بررسی اندیشه‎های تلفیقی در آثار مهدی اخوان‌ثالث

فصلنامه بهارستان سخن

دوره 16، شماره 46، اسفند 1398، صفحه 1-24   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

فاطمه حاجی رحیمی^{* 1}؛ حسن شهریاری²

¹دانشجوی دکتری گروه ادبیّات حماسی، دانشگاه قم، دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی، قم، ایران.

²دانشجوی دکتری ادبیّات حماسی، دانشگاه قم، دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی، قم، ایران.

چکیده

چکیده
     اندیشه‌های تلفیقی در شعر، با هر زمینه‌ای، اساساً از پیچیده‌ترین فرآورده‌های تخیّل شاعرانه است و البتّه به‎سببِ گستردگیِ مفاهیم و بارمعنایی که، اندیشه دارد، تأویل آن‌ها مخاطب را در مسیر نگاه و کیفیّتِ عواطفِ شاعر، هدایت می‌کند. شعرِ اخوان ‎ثالث، به‌عنوان شاعرِ برجستۀ معاصر و صاحب‎سبک تلفیق و ترکیبی از سنّت‌های ادبی پیشینیان با زبان و اندیشه‌های نوآورانه‌ای ا‎ست که برای نخستین ‎بار در شعر فارسی عرضه می‌شوند. احاطۀ وسیع اخوان به میراثِ ادبِ فارسی، این مجال را برایش فراهم کرده است که اندیشه‌هایش را هرچه زیباتر، در شعر خود بگنجاند. نویسندگان این مقاله در پژوهش حاضر که مطابق با روش کیفی با رویکرد توصیفی- تحلیلی حاصل شده است، به بررسی اندیشه‎های تلفیقی در آثار اخوان می‌پردازند. ازجمله نتایج حاصل از پژوهش در شعر اخوان که در سه سطح زبانی، ادبی و فکری انجام یافته است عبارتند از: تلفیقی از زبان کهن و عامیانه با زبان نو و ادیبانه، تلفیقی از حماسه و غزل، تلفیقی از ایران پیش از اسلام و ایران پس از اسلام، تلفیقی از ادیان و مذاهب مختلف و تلفیقی از شعرنیمایی با شعرکلاسیک که این شاعر توانسته است با نمادگرایی و دیدگاه نوین خود سبکی تازه را در عرصه شعر و ادب این سرزمین به‎وجود آورد.

کلیدواژه‌ها

کلید واژه‎ها: اندیشه‎های تلفیقی؛ مهدی اخوان‎ثالث؛ اسطوره‎سازی؛ نمادگرایی

مراجع

فهرست منابع و مأخذ

الف)کتاب‎ها

1- احمدپور، علی، (1374)، رمز و رمزگرایی در اشعار مهدی اخوان ثالث، تهران: ترنج.

2- اخوان‎ثالث، مهدی، (1361)، از این اوستا، تهران: مروارید، چاپ دهم.

3- _________ ، (1384)، آخرشاهنامه، تهران: مروارید، چاپ هجدهم.

4- _________ ، (1375)، ارغنون، تهران: مروارید، چاپ پنجم.

5- _________ ، (1368)، ترا ای کهن بوم و بر دوست دارم، تهران: زمستان.

6- _________ ، (1384)، درخت پیر و جنگل، تهران: زمستان، چاپ ششم.

7- _________ ، (1376)، سه کتاب: در حیاط کوچک پاییز در زندان، زندگی می‌گوید اما باز باید زیست، دوزخ اما سرد، تهران: بهار.

8- امین‎پور، قیصر، (1383)، سنّت و نوآوری در شعر معاصر، تهران: علمی و فرهنگی.

9- براهنی، رضا، (1371)، طلا در مس، ج 2، تهران: نویسنده.

10- ــــــــ ، (1385)، جستاری در فرهنگ ایران، تهران: اسطوره.

11- بهبهانی، سیمین، (1370)، راوی وضع زمانه گاه با ناله گاه با فریاد، تهران: بزرگمهر.

12- خراپچنکو، میخائیل، (1364)، فردّیت خلاّق نویسنده و تکامل ادبیّات، ترجمۀ نازی عظیما، تهران: آگاه.

13- حافظ، شمس‎الدین محمد، (1359)، دیوان، تصحیح پرویز ناتل‌خانلری، تهران: خوارزمی.

14- رزمجو، حسین، (1381)، قلمرو ادبیّات حماسی ایران، ج2، تهران: پژوهشگاه علوم‎انسانی و مطالعات فرهنگی.

15- شفیعی‎کدکنی، محمّدرضا، (1391)، ادوار شعر فارسی از مشروطیّت تا انقلاب، تهران: سخن، چاپ سوم.

16- صفا، ذبیح‎الله، (1390)، حماسه‎سرایی در ایران، تهران: فردوس، چاپ پنجم.

17- عفیفی، رحیم، (1383)، اساطیر و فرهنگ‎های ایرانی در نوشته‎های پهلوی، تهران: توس.

18- میرصادقی، میمنت، (1376)، فرهنگ تفصیلی اصطلاحات فن شعر و سبک‎ها و مکتب‎های آن، تهران: کتاب مهناز.

19- میزبان، جواد، (1382)، از زلال آب و آیینه، مشهد: پایه.

20- هیلنز، جان، (1389)، شناخت اساطیر ایران، ترجمۀ ژاله آموزگار و احمد تفضلی، تهران: چشمه، چاپ پانزدهم.

21- یاحقّی، محمدجعفر، (1386)، فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی، تهران: فرهنگ معاصر.

22- ــــــــ (1385)، جویبار لحظه‌ها (جریان‌های ادبیات معاصر فارسی)، تهران: جامی.

 

ب) مقالات

1- تفضّلی، احمد، (1385)، «فهلویّات»، ترجمۀ فریبا شکوهی، نامۀ فرهنگستان، شمارۀ 29.

2- حبیبی، عبدالرضا، (1390)، سنّت و نوآوری در اشعار مهدی اخوان‎ثالث، پاپان‎نامه ارشد، دانشگاه محقّق اردبیلی.

3- حسن‎پورآلاشتی، حسین، (1387)، «راوی قصّه‌های رفته از یاد(بازکاوی اشعار اخوان)»، فصلنامۀ تخصّصی ادبیّات فارسی دانشگاه آزاد مشهد.

4- روزبه، محمّدرضا، (1384)، «تحلیل و تفسیر شعر کتیبه سرودۀ مهدی اخوان ثالث»، مجلّۀ شعر، شمارۀ 42، صص23-20.

5- شفیعی‎کدکنی، محمّدرضا، (1369)، «تکامل یک تصویر»، مجلّۀ دانشکدۀ ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی، شمارۀ 4، سال 23.

6- صهبا، فروغ، (1384). «کهن‌گرایی واژگانی در شعر اخوان»، دو فصلنامۀ پژوهش زبان و ادبیّات فارسی، دورۀ جدید، شماره 5، صص64-41.

7- عالیوند، مهران، (1396)، «بررسی تمثیل‎های حماسی و اسطوره‎ای در سروده‎های نیمایی مهدی اخوان ثالث»، فصلنامۀ تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی (دانشگاه آزاد اسلامی- واحد بوشهر)، شمارۀ 33، صص85-69.

8- لافونتن، ژان دو، (1323)، تحقیقات ادبی: گرگ و بره، مجلۀ یادگار، سال اوّل، شمارۀ 5.

9- مرادی، محمّدهادی، عبدرویانی، جواد، (1390)، «میراث‎گرایی در شعر مهدی اخوان ثالث و أمل دُنقُل»، پژوهش‎های نقد و ترجمۀ زبان و ادبیّات عربی، سال 1، شمارۀ 1، صص50-27.

10- همایون سپهر، محمّد، (1386)، «بررسی اساطیر در دیوان حافظ»، تهران: مجلۀ فرهنگ مردم ایران، شماره دهم، از ص37 تا ص51.