زمینه های تغییر جایگاه ایالات متحده در خاورمیانه پساجنگ سرد: از منظر جامعه‌شناسی تاریخی

فصلنامه علمی گفتمان سیاسی انقلاب اسلامی

مقاله 1، دوره 1، شماره 2، تیر 1401، صفحه 1-21   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مهدی زیبائی^{* 1}؛ شهلا نجفی²

¹استادیار روابط بین الملل دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)، قزوین، ایران

²دانشجوی دکتری علوم سیاسی، گرایش مسائل ایران در دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) ، قزوین، ایران.

چکیده

پس از فروپاشی شوروی و موفقیت ائتلاف بین‌المللی تحت هدایت ایالات متحده در بیرون راندن عراق از کویت در اوائل دهه 90 میلادی زمینه‌های شکل‌گیری نظام تک قطبی به رهبری امریکا در عرصه بین‌الملل فراهم گردید. در این ارتباط، رئیس جمهور وقت ایالات متحده جورج بوش طی یک سخنرانی از عبارت "نظم نوین جهانی" استفاده نمود که دلالت بر آغاز فصل جدید مناسبات سیاسی بر پایه قدرت فائقه امریکا در عرصه بین‌الملل از جمله خاورمیانه داشت. با این حال، ظهور چین به عنوان قدرت نوظهور و عدم تحقق سیاست‌های منطقه‌ای این کشور در خاورمیانه طی نزدیک به دو دهه اخیر گویای ناکافی بودن قدرت ایالات متحده در برپایی نظم مورد نظر است. حال سوال این است که چه عواملی زمینه‌ساز افول جایگاه ایالات متحده در خاورمیانه طی سه دهه اخیر بوده‌اند؟ واکاوی حقایق تاریخی گویای آن است که مجموعه‌ای از نتایج گسترش اقتصاد نئولیبرالی در سطح جهان (تعمیق فقر در منطقه)، تحولات محیط بین‌الملل (نتایج غیرمنتظره روند جهانی‌سازی) اهداف نادرست (حمایت جانبدارانه از اسرائیل)، محاسبات اشتباه (حمله به عراق) و ... که پیشینه آنها بعضاً به پیش از اتمام جنگ سرد باز می‌گردد موجب تضعیف موقعیت امریکا در عرصه بین‌الملل به طور عام و در خاورمیانه به طور خاص گردیده است. نوشتار حاضر قصد دارد در پرتو نظریه جامعه‌شناسی تاریخی روابط بین‌الملل تغییر جایگاه منطقه‌ای ایالات متحده را در خاورمیانه چند دهه اخیر مورد بررسی قرار دهد.

کلیدواژه‌ها

ایالات متحده؛ نئولیبرالیسم؛ جهانی‌سازی؛ حمله به عراق؛ نظم منطقه‌ای

مراجع