طراحی مدل ارتقای سواد فرهنگی در دانشگاه آزاد اسلامی (مورد مطالعه: واحد علوم و تحقیقات تهران)

فصلنامه علمی مطالعات میان فرهنگی

مقاله 1، دوره 16، شماره 47، شهریور 1400، صفحه 9-40   

نوع مقاله: علمی_ پژوهشی

نویسندگان

فاطمه محقق¹؛ فرهاد امام جمعه^{* 2}؛ سید مرتضی موسویان³؛ فائزه درمان⁴

¹دانشجوی دکترای مدیریت و برنامه ریزی فرهنگی، دانشکده مدیریت، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی ، تهران، ایران

²استادیارگروه علوم اجتماعی، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران

³استادیار، گروه مدیریت، دانشکده مدیریت، واحد تهران جنوب دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

⁴استادیار، گروه مدیریت فرهنگی، دانشکده مدیریت، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

از کارکردهای مهم دانشگاه به عنوان جزء مؤثری از نظام تعلیم و تربیت، آموزش سواد فرهنگی به دانشگاهیان است. در ایران اگرچه موضوع ضعف سواد فرهنگی مطرح است، الگوی مشخصی برای ارتقای آن وجود ندارد. پژوهش حاضر با هدف طراحی مدل سواد فرهنگی در دانشگاه آزاد اسلامی (مورد مطالعه: واحد علوم و تحقیقات تهران) صورت‌گرفت. برای جمع‌آوری داده‌ها از روش کتابخانه‌ای (سندکاوی) و روش میدانی (مصاحبۀ نیمه‌ساختارمند) استفاده شد. برمبنای روش داده‌بنیاد، پس از احصای شرایط علّی، زمینه‌ای، مداخله‌گر، راهبردها و پیامدها، کشف ارتباط بین مقوله‌ها و شناسایی مقولۀ مرکزی، مدل سواد فرهنگی در دانشگاه آزاد اسلامی با نگاهی همه‌جانبه‌نگر در پنج محور شرایط علّی («توجه به مراحل شکل‌گیری رفتار» و ، «لزوم بازشناسی و مهندسی مجدد ریشه‌های مؤثر در سواد فرهنگی»)، شرایط زمینه‌ای («اهمیت توجه به همه ارکان دانشگاه»، «لزوم توجه به انگیزه، اعتماد و مشارکت دانشگاهیان»، و «نگاه مبتنی بر اصول برنامه‌ریزی، سازماندهی، رهبری و کنترل»)، شرایط مداخله‌گر (« فاصله‌گرفتن دانشگاه از رسالت آموزشی و تربیتی خود » و « عیوب و اختلالات سیستمی »)، راهبردها («پرداختن به تمام مؤلفه‌های سواد فرهنگی»، «مهارت‌افزایی»، «بهره‌گیری از روش‌های مناسب آموزش سواد فرهنگی» ، «ایجاد مدیریت تخصصی و یکپارچه در دانشگاه»)، و پیامدها («تولید و ترویج سواد فرهنگی از دانشگاه به جامعه»، «پیشگیری از ایجاد انواع بحران‌ها»، «تقویت هم‌گرایی، وحدت و فرهنگ ملی تداوم‌یافته»، «پیشگیری و درمان مشکلات و ناهنجاری‌های فرهنگی»)، ترسیم گردید. چنانچه سواد فرهنگی با نگرشی علمی و سیستمی و برای لایه‌های فکری، گرایشی، انگیزشی و کنش‌گری جامعۀ دانشگاهی لحاظ‌ نظر قرار گیرد، می‌تواند در رفع بسیاری از نیازهای دانشگاهیان مؤثر باشد.

کلیدواژه‌ها

سواد؛ فرهنگ؛ سواد فرهنگی؛ دانشگاه؛ طراحی مدل

مراجع

احمدی پور، روناک، صدیقه طوطیان، اسماعیل کاووسی و مجتبی معظمی (1399)، «شناسایی عناصر نظام‌ مند ارتقای سواد فرهنگی، موردمطالعه: آموزش‌ و پرورش ایران»، پژوهش‌های جامعه‌شناختی، 14(3)، 75-45.

استراوس، آنسلم و کوربین، جولیت (1390)، مبانی پژوهش کیفی، فنون و مراحل تولید نظریۀ زمینه‌ای، مترجم: ابراهیم افشار، تهران، نشر نی.

اسناوندی، طاهره (1396)، رابطۀ سواد فرهنگی والدین و هویت‌یابی دانش‌آموزان دختر مقطع متوسطۀ شهر تهران، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکده مدیریت، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران.

امام‌جمعه، فرهاد (1398)، «تفسیرگرایی، پلی برای توسعۀ مطالعات میان‌فرهنگی»، فصلنامۀ علمی ـ پژوهشی مطالعات میان‌فرهنگی، 14(38)، 149-167.

توسلی، غلام‌عباس (1369)، نظریه‌های جامعه‌شناسی، تهران، انتشارات سمت.

جعفری، مصطفی و رییس میرزایی، نرگس (1393)، «تأثیر سواد فرهنگی بر توسعۀ توریسم فرهنگی»، اصفهان، دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنجان، مجموعه مقالات دومین همایش ملی مهندسی صنایع و مدیریت پایدار، (53)، 3-1.

حبیبی،آرش (1391)، فرهنگ‌سازمانی ادگار شاین،  https://parsmodir.com/db/theory/culture-shine.php.

حسنی، مالک (1396)، بایسته‌های سواد فرهنگی مدیران فرهنگی دانشگاه، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، رشتۀ توسعه و تبلیغ فرهنگ دینی، دانشگاه معارف اسلامی.

دانایی‌فرد، حسن و امامی، سید مجتبی (1386)، «استراتژی‌های پژوهش کیفی: تأملی بر نظریه‌پردازی داده‌بنیاد»، مجلۀ اندیشۀ مدیریت، 1(2)، 97-69.

رومیانی، فاطمه و ضیائیان، فاطمه (۱۳۹۳)، «تأثیر سواد فرهنگی بر روی جامعۀ مبتنی بر دانایی»، نخستین همایش ملّی علوم تربیتی و روان‎شناسی، مرودشت، ۱ و ۲.

سبطی، حسین (1395)، ارائۀ الگوی برنامه‌سازی تلویزیون با رویکرد افزایش سواد فرهنگی مخاطبان، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد رشتۀ مدیریت فرهنگی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران.

سند راهبردی فرهنگی و دانشجویی دانشگاه آزاد اسلامی (1397)، معاونت فرهنگی و دانشجویی دانشگاه آزاد اسلامی.

فاضلی، نعمت‌الله و فاضلی، محمد (1376)، فرهنگ و توسعه، رهیافت مردم‌شناختی به توسعه، تهران، مرکز پژوهش‌های بنیادی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

فرمهینی فراهانی، محسن (۱۳۹۶)، سواد فرهنگی، تهران، انتشارات پارسوا.

محقق، فاطمه، فرهاد امام‌جمعه، سید مرتضی موسویان و فائزه درمان (1400)، «رویکرد فعال و کاربردی به سواد فرهنگی دانشجویان، بازآفرینی ادراک فرهنگی»، فصلنامۀ علمی ـ پژوهشی مطالعات میان‌فرهنگی، 15(42)، 116-87.

محمدی، محمدهادی (1394)، سواد فرهنگی و کارکردی و بازتاب آن در ادبیات کودک: https://www.magiran.com/article/3248673

مخملچی، محمد (1396)، تبیین مبانی معرفت‌شناختی سواد دانشگاهی عمومی و دلالت‌های آن برای تعلیم و تربیت - با نگاهی به آموزش عالی ایران، پایان‌نامۀ دکتری رشتۀ فلسفۀ تعلیم و تربیت، دانشکدۀ علوم‌انسانی دانشگاه تربیت‌مدرس تهران.

میرزا امینی، محمدرضا و صفایی، رضا (۱۳۸۸)، ارتقای سواد فرهنگی: شالودۀ توسعۀ فرهنگی کشور، تهران، اندیشگاه شریف.

نوید ادهم، مهدی، حسن بنیانیان و حسن بلخاری (1396)، تحلیل فرهنگی ،کتاب درسی مطالعات فرهنگی دورۀ دوم متوسطه، تهران، سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی وزارت آموزش‌وپرورش.

Barrette, C. M., Paesani, K. (2018). Conceptualizing cultural literacy through student learning outcomes assessment. Foreign Language Annals, 51(2), 331-343.

Hirsch, E. D. (2001). The New Dictionary Of Cultural Literacy; What Every American Needs to Know. New York: Houghton Mifflin Company.

Hirsch, E. D (1983). Cultural Literacy, American Scholar. 52: 159-160.          

Hirsch, E. D (1987). Cultural Literacy: What Every American Needs to Know. New York: Houghton-Mifflin.

Hui, S. K. F (2014). Cultural literacy: How hidden is it in the Hong Kong Professional and Vocational Education (PVE) curriculum?. Journal of Further and Higher Education, 38(5), 593-620.

Ochoa, G. G., & McDonald, S(2019). Destabilisation and cultural literacy. Intercultural Education, 30(4), 351-367. doi:10.1080/14675986.2018.1540112

Ochoa, G. G., McDonald, S., & Monk, N(2017). Embedding cultural literacy in higher education: a new approach. Intercultural Education, 27(6), 546-559

Ochoa, G. G., McDonald, S., & Monk, N (2018). Adapting Open-space Learning Techniques to Teach -Cultural Literacy. Open Cultural Studies, 2(1), 510-519.

Polistina, K. (2009). Cultural literacy understanding and respect for the cultural aspects of sustainability. In The Handbook of Sustainability Literacy: Skills for a Changing World (pp. 117–123). Green Books.

Shliakhovchuk. E (2019). After Cultural Literacy: New models of intercultural competency for life and work in a VUCA world. Educational Review, 73(2), 229-250.

Suyitno, I (2017). Development of cultural literacy to build students’ character through learning. Journal of Innovative Studies on Character and Education, 1(1), 31-45.

UNESCO (2004). The Plurality of literacy and its implications for policies and programs, https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000136246