آسیب‌شناسی نظام برنامه‌ریزی مسکن گروه‌های کم‌درآمد در رویکرد آمایش سرزمین (مطالعه موردی: استان آذربایجان شرقی)

جغرافیا و مطالعات محیطی

دوره 11، شماره 43، مهر 1401، صفحه 58-73   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

معصومه آفتابی چوان¹؛ علی پناهی^{* 2}؛ رضا ولی‌زاده²

¹دانشجوی دکتری جغرافیا وبرنامه‌ریزی شهری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

²استادیارگروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

چکیده

امروزه برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری در بخش مسکن در رویکرد فضایی و منطقه‌ای به‌ویژه مسکن قابل استطاعت برای گروه‌های کم‌درآمد از اصلی‌ترین و مهمترین مباحث مطالعات اقتصادی، جمعیتی و اجتماعی به‌شمار می‌آید. در این راستا، تأکید بر رویکردهای جامع و سیستمی در برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری فضایی مسکن در راستای تأمین مسکن قابل استطاعت ضرورتی اجتناب‌ناپذیر می‌باشد. با توجه به اهمیت برنامه‌ریزی مسکن گروه‌های کم‌درآمد بر مبنای رویکردهای جامع و دیدگاه فضایی، هدف از تحقیق حاضر آسیب‌شناسی نظام برنامه‌ریزی مسکن گروه‌های کم‌درآمد با تأکید بر رویکرد آمایش سرزمین در استان آذربایجان شرقی به‌منظور شناسایی وضعیت موجود و ارائه‌ی راهکارهای اجرایی برای دست‌یابی به وضعیت مطلوب می‌باشد. در این راستا، روش تحقیق حاضر از نظر هدف کاربردی و از نظر ماهیت تحلیلی-اکتشافی می‌باشد که به‌منظور تحلیل داده‌ها از روش کیفی تحلیل عاملی کیو Q استفاده شده است. جامعه‌ی آماری تحقیق نیز شامل مدیران شهری و کارشناسان آشنا به مسائل برنامه‌ریزی مسکن می‌باشد که حجم نمونه با استفاده از روش دلفی هدفمند و با توجه به کیفی بودن تحقیق و بهره‌مندی از روش مصاحبه‌ی عمیق 14 نفر تعیین شده است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که مهمترین نارسایی‌های برنامه‌ریزی مسکن گروه‌های کم‌درآمد استان آذربایجان شرقی با تأکید بر رویکرد آمایش سرزمین در سه عامل سیاست‌های اقتصادی بازار مسکن، سیاست‌های عمران، شهرسازی و ساخت مسکن و همچنین سیاست‌های کلان (ساختاری) قابل بیان بوده که در مجموع 841/77 درصد از واریانس کل را تبیین می‌کنند. همچنین سیاست‌های برنامه‌ریزی مسکن در مراحل فرایند آمایش سرزمین «سازماندهی مطالعات»، «بررسی وضع موجود و قابلیت‌سنجی» و «آینده‌نگری» نیز دارای کاستی‌های اساسی می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

برنامه‌ریزی مسکن؛ مسکن قابل استطاعت؛ آمایش سرزمین؛ استان آذربایجان شرقی

مراجع

اردشیری، مهیار. (1387). نقش مدیریت زمین در سیاست­های توسعه­ی شهری. مجموعه مقالات همایش زمین و توسعه­ی شهری، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات معماری و شهرسازی.

استعلاجی، علیرضا. (1388). برنامه‌ریزی جامع آمایش سرزمین با تأکید بر نگرش سیستمی. جغرافیا، دوره‌ی 3، شماره 10، صص 87-71.

پورمحمدی، محمدرضا. (1394). برنامه­ریزی مسکن. ویراست 2 با اضافات، چاپ سیزدهم، تهران: انتشارات سمت.

خدایی، زهره؛ میره، محمد. (1390). مروری بر تجارب جهانی در زمینه‌ی تأمین مسکن گروه‌های کم‌درآمد شهری. مجموعه مقالات اولین کنفرانس اقتصادی شهری ایران، مشهد، دانشگاه فردوسی مشهد.

زادولی خواجه، شاهرخ. (1397). بازاندیشی بوم‌محور در امکان‌سنجی ارتقای کیفی-کالبدی مناطق اسکان غیررسمی بر اساس معیارهای مسکن حداقل (بررسی تطبیقی کلان‌شهرهای اهواز و تبریز). رساله‌ی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده‌ی علوم انسانی، دانشگاه شهید چمران اهواز، استاد راهنما: سعید ملکی.

زیاری، کرامت‌الله؛ پوراحمد، احمد، حاتمی‌نژاد؛ حسین، محمدی، اکبر. (1395). برنامه‌ریزی مسکن گروه‌های کم‌درآمد شهری با تأکید بر توانمندی مالی و خط فقر مسکن (جمعیت شهری استان کردستان). پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دوره‌ی 48، شماره 96، صص 226-211.

سرور، رحیم؛ روستا، مجید. (1393). اصول و مبانی توانمندسازی محلات هدف برنامه­های نوسازی و بهسازی شهری (سکونتگاه­های غیررسمی و بافت­های فرسوده). ری: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهر ری.

صرافی، مظفر. (1381). به سوی نظریه­ای برای ساماندهی اسکان غیررسمی از حاشیه‌نشینی تا متن شهرنشینی. هفت شهر، دوره‌ی 3، شماره 8، صص 11-5.

صنیعی، احسان. (1390). آمایش سرزمین راهی به سوی تعادل نظام شهری و توسعه‌یافتگی. مجله‌ی اقتصادی-ماهنامه‌ی بررسی مسائل و سیاست‌های اقتصادی، شماره 9 و 10، صص 180-169.

قورچیان، نادرقلی؛ جمشیدی اوانکی، مینا. (1385). از آمایش سرزمین تا برنامه‌ریزی درسی. تهران: انتشارات فراشناختی اندیشه.

لاهوتی­فر، رحیم. (1381). برنامه­ریزی مسکن در شهرهای با توسعه­ی فزاینده (نمونه موردی: شهر اردبیل). پایان‌نامه­ی کارشناسی ارشد رشته­ی شهرسازی، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده هنر، استاد راهنما: مجتبی رفیعیان.

محمودی­پاتی، فرزین؛ محمدپورعمران، محمد. (1387). سیاست­های مدیریت زمین شهری. تهران: انتشارات شهیدی.

مخدوم، مجید. (1376). حفاظت از محیط‌زیست چیست؟ حمایت از محیط‌زیست کدامست؟. کتاب طبیعت، دوره‌ی 1، شماره 1، صص 17-14.

میره، محمد. (1388). سیاست‌ها و الگوی برنامه­ریزی مسکن گروه‌های کم­درآمد شهری، نمونه موردی شهر قم. رساله­ی دکتری جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، استاد راهنما: کرامت‌اله زیاری.

وحیدی، پریدخت (1373)، آمایش سرزمین: راهنمایی برای برنامه‌ریزی آموزش عالی، فصلنامه‌ی پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی، سال دوم، شماره 7 و 8، 80-72.

Alves, S. (2022). Divergence in planning for affordable housing: A comparative analysis of England and Portugal.  Progress in Planning, 156, 1-14.

Aoki, K., Proudman, J., & Vlieghe, G. (2004). House Price Consumption and Montary Policy; Financial Accelerator Approach. Journal of Finanical Intermediation, 13(4), 415- 435.

Atuestaa, L., H., Hewings, G., J., D. (2019). Housing appreciation patterns in low-income neighborhoods: Exploring gentrification in Chicago, Journal of Housing Economics, 44, 35–47.

Barnhardt, S., Field, E., & Pande, R. (2016). Moving to opportunity or isolation? Network effects of a randomized housing lottery in urban India, American Economic Journal: Applied Economics. Forthcoming.

Forde, J., Osmani, M., & Morton, C. (2021). An investigation into zero-carbon planning policy for new-build housing. Energy Policy, 1-12.

Franklin, S. (2020). Enabled to work: The impact of government housing on slum dwellers in South Africa. Journal of Urban Economics, 118, 1-17.

Gooding, T. (2016). Low-income housing provision in Mauritius: Improving social justice and place quality. Habitat International, 53, 502-516.

Henry, W. (2002). Curriculum: Perspective, Paradigm & Possibility. Leonard Hill Books.

Jacob, B.A. (2004). Public housing, housing vouchers, and student achievement: evidence from public housing demolitions in Chicago. Am. Econ. Rev. 94(1), 233–258.

Lees, L. (2008). Gentrification and social mixing: towards an inclusive urban renaissance? Urban Stud, 45(12), 2449–2470.

Nyden, P.W., Edlynn, E., & Davis, J. (2006). The Differential Impact of Gentrification on Communities in Chicago. Loyola University Chicago Center for Urban Research and Learning, Chicago, IL.

Palen, J.J., & London, B. (Eds.), (1984). Gentrification, displacement, and Neighborhood Revitalization. SUNY Press.

Palombo, C.A. (2010). New housing construction in Phoenix: Evidence of “new suburbanism, Metropolitan Analysis. Cities, 27(2), 77-86.

Picarelli, N. (2019). There is no free house.  Urban Economy, 111, 35–52.

Walks, R.A., & Maaranen, R. (2008). Gentrification, social mix, and social polarization: testing the linkages in large Canadian cities. Urban Geography, 29(4), 293–326.

Wamock, C. V., Warnock, E. F. (2008). Markets and Housing Finance. Journal of Housing Economics 17, pp. 239- 251.

Wen, H., & Goodman, A. (2013). Relationship between urban land price and housing price: Evidence from 21 provincial capitals in China. Habitat International, 40, 9-17.

Yakubu, I. (2021). From a cluster of villages to a city: Housing politics and the dilemmas of spatial planning in Tamale, Ghana. Land Use Policy, 109, 1-13.