بررسی تصاویر خیالی فلک از نگاه خاقانی و نظامی

فصلنامه بهارستان سخن

دوره 16، شماره 46، اسفند 1398، صفحه 141-164   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

نجیبه هنرور^{* 1}؛ فرهاد فلاحت خواه²

¹استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی واحد خوی، دانشگاه آزاد اسلامی، خوی – ایران.

²گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد خوی، دانشگاه آزاد اسلامی، خوی، ایران.

چکیده

چکیده
       خاقانی و نظامی که برای آرایش کلامشان از آرایه های بدیع لفظی و معنوی استفاده کرده‌اند، در این راستا تصاویر بکری از پدیده‌های طبیعی خلق کرده‌اند، به طوری که سبک آن‌ها تبدیل به سبک خاصّ شده است. رویکرد اصلی مقالة حاضر این است که به تبیین و تشریح صور خیال خاقانی و نظامی از عروس افلاک بپردازد و به تماشای نگاره‌های رنگارنگ این نگارستان، در قالب تشبیهات، استعارات، کنایات، آن هم از منظر نظر و زوایای گوناگون نگاه خاقانی و نظامی بنشیند. اگرچه  زوایای خیال این شاعران می‌توانست در قالب تعابیر و شعبات گوناگون دیگری هم ارائه گردد، امّا سعی شده این نگرش‌ها از چشم‌انداز کلّی‌تری مورد بررسی قرار گیرد، که اهمّ آن‌ها عبارت است از: اساطیری، عالمانه، صوفیانه، شاعرانه در نهایت نگرش دینی و مذهبی. چرا که پرداخت دقیق‌تر و مفصّل‌تر به این تصاویر خیال، مجالی بسیار وسیع‌تر از این مقاله می‌طلبد. این دو شاعر بزرگ برای تأثیر بیشتر در مخاطب با ذهن وقّاد و قدرت بی‌نظیر خود، نمونه‌های بکر و جالبی از تصاویر را خلق کردند. این مقاله به روش توصیفی تحلیلی تنظیم شده است.

کلیدواژه‌ها

کلید واژه‌ها: خاقانی؛ نظامی؛ خیال؛ نگرش؛ فلک

مراجع

فهرست منابع و مآخذ

• اردلان جوان، ‌سیّدعلی، (1381)، تجلّی شاعرانة اساطیر و روایات تاریخی و مذهبی در اشعار خاقانی، مشهد، انتشارات به نشر، چاپ چهارم.
• خاقانی شروانی، افضل‌الدّین، (1379)، دیوان، با مقدّمة بدیع الزّمان فروزان‌فر، نشرگل‌آرا، چاپ اوّل.
• دشتی، ‌علی، (1340)، خاقانی شاعری دیرآشنا، تهران، انتشارات اساطیر، چاپ اوّل.
• روزبه، ‌محمّدرضا، (1379)، سیر تحوّل در غزل فارسی، تهران، انتشارات روزنه؛ چاپ اوّل.
• زمرّدی، حمیرا، (1382)، نقد تطبیقی ادیان و اساطیر درخمسه نظامی و منطق‌الطیر و شاهنامه فردوسی، تهران، انتشارات زوّار،‌ چاپ اوّل.
• زنجانی، برات، (1377)، صور خیال در خمسه نظامی، تهران، انتشارات امیرکبیر، چاپ اوّل.
• ژایران، ف؛ گالاکوئه، (1375)، فرهنگ اساطیر آشور و بابل، ترجمة ابوالقاسم اسماعیل‌پور، انتشارات فکر روز.
• شفیعی کدکنی، محمّدرضا، (1383)، ادوار شعر فارسی از مشروطیّت تا سقوط سلطنت، تهران، انتشارات سخن، چاپ دوم.
• ـــــــــــــــــــــ، (1366)، صور خیال در شعر فارسی، ‌انتشارات آگاه، تهران، چاپ سوم.

10- فاطمی، سعید، (1347)،‌ اساطیر یونان و روم،‌ انتشارات دانشگاه تهران.

11- معدن کن ، معصومه، (1387)، جام عروس خاوری، ‌مرکز نشر دانشگاهی، تهران، چاپ اوّل.

12-ـــــــــــــــــ ، (1375)، نگاهی به دنیای خاقانی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، چاپ اوّل.

13 - نظامی، الیاس، (1391)، دیوان، مؤسّسه انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اوّل.