واکاوی مدیریت رفتاری امام رضا (ع) در حفظ و ارتقای کرامت انسانی بردگان

فقه و تاریخ تمدّن

مقاله 4، دوره 7، شماره 4، دی 1400، صفحه 35-47   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

ملیحه دانشمند¹؛ شهربانو دلبری^{* 2}؛ سیدحسین رئیس السادات²؛ اردشیر اسدبیگی²

¹دانشجوی گروه تاریخ و تمدّن ملل اسلامی، واحد مشهد ، دانشگاه آزاد اسلامی ، مشهد ، ایران

²استادیار گروه تاریخ و تمدّن ملل اسلامی، واحد مشهد ، دانشگاه آزاد اسلامی ، مشهد ، ایران.

چکیده

در آستانه ظهور اسلام، برده داری به صورت گسترده در شبه جزیره عربستان وجود داشت. در شرایطی که اعراب با تعصبات وتفکرات برتری نژادی خود، برای بردگان جایگاه و حرمتی قائل نبودند، اسلام با تأکید بر برابری و مساوات بین انسان ها سعی نمود با وضع قوانین مناسب و بستن سرچشمه های بردگی و آگاهی بخشیدن به مردم، با این سنت غلط مبارزه کند. در همین راستا پیامبر (ص) با سیره عملی خویش، مسلمانان را به آزاد سازی و ملاطفت با بردگان تشویق می کرد. یکی از پیامدهای فتوحات وگسترش قلمرو اسلامی پس از رحلت پیامبر (ص) در سده های اول و دوم هجری، اسارت تعداد قابل توجهی از انسان های بی گناه از ملیت های گوناگون بود که بر اثر محرومیت از آزادی های فردی و اجتماعی به صورت برده در می آمدند و در واقع ابزار زندگی خانواده‌های مرفه و اشراف جامعه اسلامی بودند. این بهره کشی انسانی، سبب شد تا منش و رفتار ائمه اطهار (ع) نسبت به بردگان بر مبنای حقوق اسلامی انسان‌ها و متفاوت با قوانین حکومتی و عرفی مرسوم جامعه عرب، خود را نمایان سازد. در این مقاله تلاش شد بر اساس آیه «وَلقدکَرَّمنا بنی‌آدم» با هدف نمایان کردن سیره عملی امام رضا (ع) در حفظ کرامت انسانی بردگان، مدیریت رفتاری امام (ع) نسبت به آنان با روش توصیفی- تحلیلی از طریق گردآوری اسناد و منابع کتابخانه‌ای معتبر مورد واکاوی قرار گیرد. از این‌رو لازم بود که علل و عوامل برده‌داری، رویکرد اسلام نسبت به بردگان، مصاحبت حضرت با بردگان و امیدوار ساختن آنان به زندگی در سایه اسلام و آموزش و تربیت آنان مورد ارزیابی قرار گیرد. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد امام رضا (ع) با داشتن نگاهی انسانی برگرفته از مبانی اسلام به بردگان، ضمن تکریم و حمایت حقوقی و اخلاقی از آنان، با آزاد کردن و آموزش و تربیت بردگان، دیدگاه واقعی اسلام را نسبت به این قشر فاقد حقوق اجتماعی، نشان دادند. این حرکت امام رضا (ع) در جامعه عرب که تنها به‌ تحقیر و توهین بردگان می‌اندیشید، نوعی راهکار عملی برای مقابله با برده‌داری بود.

کلیدواژه‌ها

امام رضا(ع)؛ برده؛ مدیریت رفتاری؛ کرامت انسانی؛ سیره رضوی