرد، شاعر میان عناصر دور از هم و به ظاهر بی­ارتباط، پیوند ایجاد می­کند که از رهگذر شباهت‌ها، مجاورت‌ها و تضادها، مشارکت درکارکرد، مجانست و قراردادهای ادبی به­دست می­آید. در زمان حیات عبدالرّحمان جامی سبک جدید خاصّی در نظم فارسی به وجود نیامده بود و آثار به جا مانده از آن دوره، عموماً حاکی از تقلید از آثار بزرگان پیشین بوده است. با وجود این جامی در اثر ارزشمند خود، هفت اورنگ، مضامین تازه­ای را با اصطلاحات خوشنویسی ساخته است و این هنر او تاکنون بررسی نشده است. مقالة حاضر مضمون­آفرینی با اصطلاحات خوشنویسی را در مثنوی اوّل هفت اورنگ جامی(سلسله­الذّهب) تحلیل می­کند. مضامّین دل­انگیزی که نشان می­دهد که در جهان شعر جامی،­ عناصر ناسازگار در سلک اصطلاحات خوشنویسی با همراهی آرایه­های ادبی و عناصر صورخیال، مضمون­های ظریف آفریده ­می­شود. در این پژوهش به شیوة توصیفی- تحلیلی است، پس از فراهم آوردن چارچوب نظری، ابیات این مثنوی بر اساس آن تحلیل گردیده است.

کلیدواژه‌ها

کلید واژه‌ها: جامی؛ هفت‌اورنگ؛ سلسله‌الذّهب؛ مضمون‌آفرینی؛ خوشنویسی؛ عوامل مضمون‌ساز

مراجع

فهرست منابع و مآخذ

1- افصح زاد، اعلاخان، (1378)، آثار و شرح احوال جامی، تهران: دفتر نشر مکتوب، چ اوّل.

2- ایمان، رحم علیخان، (1349)، تذکرة منتخب. الطایف، (مقدّمة تاراچند، به اهتمام سیّد محمّد رضا جلالی نائینی و سیّد امّیرحسن عابدی)، تهران: پتابان.

3- حسن­پورآلاشتی، حسین، (1384)، معنی بیگانه در شعر صائب تبریزی، مجلّة دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی تبریز. ش 196، صص 84 -69.

4- جامی، عبدالرّحمن، (1386)، هفت اورنگ، تصحیح مرتضی مدرّس گیلانی، تهران: اهورا.

5- حقیقت، عبدالرّفیع، (1372)، تاریخ عرفان وعارفان ایرانی از بایزید تا نورعلی شاه گنابادی، چاپ دوم، تهران: کومش.

6- خرمشاهی، بهاءالدّین، (1367)، حافظ­نامه، بخش اوّل، چاپ دوّم، تهران: مروارید.

7- دهخدا، علی‌اکبر، (1377)، فرهنگ لغت دهخدا، زیرنظر محمد معین وسیّدجعفر شهیدی، تهران: موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.

8- سرمدی، عبّاس، (1380)، دانشنامة هنرمندان ایران و جهان اسلام، تهران: هیرمند، چ اوّل.

 9- سجّادی، جعفر، (1383)، فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، چاپ هفتم،تهران، انتشارات طهوری.

10- شیرچی، اسرافیل؛ کیانی، حمید، (1393)، خوشنویسی؛ گذری برتاریخچه و قواعد خط، چاپ اوّل، تهران: ادارة کلّ فرهنگی شهرداری تهران.

11- صفا، ذبیح الله، (1369)، تاریخ ادبیّات در ایران، ج 5، انتشارات فردوس، تهران، چ چهارم. 

12- علی­شاهرودی، فروغ، (1388)، پیدایش و تحول خط در ایران، ج 1و2، چاپ اوّل، تهران: رسانش.

13- فراهانی منفرد، مهدی، (1381)، پیوند سیایت و فرهنگ در عصر زوال تیموریان و ظهور صفویان، تهران: نشر انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، چ اوّل.

14- فقیهی، حسین و نظری نوکند، نیره، (1387)، «مضامین عرفانی در غزلیّات صائب»، پژوهش‌های زبان و ادبیات فارسی، ش 10، صص 73 – 84.

15- فضائلی، حبیب الله، (1393)، تعلیم خط، تهران: سروش، چاپ دهم.

16- قلیچ خانی، حمیدرضا، (1388)، فرهنگ واژگان واصطلاحات خوشنویسی و هنرهای وابسته، چاپ دوم، تهران: روزنه.

17- مدرس تبریزی، محمّدعلی، (1374)، ریحانه­الادب، جلد 1و 2و 3و 4و 5و 7و 8، تهران: خیّام، چ چهارم.        

18- معین، محمّد، (1375)، فرهنگ معین، چاپ نهم، تهران: امّیرکبیر.

19- وحیدیان کامّیار، تقی، (1385). «مضمون­آفرینی و نکته­پردازی درغزل». شعر، شماره 64، صص47 - 45

20- یار شاطر، احسان، (1383)، شعرفارسی در عهد شاهرخ (نیمه اوّل قرن نهم) یا آغاز انحطاط در شعر فارسی، تهران: دانشگاه تهران، چ اوّل.