بررسی فقهی و حقوقی حق فسخ در بطلان جزیی قرارداد با مطالعه تطبیقی در حقوق کامن لا

تحقیقات حقوقی بین المللی

مقاله 4، دوره 15، شماره 55، خرداد 1401، صفحه 67-86   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/alr.2022.1945504.2217

نویسندگان

علی اسلامی پناه^{* 1}؛ آسیه علایی²

¹استادیار گروه حقوق خصوصی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، تهران، ایران. (نویسنده مسئول). رایانامه: [e-mail]

²دانشجوی دکتری حقوق خصوصی پردیس البرز دانشگاه تهران، البرز، ایران. رایانامه: [e-mail]

چکیده

زمینه و هدف: بطلان دارای ویژگی‌ها، مختصات و مبانی خاص خود بوده که با سایر موارد انحلال قرارداد مانند فسخ و... تفاوت‌های اساسی دارد. این بطلان ممکن است صرفاً در بخشی از قرارداد رخ داده و منجر به بطلان جزئی آن گردد. به منظور حفظ حقوق متضرر از بطلان جزئی، راهکارهای متفاوتی در نظام‌های حقوقی گوناگون ارائه شده است. حق فسخ نسبت به قسمت صحیح عقد یکی از راه‌حل‌هایی می‌باشد که در نظام فقهی و حقوقی ایران پذیرفته شده و تحت عنوان «خیار تبعض صفقه» مطرح است. در این پژوهش ضمن مطالعه‌ی تطبیقی و بررسی مبانی این حق فسخ، هدف این است که پذیرش چنین حقی برای متضرر از بطلان جزئی عقد و مطابقت یا عدم مطابقت آن با عدالت و انصاف و اصول حقوقی را بررسی نماییم.
روش: در این پژوهش از روش تحلیلی و توصیفی استفاده شده است.
یافته‌ها و نتایج: حق فسخ نه تنها مغایر با «اصل لزوم قراردادها» نمی‌باشد، بلکه منطبق با قاعده‌ی مهم فقهی «لاضرر» و نیز منطبق با عدالت و انصاف است. البته، مطلق بودن این حق می‌تواند با قواعد فوق مغایرت داشته باشد و لازم است که محدودیت‌هایی چون «وحدت مطلوب» و «تعدد مطلوب» را برای آن تصور نمود. حق فسخ در صورت بطلان جزئی قرارداد در حقوق کامن لا و به مثابه‌ی خیار تبعض صفقه در حقوق ایران پیش‌بینی نشده است، اما می‌توان آن را با برخی موارد حق فسخ که در حقوق انگلستان پیش‌بینی گردیده، منطبق نمود.

کلیدواژه‌ها

بطلان جزئی؛ خیار تبعض صفقه؛ وحدت مطلوب؛ تعدد مطلوب؛ رد قرارداد؛ نقض اساسی؛ اظهار خلاف واقع

مراجع

- امامی، سیدحسن. (1353). حقوق مدنی. جلد اول. چاپ پنجم. کتابفروشی اسلامیه.

- الانصاری، شیخ مرتضی. (1375). مکاسب. الطبعه الثانیه. مطبعة اطلاعات.

- الانصاری، الشیخ مرتضی. (1375). کتاب المکاسب. چاپ دوم. مؤسسه النشر الاسلامی.

- امام خمینی. (1388). کتاب البیع. جلد پنجم. چاپ سوم. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).

- بهبهانی، محمد باقر. (1294). آداب التجاره. چاپ سنگی.

- جعفری لنگرودی، محمدجعفر. (1375). دایرةالمعارف حقوق مدنی و تجارت. جلد اول. چاپ اول. چاپخانه مشعل آزادی.

- حسینی مراغی، میرعبدالفتاح. (1418). العناوین. جلد سوم. چاپ اول. مؤسسه نشراسلامی.

- شهیدی، مهدی. (1386). شروط ضمن عقد. چاپ اول. انتشارات مجد.

- کریمی، زهره؛ رحیمی، حبیب اله. (1391). مبانی تجزیه قرارداد در حقوق ایران. فصلنامه پژوهش حقوق خصوصی، 2(1)، 87 – 63.

https://journals.atu.ac.ir/article_2231.html

- کاتوزیان، ناصر. (1376). قواعد عمومی قراردادها. جلد پنجم. چاپ دوم. شرکت سهامی انتشار با همکاری شرکت بهمن برنا.

- کاتوزیان، ناصر. (1397). اعمال حقوقی. چاپ بیستم.گنج دانش.

-  منتجب نیا، رسول. (1387). تبعض صفقه در معاملات. چاپ اول. مؤسسه انتشارات دادگستر.

- میرزای نائینی، محمد حسین. (1373). منیةالطالب فی حاشیه المکاسب. جلد دوم. چاپ اول. المکتبه المحمدیه.

- موسوی بجنوردی، سیدحسن. (1419). القواعد الفقهیه. جلد سوم. چاپ اول. انتشارات مؤسسه اسماعیلیان.

- نهرینی، فریدون. (1395). فسخ قرارداد با نگاهی به رویه قضایی. چاپ اول. گنج دانش.

- Cheshire  Fifoot and Furmston. (2017). Law of Contract. Oxford university Press.

- Chris, Turner. (2007). Contract Law (Key Facts Key cases). Hodder Education Group.

- Jill poole. (2016). Text  Book on Contract Law. Oxford University press.