تحلیل رقابت‌پذیری گردشگری ایران در مقایسه با رقبای سند چشم-انداز 1404

جغرافیا و مطالعات محیطی

دوره 11، شماره 42، تیر 1401، صفحه 170-189   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

سعیده علوی¹؛ حسین نظم فر^{* 2}؛ محمد حسن زاده³

¹دانشجوی دکتری رشته جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

²استاد رشته جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

³دانشیار گروه مدیریت و اقتصاد، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

چکیده

با توجه به اهمیت صنعت گردشگری در رشد اقتصاد و توسعه پایدار کشور‌ها و افزایش روزافزون رقابت در این صنعت، این مقاله باهدف تحلیل رقابت‌پذیری گردشگری ایران در مقایسه با رقبای سند چشم‌انداز 1404 بر اساس داده سال 2017 انجام‌شده است. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی انجام‌ شده است. شاخص‌های موردبررسی شامل توانمندسازی محیط، سیاست‌های گردشگری، زیرساخت‌ها و منابع طبیعی و فرهنگی هست که با استفاده از مدل پرومته مورد تحلیل قرارگرفته است. یافته‌های مقاله نشان داد که کشور امارات متحده عربی با جریان خالص 480/0 اصلی‌ترین رقیب گردشگری ایران محسوب می‌شود. بعد از امارات، کشور همسایه قطر با جریان خالص 374/0 در رتبه بعدی قرار دارد. کشور ایران نیز با جریان خالص 221/0- در رتبه هفدهم قرار دارد. کشورهای رقیب ایران در سند چشم‌انداز 1404 به ترتیب در خاورمیانه کشور امارات متحده عربی، در قفقاز کشور جمهوری آذربایجان و در آسیای میانه قزاقستان هست. رقبای اصلی ایران در شاخص‌های توانمندسازی محیط، سیاست‌های گردشگری و زیرساخت، کشور امارات متحده عربی و در شاخص منابع طبیعی و فرهنگی کشور ترکیه می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

رقابت پذیری؛ گردشگری؛ ایران؛ سند چشم‌انداز 1404

مراجع

اسماعیل‌زاده، حسن؛ صرافی، مظفر؛ توکلی نیا، جمیله. (1390). تحلیلی بر رویکردهای توسعه گردشگری در اجتماعات محلی. فصلنامه علوم محیطی، 2(9)، 119-142

امامی، سیده فاطمه؛ دربان آستانه، علیرضا؛ رضوانی، محمدرضا؛ قدیری، مجتبی. (1400). تبیین نقش مؤلفه‌های مؤثر بر توسعه گردشگری اجتماع‌محور (مطالعه موردی: روستاهای استان گیلان، برنامه‌ریزی و توسعه گردشگری، 10(36)، 1-27.

باعقیده، نصراله؛ علیزاده، کتایون؛ جعفری، حمید. (1401). ارزیابی اثرات شاخص‌های گردشگری فرهنگی در توسعه نمونه موردی شهرستان خواف. جغرافیا و مطالعات محیطی، 11(41)، 95-106.

باقری، مسلم؛ شجاعی، پیام؛کیانی، مهرداد. (1395). ارائه مدل تفسیری ساختاری شاخص‌های رقابت‌پذیری سفر و گردشگری (مطالعه موردی: استان فارس). برنامه‌ریزی و توسعه گردشگری، 5(18)، 137-157.

توکلی نیا، جمیله؛ هرائینی، مصطفی.(1397). ارزیابی میزان رضایتمندی گردشگران از کیفیت خدمات گردشگری بر اساس مدل کانو و سروکوال (مطالعه‌ موردی: واحدهای پذیرائی محله دربند تهران)، تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، ۱۸ (۴۹)،۲۴۱-۲۵۸.

خاکسار آستانه، حمیده؛ هاشمی تبار، محمود، سخدری, جواد؛ رهنما، علی. (1400). تحلیل وضعیت گردشگری ایران در سطوح ملی و منطقه‌ای با استفاده از شاخص نوآوری، برنامه‌ریزی منطقه­ای، 11(42)، 18-33.

دلشاد، علی؛ ابوهاشم آبادی، فرزانه؛ قاسمیان صاحبی، ایمن. (1396). اولویت‌‌بندی و تعیین روابط بین شاخص‌های سنجش پایداری توسعه گردشگری. مطالعات مدیریت گردشگری، 12(39)، 73-94.

دهشیری، محمدرضا؛ فقیهی، محبوبه. (1398). بررسی تأثیر سیاست گردشگری بر دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در آسیای مرکزی (1990-2017)، برنامه‌ریزی و توسعه گردشگری، 8(28)، 33-49.

رحمانی، فاطمه؛ رهنما، علی. (1399). تأثیر شاخص‌های رقابت‌پذیری سفر و گردشگری بر تقاضای گردشگری خارجی در کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا (منا)، مطالعات اجتماعی گردشگری، 16، 113-144.

زروکی، شهریار؛ اولیایی‌نسب، مرضیه. (1396). بررسی عوامل موثر بر رشد گردشگری با تاکید بر رقابت‌پذیری مقصد، (کاربردی از روش داده‌های تابلویی پویا و تخمین‌زن GMM-Sys)، برنامه‌ریزی و توسعه گردشگری، 23 (6)، 104-77.

شالبافیان، علی‌اصغر؛ زرندیان، ندا. (1399). شناخت اولویت‌های توسعه گردشگری شرق استان سمنان (کاربرد ترکیب گروه کانونی و منطق سلسله مراتبی)، برنامه‌ریزی توسعه کالبدی، 7(4)، 93-104

شاهمرادی، صفورا. (1395). تحلیل اثرات فضایی مجموعه گردشگری سازمان عمران زاینده‌رود بر شهر چادگان، پایان‌نامه ارشد، استاد راهنما: محسن شاطریان، دانشگاه کاشان، دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین.

شربتی، اکبر. (1394). بررسی نقش گردشگری در توسعه اقتصادی استان گلستان، مجله آمایش جغرافیایی فضا،5(15)، 43-59.

ضرابی، اصغر؛ محمدی، جمال؛ باباخانزاده، ادریس. (1390). تحلیلی بر جاذبه‌ها و تسهیلات گردشگری منطقه اورامانات، جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، 22(3)، 35-52.

ضیائی، محمود؛ دلشاد، علی؛ تقوی فرد، محمد تقی؛ تاج زاده نمین، ابوالفضل. (1399). رقابت‏‌پذیری مقصدهای گردشگری فراتحلیل کیفی پژوهش‌­ها با استفاده از شاخص سه‎ گانه بلیکی. برنامه ریزی توسعه کالبدی، 7(4)، 75-92.

علی اکبری، اسماعیل؛ طالشی، مصطفی؛ عمادالدین، عذرا. (1396). الگوی توسعه کالبدی یکپارچه شهر و پیرامون با استفاده از ظرفیت‌های گردشگری مناطق پیراشهری. فصلنامه علمی ـ پژوهشی برنامه ریزی توسعه کالبدی، 4(1)، 55-70.

علیپور، عباس؛ بایندر، مژگان. (1394). مدیریت پایدار گردشگری (مطالعه موردی: شهر بجنورد). راهبرد اجتماعی فرهنگی، 4(1)، 115-135.

قائمی اصل، مهدی؛ بافنده ایماندوست، صادق؛ دشتی، الهام. (1396). به‌کارگیری الگوی قیمت‌گذاری پویای بیزین افق محدود (FHBD)  در تعیین دامنه تمایل به پرداخت برای منابع طبیعی منطقه‌ای غیر بازاری؛ (مطالعه موردی: مجموعه گردشگری چالیدره مشهد)، اقتصاد و توسعه منطقه ای، 24(13)، 46-67.

متین، نسرین. (1400). تحلیل جایگاه رقابت­پذیری مقصد گردشگری ایران مبتنی بر شاخص‌هایWEF-TTCR.  ، پژوهشنامه حلال، 4(3)، 21-31.

میرحسینی ده آبادی، ابوالقاسم.(1391). تدوین مدل راهبردی توسعه پایدار اکوتوریسم در مناطق بیابانی و کویری مطالعه استان یزد، رساله دکتری تخصصی گرایش مدیریت محیط زیست، دانشکده محیط زیست و انرژی، علوم و تحقیقات تهران.

Almuhrzi, H., Scott, N., Alroiyami, H. (2017). Introduction. In H. Almuhrzi, H. Alriyami, & N. Scott (Eds.). Tourism in the Arab world: An industry perspective (pp. 1–11). Bristol, UK: Channel View Publications.

Balkaran, R., Maharaj, S. (2014). A comparative analysis of the South African and global tourism competitiveness models with the aim of enhancing a sustainable model for South Africa. Journal of Economic and Behavioral Studies, 6(4), 273–278

Brans, J. & Mareschal, B. (2005). PROMETHEE method cited at: Multiple Criteria Decision Analysis: State of the Art Surveys, Springer, New York.

Brans, J.P., & Mareschal, B. (1994). The PROMCALC & GAIA decision support system for multicriteria decision aidî, Decision Support Systems, 12, 297-310.

Brans, J.P., & Vincke, Ph. (1985). A preference ranking organization method, Management Science, 31, 647-656.

Brans, J.P., Vincke, Ph., & Marechal, B. (1986). How to select and how to rank projects: The PROMETHEE method, European Journal of Operational Research, 24, 228- 238.

Chou, T.Y., Lin, W.T., Lin, C.Y., Chou, W.C. and Huang, P.H. (2004). Application of the PROMETHEE technique to determine depression outlet location and flow direction in DEM, Journal of Hydrology, 287, 49–61.

Cîrstea, Ş. D. (2014). Travel &Tourism Competitiveness: A study of World's top economic Competitive countries. Procedia Economics and Finance, 15, 1273-1280.‏

Coban, O., & Ozcan, C. C. (2013). Türkiye'de Turizm Gelirleri-Ekonomik Büyüme İlişkisi, Nedensellik Analizi (1963-2010) [the relationship between economic growth and tourism income of Turkey, a causality analysis (1963–2010)]. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 8(1), 243–261

Croes, R., & Kubickova, M. (2013). From potential to ability to compete: Towards a performance-based tourism competitiveness index. Journal of Destination Marketing & Management, 2, 146–154

Dias, J.G. (2017). Environmental sustainability measurement in the Travel & Tourism Competitiveness Index: An empirical analysis of its reliability, Ecological Indicators, 73, 589–596.

Ekin, Y., Akbulut, O. (2015). Tourism destination competitiveness: The case of Dalyan– Turkey, International Journal of Business, Humanities and Technology, 3, 60-66.

Giambona, F., Grassini, L. (2020). Tourism attractiveness in Italy: Regional empirical evidence using a pairwise comparisons modelling approach. International Journal of Tourism Research, 22(1), 26-41.‏

Gómez-Vega, M., Picazo-Tadeo, A. J. (2019). Ranking world tourist destinations with a composite indicator of competitiveness: To weigh or not to weigh?. Tourism Management, 72, 281-291.‏

Kabassi, K. (2010). Personalizes recommendations for tourists, Journal of Telematics and Informatics, 27, 51- 66.

Kumar, S., & Dhir, A. (2020). Associations between travel and tourism competitiveness and culture. Journal of Destination Marketing & Management, 18, 100501.‏

Li, H., Chen, J. L., Li, G., Goh, C. (2016). Tourism and regional income inequality: Evidence from China. Annals of Tourism Research, 58, 81-99.‏

Lopes, A. P. F., Muñoz, M. M., & Alarcón-Urbistondo, P. (2018). Regional tourism competitiveness using the PROMETHEE approach. Annals of Tourism Research, 73, 1-13.‏

Michael, N., Reisinger, Y., Hayes, J. P. (2019). The UAE's tourism competitiveness: A business perspective. Tourism Management Perspectives, 30, 53-64.‏

Nazmfar, H., Eshghei, A., Alavi, S., & Pourmoradian, S. (2019). Analysis of travel and tourism competitiveness index in middle-east countries. Asia Pacific Journal of Tourism Research, 24(6), 501-513.‏

Pulido-Fernández, J. I., & Rodríguez-Díaz, B. (2016). Reinterpreting the World Economic Forum's global tourism competitiveness index. Tourism Management Perspectives, 20, 131-140.‏

Pulido-Fernández, J. I., Cárdenas-García, P. J., Espinosa-Pulido, J. A. (2020). Does environmental sustainability contribute to tourism growth? An analysis at the country level. Journal of cleaner production, 213, 309-319.‏

Rehman Khan, S.A., Qianli, D., SongBo, W., Zaman, Kh., & Zhang, Y. (2017). Travel and tourism competitiveness index: The impact of air transportation, railways transportation, travel and transport services on international inbound and outbound tourism, Journal of Air Transport Management, 58, 125-134.

Rivera, J.P.R., Gutierrez, E.L.M. (2018). A framework toward sustainable ecotourism value chain in the Philippines. Journal of Quality Assurance in Hospitality & Tourism, 0(0), 1-20.

Rodríguez-Díaz, B., Pulido-Fernández, J. I. (2020). Sustainability as a Key Factor in Tourism Competitiveness: A Global Analysis. Sustainability, 12(1), 51.‏

World Economic Forum. (2015). https://www.weforum.org/

WTTC (2016). Travel & Tourism Economic Impact 2016: World. Report prepared by the authority on World Travel & Tourism. London, U.K

Wu, Y., Wanga, Y., Chena, K., Xu, C., Li, L. (2017). Social sustainability assessment of small hydropower with hesitant PROMETHEE method, Sustainable Cities and Society, 35, 522–537.

Zielinski, S., Kim, S. I., Botero, C., & Yanes, A. (2020). Factors that facilitate and inhibit community-based tourism initiatives in developing countries. Current Issues in Tourism, 23(6), 723-739. https://doi.org/10.1080/13683500.2018.1543254